83.Шешендік өнер айтыс-дауда туып, дамуы. Шешендік сөздердің поэтикасы.
Қазақ халық ауыз әдебиетінің ерекше жанры – шешендік өнер. Халық даналығының үлгісі шешендік сөздер – ғасырлар бойы халық сынынан ерекшеленген құнды рухани мұра, асыл қазына. Шешендік өнердің поэтикасына ерте замандардан үлкен мән берілген. Поэтика шешендік сөздердің құндылығын, рухани болмысын айқындап, мәтіннің дыбыстық, сөздік, образдық құрылымын зерттейді. Поэтика үш саланың толық жүйеленген сөздің эстетикалық талғам-танымын анықтайды. Шешендік сөздердің алғашқы үлгілерін халық ауыз әдебиеті туындыларынан, ертегі, аңыз әңгімелерден, өлең-жыр, дастандардан кездестіреміз. Тапқырлық пен шешендіктің нұсқалары – жыраулар толғаулары, айтыстар мен мақал-мәтелдер болып табылады. Шешендік сөздер терең ойға, ұтқыр шешімге, тапқыр логикаға құрылады. Халық мақалдарында: "Таяқ еттен өтеді, сөз сүйектен өтеді", "Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ", "Қылыш жарасы бітеді, тіл жарасы бітпейді", "Аталы сөзге арсыз ғана тоқтамайды", – деп сөзді айтушыға да, оны тыңдаушыға да биік талап қойған. Демек, шешендік сөздердің ең негізгі құралы – сөз болып табылады.
84.Философиялық терең ойға құрылған шешендік сөздер.
Жауабы :
Шақшақұлы Жәнібек Төле биден ақыл сұрай келгенде былай деген екен:
-Өгізді өрге салма қанатың талар
Наданға көзіңді салма сағың сынар.
Досыңа өтірік айтпа сенімің кетер.
Дұшпанға сырыңды айтпа түбіңе жетер,
Өсиет сөздің түйіні "Өнерден өз орыныңды тап" дегенді үндеп тұр емес пе?
Коркыт ата создери
Надан заттардың өз мәнiсiне сәйкес келетiнiне таңданады және осы таңырқау бiлiм бастауы болады: данышпан, керiсiнше, заттар өзi бiлетiннен басқаша болса таңданар едi.
Коркыт ата
Қара есек жүгендеумен тұлпар болмас-
Әл Фараби- Адамның тоқымашы не хатшы болып тумайтыны тәрізді, қайырымдылық пен қайырымсыздық та жаратылыстан бойға өтпейді.
Адам кез келген жұмысқа жарамды бола бермейді.
85.Әлемдік әдебиеттің ежелгі дәуірлеріндегі шешендік сөздер
Аристотель Сыннан қашудың бір ғана жолы бар: ештеңе айтпаңыз, ештеңе істемеңіз, ешкім болып қалыңыз.Надан заттардың өз мәнiсiне сәйкес келетiнiне таңданады және осы таңырқау бiлiм бастауы болады: данышпан, керiсiнше, заттар өзi бiлетiннен басқаша болса таңданар едi.
МАХМУД КАШГАРИ
Ақылмен арыстан ұстауға болады, ал күшпен тышқан да ұстай алмайсың.
: Ағайын» десе - шақ қарадық,
«Қайын» десе - жалт қарадық.
Ердің ерлігі-елімен,
М.Ғабдуллин
Елдің елдігі-ерімен.
Ер-ел қорғаны. Сондықтан да халық өз батырларының ерлігін мадақтап, оны жырларына өзек еткЕН
Достарыңызбен бөлісу: |
