1-лекция. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде жоспары
Авторитаризм және тоталитаризм режимдері
жүктеу/скачать 1,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| Авторитаризм және тоталитаризм режимдері.
Авторитарлы режим- кҥштi жеке тҧлға диктатурасына негiзделген қоғамның мемлекеттiк-саяси қҧрылысы. Ӛзiнiң шектен шыққан формасында авторитаризм кҥштеуге, бiр билеушiнiң /тиран, патша, деспот/ шексiз билiгiне негiзделген режим. Айта кететiн жайт, авторитарлы режим ескi әлеуметтiк-экономикалық қҧрылыс қҧлаған кезде, немесе ел дәстҥрлi басқарудан ӛндiрiстiк қоғамға ӛту процесi барысында пайда болады. Бҧл режим кӛбiнесе әскерге арқа сҥйедi. Ол саяси процеске ҧзаққа созылған экономикалық және саяси дағдарысты демократиялық, қҧқықтық қҧралдармен жою мҥмкiн емес жағдайда араласады. Бҧл араласу нәтижесiнде бҥкiл билiк саяси лидер немесе белгiлi ҧйым қолына жинақталады. Авторитарлы режим ӛтпелi режим тоталитаризмнен демократияға ӛту. Сондықтан оның мәнi екi жақты: бiр жағынан ол тоталитаризм белгiлерiн игерген, екiншi жағынан оның iшiнде демократияға тән белгiлердi ӛндiру процесi жҥредi. Авторитаризмде тоталитаризмге тән белгiлермен қатар ӛзiндiк ерекшелiктерi де бар, мәселен: 1. авторитарлы және тоталитарлы режимдердің ерекшелiгi, бҧл режимдердің мақсат пен тарихи миссияны әр тҥрлi тҥсiнуiнде, ол нәсiлдiк артықшылық, /мәселен национал-социализмге тән/, ерекше ҧлттық-империкалық, немесе таптық идея болуы мҥмкiн. Тоталитаризм барлық уақытта либералды демократияға, капиталистiк экономикалық жҥйеге қарсы қандай да бiр упопиялық және қандай да бiр деңгейде халықтың мҧң-мҧқтажын бейнелейтiн идеяны алға тартты. Сондықтан да тоталитарлы режим ӛзiнiң iшкi жағдайына бағдар ҧстанады, яғни белгiлi бiр елде жетiлген қоғамды қҧруға талпынады. Бiрақ ӛзiнiң режимін басқа елге шығаруа да тырысады, мәслен мәдени революция экспорты, ислам революциясының экспорты, әлемдiк революция экспорты т.б.; 2. авторитарлы режим алдыңғы әлеуметтiк қҧрылысты толығымен жоюды мақсат етпейдi, оның кейбiр кемшiлiктерiн жоюды мақсат етедi. Қоғам ӛмiрiнiң әр тҥрлi аспектiлерiн әр тҥрлi регламенттеуiнде. Егер тоталитаризм қоғм ӛмiрiнiң барлық саласына утопиялық идеяларды ендiруге тырыса, ал авторитаризм қоғам ӛмiрiнiң кейбiр жақтарын ғана ӛзгертуге тырысады. Егер тоталитарлы режим жаңа қҧндылықтар жҥйесiн қалыптастыру мен ҥгiт-насихаттауға, саясиландырылған, даралық ерекшелiгi басылған ҧжымдық адамды қалыптастыруға тырыса, ал авторитаризм бҧқараны саясиландырмауға тырысады. Авторитарлы саяси режимде формалды парламенттiк мекеме, партия, билiк бӛлiнiсi және т.б. ӛкiлдiлiк демократия атрибуттары сақталынады. Авторитарлы режим әлеуметтiк шиеленiстердi мойындауы және оған тӛзуi мҥмкiн. Авторитаризм ықпалды қысым тобына тӛзуi мҥмкiн, олардың мҥдделерiн, әсiресе экономикалық есепке алуға мәжбҥр болады; 3. авторитарлы режим дәстҥрлi таптық, әлеуметтiк, сословиелiк, қауымдық, этникалық жiктердi сақтайды, ал ол тоталитарлы қоғамға жат болып табылады. Тоталитарлы режим дәстҥрлi әлеуметтiк байланыстарды, әлеуметтiк жiктердi жоюға, яғни тапты бҧқараға айналдыруға тырысады. Сӛйтiп, ӛзiнiң әлеуметтiк тамырын жоғалтқан адамдардың ҥлкен қабаты қалыптасады, олар харизматикалық кӛсемге сенедi және мойындайды, оның соңынан 40 толық еруге дайын; 4. тоталитарлы режим экономикалық салаға белсендi араласады, оған қатал бақылау орнатады, оны толығымен мемлекеттендiредi айналдырады, ал авторитарлы режим ҧзақ уақыт алдыңғы әлеуметтiк-экономикалық қатынасты сақтауға тырысады. Мәселен, Латын Америкадағы авторитарлы режим экономикалық реформаға жетекшiлiк ету ҥшiн АҚШ-тан мамандар шақырды. Осындай әрекеттердi Оңтҥстiк Корея, Тайванда жасап, елдiң экономикалық дамуына қол жеткiздi; 5. Келесi ерекшелiгi авторитаризм мен тоталитаризмнiң билiк қҧрылымдары әр тҥрлi болып келедi. Егер тоталитарлы режимде билiк орталығы бiр партия болса жән партиялық ҧйымдар бҥкiл мемлекеттiк аппаратқа, азаматтық қоғамға, ӛндiрiс қҧрылымдарына енсе, ал авторитарлы режимде бҧл қызметтердi мемлекет атқарады; 6. Бҧл екi тәртiпте репрессия рӛлi әр тҥрлi болып келедi. Авторитарлы режимнің жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|