1 дәріс: Психология ғылым ретінде. Психология пәні, міндеттері, принциптері мен әдістері. Психологияның пайда болу тарихы. Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 32,6 Kb.
|
1 дәріс. Психологияға ғылым ретінде
| «Эмпирикалық психология» терминін XVIII ғасырдағы неміс философы Х.Вольф психологиялық ғылымдағы бағыттарды белгілеу үшін енгізді, оның негізгі қағидасы белгілі бір психикалық құбылыстарды бақылау, оларды жіктеу және тәжірибе арқылы тексерілген олардың арасындағы табиғи байланысты орнату болып табылады.
Ағылшын философы Дж.Локк адамның жанын пассивті, бірақ ортаны қабылдауға қабілетті ретінде қарастырады, оны ештеңе жазылмаған таза тақтамен салыстырады. Сезімтал әсерлердің ықпалынан адамның жаны оянып, қарапайым идеяларға толады, ойлана бастайды, яғни, күрделі идеяларды қалыптастыра бастайды. Психология тіліне Дж.Локк ассоциация ұғымын енгізді - олардың біреуін актуализациялау екіншісінің пайда болуына әкелетін психикалық құбылыстар арасындағы байланыс. XIX ғасырда психология ғылым ретінде өзінің дамуының жаңа, сапалы кезеңіне өтеді. Ол тәуелсіз эмпирикалық ғылым мәртебесін алады. Психологияны тәуелсіз ғылымға бөлу арнайы ғылыми-зерттеу институттарын, психологиялық зертханаларды, жоғары оқу орындарында институттар мен кафедраларды құрумен, сондай-ақ психикалық құбылыстарды зерттеу үшін эксперимент енгізумен байланысты болды. Ғылыми психологияның негізін қалаушы, әлемдегі алғашқы психологиялық зертхананың негізін қалаушы неміс ғалымы Вильгельм Вундт. В.Вундт және оның ізбасарлары психологияның мәні адамның жеке басының субъективті әлемі ретінде түсінілетін сана деп санайды. Басқаша айтқанда, біріншіден, сана процестері сыртқы бақылау үшін «жабық» болса, екіншіден, сана процестері субъектіге ашыла алады (өзін көрсете алады). Бұл дегеніміз, біз көріп қана қоймай, сезінеміз, ойлаймыз, тілейміз, бірақ біз не көретінімізді білеміз, не сезінетінімізді білеміз, не ойлайтынымызды білеміз және т.б. Осылайша, субъективті шындықта таным тақырыбы мен объектісінің сәйкестігі анықталады. Зерттеудің пәні ретінде сананың бұл ерекшелігі зерттеудің ең тиімді әдісін таңдауға негіз болды. Осындай әдіспен сана психологиясында интроспекция, яғни, өзін-өзі бақылау әдісі. Бірақ адамның өзін-өзі бақылауы негізгі ғылыми талаптан-объективтіліктен айырылады. XIX ғасырдың аяғындағы барлық дерлік теориялар мен ХХ ғасырдың кейбір теориялары сананың интроспективті психологиясы аясында жасалды. Бұл теорияларға тән психологиялық зерттеулер тақырыбын қоршаған шындықтан және адамдардың практикалық іс-әрекетінен бөлек қарастырылатын адамның саналы тәжірибесінің саласымен шектеу болып табылады. Осыған сүйене отырып, ХХ ғасырдың басында, бір жағынан, ғылыми объективті білімді дамыту сұраныстарының, екінші жағынан, әлеуметтік-экономикалық талаптардың әсерінен интроспективті психологияның дағдарысы болды. ХХ ғасырдың екінші онжылдығында психологияның жаңа бағыты пайда болды, оның өкілдері психологиялық ғылымның жаңа тақырыбын жариялады – бұл психика емес, сана емес, адамның сыртқы бақыланатын, қозғалыс реакцияларының жиынтығы ретінде түсінілетін мінез-құлық болды. Бұл бағыт «бихевиоризм» (ағылш. мінез-құлық) атауын алды. Мінез-құлық мамандары психологияның міндеті тірі адамның мінез-құлқын зерттеу деп санайды. Сонымен, алдымен психология - жан туралы ғылым, содан кейін психология – жан жоқ ғылым, ал соңында психология – санасыз ғылым. Пәнді бұлай түсіну тез дағдарысқа әкелді. Психология пәнін түсінудегі дағдарыстардың себебі осы теориялар құрылған философиялық әдіснамалық ұстанымдарда жатыр. Сонымен, сана психологиясы идеализм тұрғысынан объективті және субъективті арасындағы болмыс пен сана арасындағы байланыс туралы негізгі мәселелерді шешті. Бихевиористер мәселені дөрекі материализм көзқарасымен түсіндірді. Олар үшін психикалық құбылыс пен материалдық дүние арасында мүлдем айырмашылық болмады. Осылай, қате әдіснамалық бастаулар өз пәнін дұрыс анықтауда психиологияның жолына кесе-көлденең тұрып алды, яғни, дұрыс емес бастапқы философиялық ұстанымдар психология үшін оның пәнін анықтау жолдарын жауып тастады. Бұл тығырықтан шығудың жолын диалектикалық материализм философиясы ашты. Диалектикалық материализм тұрғысынан материя бастапқы болып табылады; психика, сана екінші дәрежелі, мидың объективті шындықты бейнелеуі. Бұл тұрғыда материалдық (шындық объектілері мен құбылыстары) пен идеалдық (олардың сезім, ой және т.б. түрінде көрінісі) бір -біріне қарама -қарсы. Бірақ егер біз мидың реалдылықты көрсетудің физиологиялық механизмін ескеретін болсақ, онда идеал мен материал арасындағы айырмашылық енді абсолютті емес, салыстырмалы сипатқа ие болады, өйткені сезім, ой және т.б. - бұл материалдық органның мидың қызметі, сыртқы тітіркендіру энергиясының сана фактісіне айналуының нәтижесі. Психика, сана ми қызметінен бөлінбейді және басқа жолмен өмір сүре алмайды. Сонымен, психиканың қызметі - шындықтың қасиеттері мен байланыстарын көрсету және осының негізінде адамның мінез -құлқы мен әрекетін реттеу. Психикаға диалектикалық-материалистік көзқарас психиканың бұл шындықтан мүлде ажыратылған және онымен ешқандай байланысы жоқ жабық әлем емес екенін көрсетеді. Психология-психиканың фактілерін, заңдылықтары мен механизмдерін зерттейтін ғылым. жүктеу/скачать 32,6 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|