Халықаралық жария құқықтағы материалды және процессуалды нормалардың сәйкестігі

Халықаралық қатынастардың мәнін түсінудің көрсетілген тәсілдері бір жақты қорытындыға әкелетіндігін көру қиын емес. Егер бірінші көзқарас шеңберінде халықаралық қатынастарды бірыңғай мемлекеттердің арасындағы өзара әрекетке таңуға мүмкіндік бар болса, ал, екінші көзқарас ауқымында – тек мемлекеттік емес қатысушылардың қызметіне таңуға болады. Бұлардың екеуі де қате. Сірә, қазіргі жағдайларда мемлекеттік емес және жеке субъектілердің есебінен халықаралық қатынастардың қатысушыларын ұлғайту үрдісі қарқын алып жатса керек. Демек халықаралық қатынастардың мәнінің ерекшелігін анықтау барысында мұндай қатынастардың әр түрлі типтері, түрлері, деңгейлері мен жағдайлары есепке алынатын тәсіл дұрыс болып шығады.

Ғалымдар арасында халықаралық қатынастардың типтері жөніндегі мәселеге қатысты пікірлердің өте алуан түрлілігі байқалады. Олардың бірі оны үстемдік пен бағынушылық, қарым-қатынас пен өзара көмек қатынастарына бөледі, екіншілері – бірыңғай және өтпелі қатынастар деп, үшіншілері бір жағынан – күштер тепе-теңдігіне негізделген, ал екінші жағынан – мүдделер тепе-теңдігіне негізделген қатынастар деп ажыратады.

Халықаралық қатынастардың мәні жөнінде толық түсінік беру үшін халықаралық қатынастардың түрлерін бөліп көрсету қажет. Бұл – саяси, экономикалық және ғылыми-техникалық, идеологиялық, халықаралық құқықтық, әскери-стратегиялық, мәдени және басқа да қатынастар, бұлардың әрқайсысының өзіндік құрылымы, функциялары, өзінің даму процесі бар.

Саяси – басты роль атқарады, қатынастың басқа барлық түрлерін өзінше ұйғарады, синтез жасайды, детерминдейді. Саяси қатынастар саяси жүйе элементтерінің, бәрінен бұрын мемлекеттің шынайы саяси қызметінде өзіндік көрініс табады. Олар қауіпсіздікке кепілдік береді және қалған барлық қатынастардың дамуы үшін жағдай жасайды, яғни топтастырылған түрде ұлттық мүдделерді білдіреді және олардың негізгі жағдайларын айқындайды.

Экономикалық және ғылыми-техникалық.Қазіргі жағдайларда халықаралық қатынастардың бұл екі түрі іс жүзінде бір-бірінен ажырағысыз және сонымен қатар олар саяси қатынастардан бөлек өмір сүре алмайды. Сыртқы саясат, әдеттегідей әлемдік нарықты, халықаралық еңбек бөлінісін қалыптастыруға ықпал ететін экономикалық қатынастарды қорғауға бағытталған. Экономикалық қатынастардың жай-күйі көбіне өндірістің және мемлекеттің өндіргіш күштерінің даму деңгейлерімен, экономиканың әр түрлі үлгілерімен, табиғи ресурстардың болуымен және басқа да секторлармен айқындалады.

Идеологиялық қатынастар– саяси қатынастардың біршама дербес бөлігі. Идеологиялық қатынастардың ролі мен маңызы қоғамдағы идеологияның ролінің өзгеруіне байланысты өзгеріске түсіп отырады. Бірақ идеологияның, демек идеологиялық қатынастардың ролінің артуының жалпы үрдісі тән.

Халықаралық-құқықтық қатынастар– халықаралық қатынас қатысушыларының өзара қарым-қатынасын осы қатысушылардың келіскендігі жөніндегі құқықтық нормалармен және ережелермен реттеуге саяды. Халықаралық-құқықтық механизм қатысушыларға өздерінің мүдделерін қорғауға, өзара қарым-қатынасты дамытуға, дау-жанжалдың алдын алуға, даулы мәселелерді шешуге, барлық халықтардың мүдделеріне қарай бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдауға мүмкіндік береді. Халықаралық құқықтық қатынастар әмбебаптық сипатта болады және көпшілік таныған ұстанымдар жүйесіне негізделеді. Халықаралық қатынастардың барлық түрлерін реттейтін көпшілік таныған нормалардан басқа олардың арнайы бағыттарын (дипломатиялық құқық, теңіз сауда құқығы, халықаралық арбитраж, сот және т.б.) реттейтін ерекше нормалар да бар.

Әскери-стратегиялық қатынастар, оған әскери күштерді тікелей немесе жанама құрумен, жетілдірумен, қайта бөлумен қайсыбір байланыстағы ерекше қоғамдық, халықаралық қатынастардың кең саласы жатады.

Ядролық қару жасау мемлекеттердің әскери-саяси қарым-қатынастарының: одақтастық, конфронтациялық, кооперациялық-конфронтациялық қатынастарының сипатын, ауқымын және күшеюін негізді түрде өзгертті.

Мәдени қатынастар, оның негізінде қоғамдық өмірдің интернационализациалануы, мәдениеттердің, білім жүйелерінің өзара сіңісуі және байытуы, бұқаралық ақпарат құралдарының қарқындап дамуы процестері жатыр. Көбіне олардың өзіндік дамуында үкіметтік емес ұйымдар негізгі маңызға ие.

Халықаралық қатынастардың барлық түрлері алуан түрлі формада өмір сүреді, олар аса көп түрлі:

– саяси: құқықтық, дипломатиялық, ұйымдастырушылық және т.б.;

– экономикалық: қаржылық, сауда, кооперативтік және т.б.;

– идеологиялық: келісім, декларациялар, диверсиялар, психологиялық соғыс және т.б.;

– әскери-стратегиялық: блоктар, одақтар және т.б.;

– мәдени: әртістердің гастролі, ақпарат алмасу, көрмелер және т.б.

2. 
   
   
   
   жүктеу/скачать 29,02 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: