1. Философия білімнің ерекше түрі және рухани қызметтің ерекше түрі ретінде
Будда (санскрит сөзі – көзі ашылған деген мағынада) діні -
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
1-150 философия
| Будда (санскрит сөзі – көзі ашылған деген мағынада) діні - Орталық, Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде, сондай-ақ Қиыр Шығыста таралған ең ерте шыққан әлемдік діндердін бірі. Ол біздің дәурімізге дейінгі V1 ғасырда Үнді жерінде пайда болған. Будда туралы аңыз. Будда теологтарының уағыздауынша, діннің негізін салушы Сиддхартха Гаутама Солтүстік Үнді еліндегі шакья тайпасы патшасының ұлы болып табылады. Алайда бұл туралы әдебиетте нақтылы деректер жоқ. Буддашылардың ұғымында әрбір ең жоғарғы қасиеттілікке жеткен жан будда бола алады, яғни көзі ашылады. Жер бетіндегі өмірінде Шакьямуни (шакья руынан шыққан тақуа) деп аталған буддалардың бірі адамдарға құтқару туралы ілімді жеткізген, оны ізбасарлары санскрит сөзімен дхарма (ілім, заң) деп атаған. Сол себепті будда термині Шакьямуни деп те ұғынылады. Аталмыш дінді зерттеушілердің пікірінше, Будданың тарихта орын алғанына шек келтіріледі. Мысалы, Рис-Рәвиус, А. Мензис Будданы мифтік бейне деп есептейді. Қазіргі ғалымдардың көпшілігі осы пікірді қолдайды. Будда дінінің пайда болуы Үнді елінің б.д.дейінгі V1 ғ.саяси-әкономикалық жағдайымен байланысты. Бұл кезде Үнді елінде таптық қоғам қалыптасып, оның қайшылықтары көріне бастаған. Оған қосымша болған елдегі касталық (қоғамдық топ) жүйе болды. Ең жоғары ката брахмандар (абыздар) қоғамдық өмірде басты орын алды. Ал олардың діні қоғамның кастағ бөлінуін жақтады. Будда дінінің шығуы, касталық жүйенің төменгі әлеуметтік сатысында тұрғандардың, брахмандардың үстемдік етуіне наразылық білдіруінің көрінісі. Будда діні брахманизм дінінің көптеген әдет-ғұрыптарынан қол үзіп адамдар будда іліміне бой ұсынып құтқарыла алады деп жариялады. Сөйте тұрып брахманизм дінінің бірқатар идеяларын да ұстап қалды.
Буддизмдегі негізгі ең ірі бағыттар - хинаяна және махаяна. Буддизм өзінің даму барысында үш кезеңнен өтті: хинаяна, әркімді туу — өлу айналымынан құтылуды үйрететін алғашқы даналық мектебі (б.з.д. V ғ. — б.з. басы); екінші, бодхисаттва — құтқарушы көмегімен құтылу; үшінші, махаяна (б.з. V ғ.-ына дейін) кезі. Махаяна негізінде будда (ісөкірек көзі ашылған) болуға мүмкіндік беретін жаңа тиімді әдістер уағыздалды (V ғ.-дан кейін). Хинаянаның негізі-буддистердің болмыстың екі күйі туралы идеясы: көрінген және көрінбеген, сондай-ақ көріністі дхарманың толқуымен сәйкестендіру идеясы. Хинаянның ерекше екпіні - "мен" және әлем-бұл дхармалардың тез өтетін комбинациясы. Бағыт "мен" мен әлемнің, рухани және материалдық субстанцияның шындыққа жанаспайтындығын және сонымен бірге дхармалардың шындығын көрсетеді. Хинаянаның өзіне тән ерекшелігі-жанның тәуелсіз рухани тұлға ретінде теріске шығарылуы (Милинда-панха бұған дәлел бола алады). Этикалық тұрғыдан буддизмге тән жеке жетілдіру идеясы хинаянада жеке тұлғаның тәуелсіз дамуы түрінде болады. Хинаянадағы жеке тұлғаны жетілдіру идеалы — архат-басқалардың кемелдігі туралы аз ойлана отырып, кемелдікке өздігінен жетеді. Хинаяндағы Будда-идеал және кемелдік мұғалімі, еліктеу мен қастерлеу объектісі. Хинаянада Будда құдайшылығының элементтері болғанымен, тұтастай алғанда оның күрделі культі де, күрделі діни ұйымы да жоқ; бәрі монастырлық қауымдастықтағы өмірмен ауыстырылды. Хинаянаның пікірінше, нирванаға белгілі бір әдістерді қолдануға рұқсат етілген будда монахтары ғана қол жеткізе алады [2]. Бұл ілімге сәйкес, қарапайым адамдар өздерінің кармаларын жақсы жаққа, мысалы, сангханың көмегі арқылы өзгертуі керек. Жақсы карма ілімге сәйкес, келесі өмірдің бірінде қарапайым адам монах бола алады. Бұл ерекшелік ағым ізбасарларының минималды миссионерлік қызметіне себеп болды[8]. Махаян мектептері хинаянаның ізбасарлары шравака — нирванаға жақын тыңдаушылар және сангханың қолдауынсыз нирванаға жеткен пратиека Буддалары екенін көрсетті Махаяна-Буддистік жолдың ұлы (үлкен) күймесі, ол арқылы буддистер барлық тіршілік иелерінің игілігі үшін оянуға ұмтылады. Махаяна теориясы мен практикасының негізінде бодхичитта мен Праджнапарамитаның тұлғадан тыс (шектен тыс) даналығының дамуы жатыр. Махаяна-бұл Бодхисаттва жолында жүргендерге арналған ілімдер жиынтығы (нәтижесінде кейде оның тағы бір атауын — Бодхисаттваянаны кездестіруге болады). Оған сутра мен Тантра кіреді. Питер Харвейдің айтуынша, 2013 жылға арналған махаяна буддизмін ұстанушылар саны шамамен 360 миллион адамды құрайды[1]. Махаянаның пайда болуы біздің эрамызға дейінгі I ғасырдың аяғына жатады. [2]. Махаяна буддизмнің өте ескі" канонға дейінгі " дәстүрін сақтап қалды, ол негізінен, бірақ толығымен емес, Теравада канонынан шығарылды[3]. Махаяна теравада бас тартқан ежелгі идеяларды сақтады[4], мысалы, Будданың үш денесі туралы ілім, сана идеясы (Виджнян) континуум ретінде, сондай-ақ будда пантеонын құрметтеу[5][6][1 ескерту]. Бұл канонға дейінгі буддизмнің элементтері канонизациядан, кейіннен идеяларды сүзуден аман өтіп, Махаянада қайта жанданды [5] [7]. Теравада мен махаяна дәстүрлері"канонға дейінгі буддизмнің әр түрлі, бірақ бірдей сенімді жазбалары, қазір мәңгілікке жоғалып кетті" 109. Христиандық және оның пайда болу тарихы және негізгі формалары. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|