дәріс. Тұтас ортада толқындардың таралуы

қарастырайық. Араларында квазисерпімді байланыстар болғандықтан, орта нүктелері 
мәжбүр тербелістер жасай бастайды. Осындай тербелістердің ортада таралуын 
толқындар
деп атайды. 
Егер орта бөлшектері тербеліс таратылған түзу бойымен тербелістер жасаса, ондай 
толқынды 
бойлық
деп, ал перпендикуляр бағыттағы толқынды 
көлденең
деп атайды. 
Көлденең толқындар бір қабат екінші қабатқа салыстырмалы ығысқанда орын ауыстырған 
қабатты тепе-теңдік қалыпқа кері қайтаруға тырысатын серпімді күштер пайда болатын 
ортада туады (мұндай ортаға қатты дене мысал бола алады). Яғни көлденең толқындар 
қатты денеде байқалады. Сонымен, сұйық және газ көлемде тек бойлық, ал қатты денеде 
бойлық және көлденең толқындар таратылады. Айтылған тұжырымдаманың ерекше 
жағдайы ретінде сұйық бетінде пайда болатын көлденең толқындарды атап кету қажет. 
Бойлық толқындардың таратылу жылдамдығы 

ортаның 

серпімділік коэффициенті 
мен 

тығыздығының квадраттық түбіріне кері пропорционал: 
1
.
α
υ
ρ
=
(15.1.1) 
Көлденең толқындардың таратылу жылдамдығы 
N 
ығысу модуліне тәуелді: 
.
N
υ
ρ
=
(15.1.2) 
Бірдей фазада тербеліп тұрған жақын екі нүктенің арасын 

толқын ұзындығы
дейді 
(15.1.1 - сурет). Қарастыру барысында 
толқынның таратылу жылдамдығы
деп оның 
фазалық жылдамдығын, яғни, тербелістің берілген фазасының таратылу жылдамдығын 
түсініуіміз керек. Егер 
t
=0 уақыт мезетінде 
О
нүктенің бастапқы фазасы болса, яғни, ол 
тепе-теңдік жағдайдан ауытқыса, оған жақын нүкте дәл сондай фазаға 
Т
уақыт аралығынан 
кейін ие болады және 

қашықтықта орналасады. Демек, бастапқы фаза 
Т
периодқа тең 
уақытта 

толқын ұзындығына тең қашықтыққа орын ауыстырады. Бұдан 
υ
T

=
(15.1.3) 
толқынның фазалық жылдамдығын табамыз. 
Қайсыбір уақыт аралығында тербеліс жеткен нүктелердің геометриялық орнын 
толқын 
шебі
дейді. Бірдей фазаларда тербелген нүктелердің геометриялық орнын 
толқын беті
деп 
атайды. Демек, толқын шебі толқын бетінің бір дербес жайы болады. Толқын шебінің пішіні 
бойынша 
жазық, сфералық
деп толқын түрі анықталады. 

жүктеу/скачать 3,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: