Шешендік өнер айтыс-дауда туып, дамуы. Шешендік сөздердің поэтикасы

Қазақ халық ауыз әдебиетінің ерекше жанры – шешендік өнер. Халық даналығының үлгісі шешендік сөздер – ғасырлар бойы халық сынынан ерекшеленген құнды рухани мұра, асыл қазына. Шешендік өнердің поэтикасына ерте замандардан үлкен мән берілген. Поэтика шешендік сөздердің құндылығын, рухани болмысын айқындап, мәтіннің дыбыстық, сөздік, образдық құрылымын зерттейді. Поэтика үш саланың толық жүйеленген сөздің эстетикалық талғам-танымын анықтайды. Шешендік сөздердің алғашқы үлгілерін халық ауыз әдебиеті туындыларынан, ертегі, аңыз әңгімелерден, өлең-жыр, дастандардан кездестіреміз. Тапқырлық пен шешендіктің нұсқалары – жыраулар толғаулары, айтыстар мен мақал-мәтелдер болып табылады. Шешендік сөздер терең ойға, ұтқыр шешімге, тапқыр логикаға құрылады. Халық мақалдарында: "Таяқ еттен өтеді, сөз сүйектен өтеді", "Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ", "Қылыш жарасы бітеді, тіл жарасы бітпейді", "Аталы сөзге арсыз ғана тоқтамайды", – деп сөзді айтушыға да, оны тыңдаушыға да биік талап қойған. Демек, шешендік сөздердің ең негізгі құралы – сөз болып табылады.