№1 дәріс Тақырыбы: Экскурсияның негізгі функциялары мен белгілері Дәріс мақсаты
жүктеу/скачать 1,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Экскурсия Лекция
| Сусындар: айран ұйытылан сут, қатық қой, ешкі, сиыр тулектерінің қаймағы
алынбаған сутінен ұйытылады. Қымыз биенің ашыған суті. Қазақтар қымызды көбінесе жылөы терісінен жасалған сабада, торсықта немесе метен шелектерде ашытады. Біздің елімізге келген әрбір қонақ болсын осы сусын дәмін татпай кетпес! Шұбат түйе сүтінен ашытылады. Бұл әрі сусын , әрі тағам, өйткені бие сутіне қарағанда түйе суті өте мйлы келеді. Оның емдік қасиеті туралы да айтқанды ұмытпаймыз. Шалап көбінесе жаз айларында шөл басатын бірден бір пайдалы сусын. Шай әуелі қара шай және көк шай деп, ал сапасы байлығына қарай экстра, жоғарғы сортты, бірінші, еікнші, ушінші сортты деп бөлеміз. Ол ыстықта шөл қандыратын, суықта бой жылытып, қан тарататын қасиеті бар сусын. Сүт тағамдары: Сүт өзі одан өндірілген өнімдер өте сіңімді және адам организмі үшін аса пайдалы тағам. Сүттен қатық, қаймақ, кілегей, сүзбе дайындалады. Уыз жаңа төлдеген малдың төлі ауызданғаннан кейінгі қою сүт. Ірімшік қойдың, ешкінің, сиырдың жаңа сауылаған сүтінен әзірленеді. Құрт ашылған айраннан да, сутті арнайы қайнатып та дайындалады. Қазақтың ұлттық салқын тағамдары мол болған. Бірақ оның кейбіреулері болмаса дені ет өнімдерінен дайындалған. Мәселен, әсіп,шұжық, бұғыжы, қазы, қарта, жал , жая, піскен өкпе, бауыр, сур ет, құйрық бауыр, ішек қарын секілді салқын тағамдар ұлтты дастарханның сәні. Оның үстіне бұл тағамдар ыстық және суық түрінде де дастарханға қойылады. Салқын тағамдар: өкпе тағам асылып немесе қуырылып дайындалады. Бұл әсіресе егде тартқан кісілерге әрі жұмсақ, әрі жеңіл қорытылатын тағам. Бауыр тез пісілетін тағам. Қарын асып пісірілген қарын өте дәмдә, құрамында виматиндер де мол тағам. Жал терісі сыпырылған жылқының жалы ұзыншалап кесіліп тұздалады. Содан соң ыдысқа салынып, үстіне ащы тұздық қойылып, салқын жерде бір екі кун сақталады. Жая жылқының сауыр еті. Оны сурлеуге, қақтап кепітруге, ыстауға да болады. Қазы жылқы етінің ең шиманды бөлігі. Оны ішекке тығып та, тықпай да сақтауға болады. Сүр ет еттің қақталып, тұздалып сақталуы. Сүр ет ерекше дәмді болады. Өзіне тән хош иісі де жағымды. Сурлеу ушін ет жұқалап қақталады. Ұсақ тұз сеуіп, көлеңке әрі жел соғып тұратын оранға жайып кептіріледі. Ұлттық тағамдарың дені еттен дайындалады. Ет дәмділігімен және өзінің құрамындағы адам оргпнизіміне пайдалы аққуыз заттармен құнды. Қазақтың ұлттық тағамдарының ішінде қазақша еттің орны ерекше. Үлкен тойларда, тағы басқа жиындарда мал сойылып, меймандарға табақ тартылады. Қазақша етте міндетті турде қамыр иленіп, нан салынуға тиіс. Ал құрметті қонаққа қазан көтеріп, ет асу, оған қамыр иленіп, нан салу ежелден келе жатқан дәстуріміз. Алуан турді қуырдақ, кебеп , манты, тұшпар, палау, орама секілді тағамдар да дастарханымыздың қадірін арттыра туседі. Бір сөзбен айтқанда «Жақсы тамақ қалғанша, жаман қарын жарылсын» демейтіндер, әрине жоқ. Қазақша ет асу ушін жылқы еті болсын, қой еті болсын, сиыр еті болсын жуылып, салқын су құйылған қазанға тұтас салынады да отты басыңқырап қойып, бабымен қайнатылады. Бір қайнаған соң көбігі алынып, одан соң ауық ауық сапырылып қойылады. Ет қайнатылып піскен уақыт жақындағанда оғын салынатын қамыр иленіп дайындалады. Нан піскен соң жаппа табаққа тусіріліп, устіне тұздық әзірленіп, етті табақтың тур тіріне келісіп салынады. Қуырдақ семіз малдың еті кіші мөлшерде туралып қыздырылған қазанға салынады. Қосымша картоп, тияз деген сияқтылар қосылады. Палау қазандағы қайнап жатқан майға салынған пияз, ет, сәбіз қуырылып, шыны куріш мөлшеріне байланысты су құйылады, ет піскен соң арналған курішті де лақтырамыз. Сорпа ас қорыту органдарының жұмысын жақсартатын, адамның тәбетін ашып, тіпті бойын сергітетін тағам. Қазақ халқы сорпа деп төрт түліктіңғ аңның, балықтың, құстың қайнатып пісірілген етінің суға шыққан сөлін, маңызын, майын айтады. Дәлірек айтқанда, асқан еттің бүкіл нәрі сопра деп аталады. Сорпаны еті сылынып алынған суйектен де дайындайға болады. Сорпа дайындаудың негізге негізі екі әдісі бар. Біріншісі, ет суйек сорпасын қайнату, яғни етті асу, етті ірі ірі етіп турап та ұсақтап турап қайнатуға бола береді. Сорпа дайындау устінде оған ұсақтап кесілген пияз, тағы басқа көкөністер салынады. Бұл тағамды дайындаудың ең жауапты процесс осы сорпа қайнату. Екінші әдіс ұсақтап туралған етті пияз, тағы басқа көкөністер қосып қуыру. Мұндай сорпаның жағымды түсі мен дәмі болады. Қазақша сорпа, ет сорпасы, бозбаш, кулшелі сорпа, қара сорпа, сирақ сорпа, қайнатпа сорпа т.б. түрлері бар.Қазақтың дәстүрлі дастарханында күріш, бидай, жүгері, тары сияқты дән жүктеу/скачать 1,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|