1. Фольклор жанрлары. Фольклор, оның ерекшеліктері мен жіктелуі
Дәстүрлі шешендік сөздердегі тапқыр ой, көркем тіл ерекшілігі
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
1. ФолÑÐºÐ»Ð¾Ñ Ð¶Ð°Ð½ÑлаÑÑ. ФолÑклоÑ, онÑÒ£ еÑекÑелÑкÑеÑÑ Ð¼ÐµÐ½ жÑкÑелÑÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- 87. Шешендік арнаудағы сәлем, сын, әзіл және бата сөздердің көркемділігі.
| 86. Дәстүрлі шешендік сөздердегі тапқыр ой, көркем тіл ерекшілігі.
Сөз өнері өнердің ең алды ретінде саналған. "Өнер алды - қызыл тіл", - дейді қазақ мақалы. Абай: "Тіл өнері - дертпен тең", - деген. Қысқасы, халқымыз шын мәніндегі шешендікті асыл өнерге баулып, осы жолда қайталанбас мұра қалдырған. Қазақ ауыз әдебиетінің бір түрі - шешендік өнер. Шешендік өнер - ақындық айтыс секілді қазақ әдебиетінің ерекшелігін көрсететін негізгі жанрлардың бірі. Қазақ шешендігінің жалпы шешендік өнерден өзіндік ерекшеліктері бар. ең алдымен қазақ шешендерінің сөздері ауызекі айтылып, ауызша таралған, қағазда емес, бізге халық жадында сақталып жеткен. Әдетте шешендік сөз түсініктен кейін немесе онымен аралас айтылады. Шешендік сөздің тілі көркем, мағынасы терең болумен бірге сөздері сұрыпталған, сөйлемдері қалыптасқан болып келеді, бірен -саран өзгерістер енгізу болмаса, түпнұсқаға түбегейлі өзгеріс жасау ақын, шешен адамдар болмаса, кез келген кісінің қолынан келе бермейді. Қазақ шешендік өнерінің әлеуметтік қызметі де, мазмұн - мағынасы да, сыртқы ажар - көркі де өте күрделі, көпсалалы, көп қырлы. Әлеуметтік қызметі жағынан шешендік өнер қазақ даласында бірнеше қоғамдық ойдың міндетін қатар атқарған. Егер де жастар шешендік сөздерді зейін қойып оқыса, қазақ халқының рухын көтеріп, қазіргі замандағы әртүрлі жағымсыз әрекеттер болмас еді. Өйткені шешендік сөздер - халқымыздың адамгершілік, ұлттық тәрбие берудегі тиімді жолдарының бірі. Ендеше, біз халық жадынан жеткен шешен, ғибрат сөздерге үлкен құрметпен қарап, оның терең мағынасын танып өскеніміз абзал.
Қазіргі таңда біздің тілімізде алғыс мәнді сөзге мазмұны жақын жамандықтың бетін қайтарып, жақсылыққа үндеу мақсатымен қонақта, түрлі жиында дәм соңынан айтылатын шешендік сөздің бір түрі — бата беру жатады. Ерте кезден жалғасып келе жатқан бата беру, бата тілеу рәсімі — халқымыздың ұлттық болмысы мен дүниетаным аясындағы аса бағалы, қасиетті де киелі, мән — мағынасы айрықша ұлттық рухани қазынасының, мәдени игілігінің бірегейі, тәрбиелік мәні аса жоғары ежелден дана салты. Сөз өнерінің бір түрі — бата сөздер. «Бата» деген сөздің өзі бір істің бастауы, ашылуы, кіріспесі дегенді білдіретін араб сөзі. Мұсылмандардың қасиетті кітабы, «құранның» сөзі бата деген сөзден яғни «фатиха» сүресінен басталады. Халқымыз «жақсы сөз — жарым ырыс» — дейді. Үлкен ақсақалдар, ел ағалары үлкен той-томалақтарда, кішігірім жайылған ақ дастарханға бата береді. Келген қонақтар дастарханнан дәм татып, қонақ кәде орындалғаннан кейін келген қонақтардың жасы үлкені дастарханға бата — тілек береді «Алтын алма Бата ал, Бата да алтын емес пе» — деген қазақта керемет сөз бар. Би-шешендер мен ақындарымыз айтқан кез келген шешендік бата сөздердің қай-қайсысын оқысақ та, табарымыз — биік мораль талаптары: ата жолын ардақтау, ел намысын қорғау, сөз асылын қастерлеу, үлкенді сыйлау, ізгілік қасиеттерді бойға жинау, т.б. Шабанбай бидің бала Жанқұттыға берген батасы: Аллаңа жағам десең — азанды бол, Ағайынға жағам десең — қазанды бол, Халқыңа жағам десең әділ бол, Судай таза бол жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|