1. Фольклор жанрлары. Фольклор, оның ерекшеліктері мен жіктелуі
Эпостық жырлар. Ертегі мен эпостыңсюжеттік типологиясы
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
1. ФолÑÐºÐ»Ð¾Ñ Ð¶Ð°Ð½ÑлаÑÑ. ФолÑклоÑ, онÑÒ£ еÑекÑелÑкÑеÑÑ Ð¼ÐµÐ½ жÑкÑелÑÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Оғыз-қыпшақ дәуірі
- Ногайлы дэуірі
- Кейінгі дэуір
| 63. Эпостық жырлар. Ертегі мен эпостыңсюжеттік типологиясы.
Ә. Марғұлан қазақ эпосын мынадай кезеңдерге бөлген: 1) Архаикалық кезең. Ол — исламшылдыққа дейінгітүркі мифтері негізінде жасалған туындылар. Күлтегін жоқтауы, Құламерген, Шоламерген, Ер Төстік, Ақ Көбек, Оғыз қаған туралы аңыздаржатады; 2) Оғыз-қыпшақ дәуірі (VI—XII ғғ.). Бұл кездежергілікті түркілер Қытай, Иран, Византия, Араб шапқыншыларына қарсы күресті жырлаған. Мысалы, «Қорқыт ата кітабы», «Алдар көсе», «ҚозыКөрпеш — Баянсұлу», т.б.; 3) Ногайлы дэуірі (XIII— XVIғғ.) — «Бөгенбатыр», «Едігебатыр», «Қобыланды», «Ер Сайын», «Қамбарбатыр», «Мұсахан», «Орақбатыр», т.б.; 4) Қалмақ шабуылы дэуірі — XVII—XVIII ғасырлардағы «құба қалмақ» заманы. «Олжабай», «Қабанбай», «Бөгенбай», т.б.; 5) Кейінгі дэуір. Қазақ батырларының хан, сұлтандарға, патша әкімдеріне қарсы күресін бейнелейтінжырлар. Эпос - оқиғасы ел өмірінен алынып, образдары ірі әрі кемелдітүрде жасалып, батырлық немесе ғашықтық сюжетке құрылғанүлкен-үлкен эпикалық жыр-дастандарды айтамыз. Қазақ эпосыныңтүрлері: 1) Батырлық эпос 2) Әлеуметтік-тұрмыс эпосы 3) Тарихи эпос Қазақтың көне эпостарына: «Құламерген, Жоямерген», «Таласбаймерген», «Дотан батыр», «Құбығұл», «Мұңлық-Зарлық» жатады. Алғашқы адамдарының дүниетанымын көркем елестететін мифтік, ертегілік, аңыздық оқиғаларға құрылған эпикалық туындылардыңортақ белгілері: 1) Қиял-ғажайып оқиға күрделі орын алады, адам баласынақаскөй күштер:жезтырнақ, дию, аждаһалар, албастыларменкүрес, оларды жеңіп барып мұратқа жету көрсетіледі. 2) Көне эпоста дүниенің жаралуы туралы мифтік ұғымдар көріністапқан. 3) Анаеркі (матриархат) дәуірінің ыдырап, атаеркі (патриархат) кезеңінің салты орныға бастаған шақтың сипаттарынтанытатын оқиғалар кездеседі. 4) Көне эпосыта ертедегі аңшылық өмірдің суреттері неғұрлымкөбірек сақталған. 5) Адамдардың сиқырлы күштерге сенуі (анимизм,тотемизм т.б.), жан-жануарлардың, өсімдік дүниесінің жаны, иесі бар депесептеушілігі эпикалық шығырмаларда өз ізін қалдырған. 6) Баласыздық тақсіреті, әулиелер аралап, мінәжат етіп жүріпперзентті болушылық, түс көру, аян беру, болашаққаһарманның ғажайып тууы тәрізді мотивтер сюжетке негізболады. 7) Қаһарманның жедел есеюі, жүйрік ат таңдап мініп, қауіптіалыс сапарға аттануы, жол жөнекей алуан түрлі жыртқыш, сиқырлы қас күштермен кездесуі, батырлықпен үйленуі-көнеэпоста кең таралған құбылыс. Әрбір халықтың эпостық жырларының қатарынан батырларжырының алатын орны үлкен. Батырлар жыры елдің ғасырлар бойы кешкен тарихын, салт-санасын көркем жинақтайды, түрлі оқиғаларға өзіндік көз-қарасынбелгілейді, алдан күткен арманын білдіреді. Тарихта болған белгіліоқиғалар мен істердің дәлме-дәл шежіресі, көшірмесі болғанменқаһармандық эпос сондай құбылыстардың терең тұжырымынаңғартады. Батырлар жырында ерлік, отан сүйгіштік қасиеттерасқақтата жырланады. Адам бойындағы ұнамды, ұнамсыз мінез, қасиеттерді әсірелеп беру эпосқа тән қасиет. Қазақтыңқаһармандық эпосы: «Алпамыс батыр» «Қобыланды батыр» «Ер Таргын» «Қамбар батыр» Қобыланды — қыпшақ елінің, Алпамыс — қоңырат жұртының, Ер Тарғын — бүкіл ноғайлы елінің намысын қорғаған батырлар. Жырларындағы қазақтың жаулары: Қызылбастар Қалмақтар Қызылбастар — түркі жұрттары ерте заманнан қақтығысыпкелген Орталық Азияның оңт-бат иран тектес халықтар. Қалмақтар — жоңғар-моңғол тектес халық. жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|