1 Ғылыми басылым Научное издание ҚР және тмд елдеріндегі ғылым

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

 

 

260 

 

        мертвую систему». 

                                                             М.М.Бахтин  

Как  известно  в    «традиционной»  методике  преподавания,  которая  и  сейчас 

является  главенствующей    в  наших  школах,  в  основном  все  обучение  строится  на 

монологической  речи  учителя.  Учитель  говорит  тему  урока,  цели  урока,  объясняет 

новый материал, учитель рассказывает о том, как вести себя на уроке, учитель говорит 

о  каких-то  проблемах  и  путях  их  решения.  А  чем  же  занят  ученик  в  этот  самый 

момент? Он сидит, молча слушая, это в лучшем случае, нескончаемую речь учителя, 

лишь изредка  отвечает  на  его  вопросы.    И  в  итоге  все  это  сводится  к  тому,  что  наш 

ученик  абсолютно  не  умеет  разговаривать,  не  умеет  высказывать,  а  порою  и 

формулировать  свои  мысли.  И  это  потому,  что  мы,  учителя,  не  развиваем  навыки 

диалога у учащихся, не даем им  возможности улучшить  свою речь. Конечно, понятие 

о развитии речи существует в начальных классах  уже давно, правда, в узком смысле 

этого словосочетания: составление рассказа по картинке, составление диалога между 

двумя  учащимися  и  т.д.  Дети  чаще  всего  произносят    фразы,  услышанные  и 

заимствованные от других учащихся или от учителя. И ни о каком развитии  в целом у 

учащегося не может идти и речи.  

«Беседа  в  обучении  не  является  односторонним  процессом  общения,  а, 

наоборот,- взаимным процессом, в котором идея проходит в двух направлениях и на 

этой основе продвигают обучения ученика вперед» (Александер, 2004) 

С чего начинается продуктивный диалог в классе? Конечно, с такой атмосферы, 

при которой всем участникам процесса захотелось бы поговорить, то есть с атмосферы 

сотрудничества.  Такую  атмосферу  должен  создать  сам  учитель  в  начале  урока. 

Необходимо  на  занятиях  поставить  свою  деятельность  так,  чтобы  дети  чувствовали 

себя  в  хорошем  настроении,  комфортно,  сосредоточенно,  не  боясь  высказываться, 

размышлять. Нужно поменять тон общения с детьми с демократично - авторитарного 

на  дружелюбный,  располагающий  к  общению.  Расположить  детей  так,  что  бы  они 

были  расположены  на  общение,  этому  способствую  различные  психологические 

приемы:  тренинги  направленные  на  сплочение  детского  коллектива,  на 

взаимодействие  учащихся  друг  с  другом;  физминутки,  которые  позволяли 

сосредоточиться и уже с новыми силами, продуктивно приступать к новому  заданию. 

Что бы дети чувствовали  заботу о них, что бы они были  готовы к сотрудничеству, к 

диалогу, видели  во мне заинтересованного собеседника. 

Фундаментом  для    построения  диалога  являются,    конечно  же,  вопросы. 

Вопросы на уроке могут использоваться для разных целей (таблица 1). 

Таблица 1. 

стадии урока 

цели постановки вопросов 

начало урока, вызов 

Установить контакт 

Подвести к теме урока 

Выявить, что знает класс 

Повторить прошлую тему 

Обозначить проблемы, относящиеся к теме урока 

осмысление,  презентация 

новых знаний 

Вызвать интерес и усилить внимательность 

Способствовать размышлению и логическому мышлению 

Выявить,  насколько  хорошо  ученики  поняли  смысл 

происходящего 

осмысление,  применение 

на практике 

Обратить внимание и разъяснить 

Научить делать умозаключения на основе размышлений 

Разъяснить  сложные  моменты,  недопонимание  и  помочь 

отдельным ученикам 

рефлексия 

Определить  уровень  понимания  и  усвоения  темы 

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

 

 

261 

 

учениками 

Оценивать результаты урока 

Выявить проблемы, которые могут возникнуть в будущем 

Для  того  чтобы  беседа  достигла  своей  цели,  и  дала  результат,  как  учителю,  

необходимо  тщательно  продумывать  структуру    вопроса.  «Постановка  вопросов  

является  ключевым  навыком,  так  как  при  удачной  его  формулировки  он  становится 

эффективным  инструментом  для  преподавания  и  может  поддерживать,  улучшать  и 

расширять обучение учеников». Вопросы могут быть «закрытого» и «открытого» типа, 

низкого и высокого порядка, а так же мотивационного и проблемного характера. Если 

раньше  использовались    в  основном  вопросы  «закрытого»  типа,  не  задумываясь  над 

тем,  что  они    будут  развивать  у  учащихся,  чему  будут  способствовать,  то  сейчас 

необходимо задуматься: что спрашивать? как спрашивать? для чего спрашивать?  

Нужно стараться отойти от шаблона составления вопросов ИОД (инициатива – 

ответ  –  действие),  потому  что  при  этом  используются  вопросы  низкого  порядка. 

Конечно,  от  таких  вопросов  нельзя  отказываться  полностью,  они  позволяют  нам 

узнать, насколько хорошо дети запоминают определения, законы, элементы и т.д.  

Тип  вопроса  и  его  форма  могут  меняться  в  зависимости  от  целей,  которые 

учитель  ставит  на  уроке  перед  собой:  услышать  размышления  учащихся  по  какому-

либо  поводу,  проверить  знания  учеников,  учить  высказывать  собственную  точку 

зрения и т.д.     

Необходимо применять разные методики их постановки: вопросы побуждения, 

апробирования, переориентации другому ученику.  Еще очень важным моментом при 

опросе  является  время,  данное  ученику  для  размышления.  Согласно  исследованиям, 

Харгривса  и  Гэлтона  «наибольшей  пользы  достигает  такое  обучение,  при  котором 

соблюдаются  паузы  как  после  постановки  вопроса,  так  и  после  получения  ответа 

ученика  на  вопрос».  Ведь  в  классе  бывают  разные  дети,  которые  могут  быстро 

отвечать на поставленный им вопрос, но и есть такие, которым нужно время для того 

что подумать, прежде чем дать ответ.  

Диалог  в  классе  может  быть  построен  в  различном  виде  взаимодействия.  Это 

«учитель-ученик», «ученик-ученик», а еще может быть внутренний диалог, т.е. диалог 

с  самим  собой.  Внутренний  диалог  используется  на  уроке  при  размышлении 

учеником.  А  что  же  я  узнал  из  этой  темы?  Как  это  я  могу  применять?  Важно 

применять  рефлексию, где учащиеся должны были проанализировать свою работу на 

уроке и ответить на вопросы  «что я узнал…», «что умею…».  И вот тут как раз ученик 

вступает  во  внутренний  диалог  с  самим  собой,  чтобы  активизировать  свои 

собственные знания по теме.  

Правда,  у  детей  с  низким  уровнем  саморегуляции,  внутренний  диалог 

отсутствует, он просто вертелся по сторонам, заглядывал в стикер  к соседу. Конечно, 

здесь  решение  может  быть  только  одно:  учить  ребенка  анализу  своей  работы,  тогда 

учащийся сможет овладеть навыками внутреннего диалога. 

При  взаимодействии  «учитель-ученик»    для  получения  конструктивного 

диалога  ребенок  должен  чувствовать  себя  раскрепощенным,  полноправным 

собеседником. Помочь создать такие условия для него, должен, конечно, учитель. Это 

и  атмосфера  сотрудничества,  и  хорошо  развитые  коммуникативные  навыки,  чувство 

уважения и сопереживания к своим ученикам. Еще конечно важно слушать и слышать 

своих учащихся. Раньше при опросе важно было получить желаемый ответ, сейчас же 

необходимо прислушиваться  к ответам учащихся, задавать дополнительные вопросы 

направляющего  характера.  Все  это  дает  возможность  ученикам  размышлять,  искать 

правильный ответ, развивать навыки критического мышления.   

Взаимодействие  «ученик-ученик»  интересно  тем,  что  у  учащихся  есть 

возможность  пообщаться  на  уроке  друг  с  другом,  высказать  собственную  точку 

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

 

 

262 

 

зрения.  Согласно  исследованиям  Мерсера  и  Литлтона  «совместная  работа  со 

сверстниками способствует обучению детей и их когнитивному развитию».  

Очень  важно  на  занятиях  развивать  диалог.  Из  теоретических  источников 

известно,  что  в  школе  применяется  три  типа    бесед  (по  Мерсеру):  беседа  –  дебаты, 

кумулятивная  беседа,  исследовательская  беседа.  Внимательно  изучив  цели  и 

структуру таких бесед, выявили, что самая продуктивная из них – исследовательская.  

В  груповой  работе  наблюдаеться  исследовательская  беседа:  учащиеся 

обменивались идеями и мнениями, обсуждали и оценивали идеи друг друга, создают 

коллективное  знание  и  понимание.  Учащиеся  отстаивают  свою  точу  зрения,  задают 

друг  другу  вопросы.  Ученики  думают  вместе,что  способствовало  более 

плодотворному результату.  

Новый подход в обучении – диалогическое обучение – действительно является 

необходимостью в современном процессе обучения.  Наблюдается заинтересованность 

детей, их стремление к разговору  – не пустому, а глубокому по смыслу, из которого 

они  много  узнают  и    сумеют  показать  себя,  свои  знания,  почувствуют  себя 

полноценными собеседниками.  

Диалог, действительно, занимает центральное место на уроке и при грамотной 

организации  урока,  диалоговое  обучение  в  классе  способствует  интеллектуальному 

развитию  учеников,  повышает  результативность  обучения. Тщательно  продуманное 

содержание  урока,  использование  различных  методов  обучения,  анализ  результатов, 

рефлексии, безусловно, улучшат процесс обучения.  

Для  того,  чтобы  выявлять  знания  и  незнания  учеников,  необходимо,  прежде 

всего,  развивать  коммуникативные  навыки  учителя.    В  сравнении  с  вопросами 

учителей, на которые  ученики дают короткие ответы, диалогическая беседа является 

тем  типом  взаимодействия  «  при  котором  как  учителя,  так  и  ученики  вносят  в 

обучение существенный и значимый вклад». 

Диалог,    просто  крайне  необходим  в  современном  образовании,  ведь  именно 

при помощи диалогового обучения, учащиеся могут реализовать себя в полной мере, 

проявить свои личностные качества.  

Обучая детей, необходимо  обращать внимание на интересы и индивидуальные 

особенности  учащихся,  составлять  задания  и  формулировать  вопросы  высокого 

порядка  на  развитие  критического  мышления  по  таксономии  Блума,  создавать 

ситуацию успеха.  

Диалоговое обучение является тем типом взаимодействия, при котором и учителя 

и ученики вносят в обучение существенный и значимый вклад и получают развитие. 

Цитируя слова Мерсера и Литлтона, что развитие диалогической беседы в классе 

играет  главную  роль  и  способствует  интеллектуальному  развитию  учеников  и  их 

результативности. 

 

Список литературы: 

1.  Руководство  для  учителя.  Третий  базовый  уровень.  Третье  издание.  АОО 

«Назарбаев Интеллектуальной школы», 2012 

     

 Түйін 

 

Бұл  мақала  бүгінгі  күн  талабона  көкейтесті  мәселе  –  білім  беру  жүйесіне 

диалогтік  оқытуды  енгізу.  Сондай  ақ  қузырлылық  тұлғаның  қалыптасуына  диалогтік 

оқытудың мамызы. 

 

 

 

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

 

 

263 

 

 

Бабикуль Жанажановна МУКАЕВА, 

№16 орта мектеп, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі 

Ақтөбе қаласы, Қазақстан Республикасы  

 

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІПЕДАГОГ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ, КӘСІБИ 

ШЕБЕРЛІГІ 

 

Түйін 

Беріліп  отырған  баяндамада  қедагогтік  құзіреттілік  және  оқу  процессіндегі 

педагогтің  құзіреттілігі,  кәсіби  шеберлігі  туралы  айтылған.  Кәсіби  құзіретті  мұғалім 

мектептің тәрбие  – білім беру процесінде шығармашыл оқушылардың қалыптасуына 

дұрыс  әсер  етеді,  кәсіби  мүмкіндіктердің  іске  асуына  ықпал  жасайды.  Білім  беру 

жүйесіндегі  педагогтің  кәсіби  құзіреттілігінің  теориялық  негізін  айқындап  алу  үшін, 

осы терминнің дербес анықтамасы келтірілген. 

 

Қоғамда  жүріп  жатқан  әлеуметтік-экономикалық  қайта  құрулар  білім  беру 

жүйесін,  әдістемесі  мен  түрлі  типтегі  оқу  орындарының  оқу  тәрбие  процестерін 

ұйымдастырудың  технологиясын  түбірінен  жаңартуды  талап  етуде.  Педагогикалық 

жаңалықты  жасау,  игеру  және  пайдалануға  негізделген  мұғалім  мен  тәрбиеші 

қызметінің  инновациялық  бағыттылығы  білім  беру  саясатын  жаңартудың  құралына 

айналуда. 

Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңі  ұрпақтың рухани байлығы, мәдениеті,  саналы 

ұлттық  ойлау  қабілеті  мен  біліміне  байланысты.  Осы  тұрғыда  еліміздің  білім  беру 

жүйесінде  әлемдік  деңгейге  жету  үшін  жасалып  жатқан  жұмыстар  оқытудың, 

тәрбиелеудіңтүрлі әдіс-тәсілдерін қолдана отырып, саналы, білімді, ізденімпаз, барлық 

іс-әрекетінде  шығармашылықбағыт  ұстанатын,  сол  орайдаөз  болмысын  таныта 

алатынжеке тұлға тәрбиелеу ісінеерекше мән беріліп отыр. 

Қазақстан 

Республикасының 

2015 

жылға 

дейінгі 

білім 

берудідамыту 

тұжырымдамасының  мақсатында  көрсетілгендей,әлемдік  білім  беру  кеңістігіне 

ықпалдастырылған 

жәнежеке 

тұлға 

мен 

қоғамның 

қажеттіліктерін 

қанағаттандыратынкөп  деңгейлі  үздіксіз  білім  берудің  ұлттық  моделінқалыптастыру 

үшін білім беруді дамытудағы стратегиялықбасымдықтарды белгілеу қажет [1]. 

Қазіргі таңда қоғам алдына қойылып отырған басты міндеттердің ең бір өзектісі 

-  бүкіл  білім  жүйесін  түбегейлі  жаңартып,  дүниежүзілік  деңгейге  сәйкес  келетін, 

жастарға  сапалы  білім  беруге  жағдай  жасайтын  және  олардың  үйлесімді  дамуына, 

жеке бастың тұлға ретінде қалыптасуына бағытталған жаңа үлгідегі бағдарлама, жаңа 

үлгіднгі мектеп кұру болып отыр. 

Білім  беру  мазмұнын  ізгілендіру,  жаңа  оқу  пәндерінің  енгізілуі  жаңа  ұжымдық 

формалар  мен  оқыту  технологиясын  үздіксіз  іздестіруді  талап  етуде.  Осы  жағдайда 

мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Мұғалім 

қызметінің негізгі мәні - оқушыны оқыту, тәрбиелеу, дамыту ғана емес, сол үрдістерді 

басқаруды  шығармашылықпен  ұйымдастыра  білу.  Өйткені,  мұғалім  еңбегінің  бүгінгі 

нәтижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ. Жалпы білім 

беретін  мектептерде  оқушыларды  еңбекке  үйрету  мен  тәрбиелеуді  жүзеге  асыру 

барысында  жастарды  еңбек  негізінен  мектеп  жасынан  бастап  қалыптастыру  іскер 

маманның негізгі міндеттерінің бірі болып есептеледі. 

Психологиялық  зерттеулерге  сүйенсек  әрбір  адамның  кәсіби  шеберлігі  өз 

мамандығына  бейімделу  кезеңінен,  мамандықта  өзін-өзі  өзектендіру  кезеңінен, 

мамандықты еркін меңгерген кезеңнен, мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен 

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

 

 

264 

 

кезеңнен  тұрады.  Кәсіби  құзыреттіліктің  сипаттамасын  шебер  мұғалімнің,  жаңашыл 

мұғалімнің,  зерттеуші  мұғалімнің  кәсіби  дәрежесіне  көтерілген  мұғалімдердің 

жиынтық бейнесі ретінде қарастырады.  

Білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз 

пәнін  жетік  білетін,  оқушының  шығармашылығы  мен  дарындылығының  дамуына 

жағдай  жасай  алатын,  тұлғалық-ізгілілік  бағыттылығы  жоғары,  педагогикалық 

шеберлік  пен  өзінің  іс-  қимылын  жүйелілікпен  атқаруға  қабілетті,  инновацияны 

қолдана білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.  

Инновациялар  қоғамның  пайда  болу  кезеңінен  бері  жүзеге  асырылып  келе 

жатса  да,  педагогикалық  категория  ретінде  жуырда  ғана  қолданысқа  енгізілді.  Білім 

беру саласындағы инновацияларға мынадай анықтама береді: "Инновация - нақты бір 

тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа немесе 

жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның туындағаннан немесе 

алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша анықталады".  

Қазіргі  кезеңдегі  ең  өзекті  мәселенің  бірі  –  бәсекелестікке  қаблетті,  еңбек 

нарығында  сұранысқа  ие  бола  алатындай  кәсіби  мамандар  дайындау.  Бүгінгі  күні 

жоғары  оқу  орындарының  әлемдік  өркениетке  ұмтылып,  дүниеге  іргелі  ел  ретінде 

танылып,  тәуелсіздіктің  тұғырын  биыл  25  жыл  берік  орнатып  отырған  Қазақстан 

Республикасының  болашағында  білімді,  білікті,  саналы  азаматтар  тәрбиелеу 

міндеттері қойылған. 

Білім алушы жастардың шығармашылықтарын арттырып, өздігінен білім алуға 

және  алған  білімін  іске  асыра  білуге  үйретуді  міндеттейді.  Қазіргі  әлеуметтік  – 

экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамымызда өздігінше шешім қабылдай 

алатын  және  оны  жүзеге  асыра  алатын  әлеуметтік  белсенді,  шығармашыл  тұлғаға 

сұраныс  күшейеді.  Өздігінше  еркін  ойлау  қабілеті  бар,  тәрбие  –  білім  беру  үрдісін 

модельдей  алатын,  тәрбие  беру  және  білім  берудің  жаңа  технологиялары  мен  жаңа 

идеяларын  өздігінше  іске  асыра  алатын   болашақ  ұстаздың  кәсіби  құзіреттілігінің 

деңгейін  арттыру  –  өзекті  мәселе.  Кәсіби  құзіретті  мұғалім  мектептің  тәрбие  –  білім 

беру  процесінде  шығармашыл  оқушылардың  қалыптасуына  дұрыс  әсер  етеді,  кәсіби 

мүмкіндіктердің іске асуына ықпал жасайды. Білім беру жүйесіндегі педагогтің кәсіби 

құзіреттілігінің  теориялық  негізін  айқындап  алу  үшін,  осы  терминнің  дербес 

анықтамасын келтірейік. 

«Құзырлық»  сөзі  «құзыр»  сөзінен  алынған  туынды  сөз  екендігіне  баса  назар 

аударамыз.  Бұл  туралы  қазақ  тілі  терминдерінің  салалық  ғылыми  түсіндірме 

сөздігінде:  «құзыр  (компетенция)  –  жалпы  алғанда  қайсыбір  тапсырманы  орындауға 

қабілеттілік  немесе  бір  нәрсені  жасау»  деп  берілген.  Ал  Қазақстан  Ұлттық 

энциклопедиясында:  «құзырет  (компетенция)»  –  нақты  органның  не  лауазымды 

тұлғаның  заң  жүзінде  белгіленген  өкілеттіліктерінің,  құқықтары  мен  міндеттерінің 

жиынтығы деп көрсетілген [2, 96]. 

Латын  тілінен  аударғанда  «құзырлық  –  өз  ісін  жетік  білу,  танымы  мол, 

тәжірибелі»  деген  мағынаны  білдіреді.  Белгілі  бір  саладағы  құзырлықты  меңгерген 

тұлға өз саласына сәйкес білім мен біліктілікпен қаруланған қандай да бір негізі  бар 

ой-тұжырым жасайтын және тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге болады. Енді 

осы ұғымдардың мәнін тереңірек талдайтын болсақ, онда «құзыр» – тұлғаның белгілі 

бір  пәндер  шеңберіне  қатысты  білімі,  біліктілігі,  дағдысы  мен  іс-әрекеттері  тәсілінің 

өзара  байланысқан  сапаларының  жиынтығы,  ал  «құзырлық»–адамның  іс-әрекеті 

саласына сай құзырлықтарды меңгеруі. Бұл екі ұғымды керек болған жағдайда бөліп 

қарастырады.  Мысалы,  құзырлық  оқушылар  дайындығына  алдын-ала  қойылатын 

талаптарды, ал құзыреттілік олардың қалыптасқан тұлғалық сапасын және белгілі бір 

саладағы іс-әрекетке қатысты жинақталған тәжірибесін айтады. 

ҚР және ТМД елдеріндегі ғылым және білім беру жүйесінің өзекті мәселелері 

Актуальные проблемы науки и системы образования РК и в странах СНГ 

жүктеу/скачать 6,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: