1. Орталық нерв жүйесі құрылымының жалпы жоспары, құрылымы, бөлімдері және маңызы мен қызметтері 1

15 
5. Жүйке орталықтарының шаршауы-бұл ОЖЖ-де синаптикалық берілістің 
ерекшеліктеріне байланысты ОЖЖ-нің маңызды қасиеттерінің бірі: синапстағы бір 
нейронның ұзақ уақыт қозуымен медиатордың мөлшері төмендеуі немесе 
рецепторлардың 
медиаторға 
сезімталдығының 
төмендеуі 
немесе 
энергия 
ресурстарының сарқылуы мүмкін (АТФ, КФ және т.б.). Мұның бәрі шаршаудың 
дамуына әкеледі (нейронның жұмысының төмендеуі). Жүйке талшықтарынан 
айырмашылығы, жүйке орталықтары оңай шаршайды, нәтижесінде рефлекторлық 
реакция тоқтайды. 
6. Жүйке орталықтарындағы қозудың кешіктірілуі қозудың химиялық синапстар 
арқылы берілуімен байланысты. Бұл жағдайда келесі процестер жүреді: 
1) медиаторды пресинаптикалық құрылымнан таңдау; 
2) медиатордың синаптикалық саңылау арқылы постсинаптикалық мембранаға 
диффузиясы; 
3) впсп медиаторының ықпалымен генерация. 
Бұл процестерге кететін уақыт синаптикалық кідіріс деп аталады. ҰҚЖ пайда болған 
сәттен бастап ПД пайда болғанға дейін қосымша 1,2 мс өтеді. Жалпы алғанда, бір 
синапс арқылы қозуды жүргізу 1,5-2 мс құрайды. Жүйке орталығында көптеген 
химиялық синапстармен рефлекстің жасырын кезеңі артады. 
7. Нерв орталықтарының тонусы-бұл жүйке орталықтарының тұрақты, кішкентай 
қозуы. Оны ұстап тұруға жүйке орталықтарына үздіксіз түсетін афферентті импульстар 
да, гуморальды тітіркендіргіштер де (СО2, гормондар, нейропептидтер және т.б.) 
қатысады. 
8. Қозу иррадиациясы. Бұл жүйке орталығының қатты және ұзақ тітіркенуімен қозу тек 
онда ғана емес, сонымен қатар басқа жүйке орталықтарында да пайда болады, бұл 
көбінесе ми жүйесінің ретикулярлық қалыптасуымен жеңілдейді. Иррадиацияға жүйке 
орталықтарының құрамындағы көптеген ингибиторлық нейрондар кедергі келтіреді. 
9. Жүйке орталықтарының икемділігі-жүйке орталығының жүзеге асырылатын 
рефлекстік реакциялардың көрінісін өзгерту мүмкіндігі. Бұл функция мидың басқа 
құрылымдарына өтуі мүмкін ми орталықтарының зақымдалуымен көрінеді. Жоғалған 
функцияны алмастыру-бұл жүйке орталықтарының зақымдануға компенсаторлық 
бейімделуі деп аталатын орталық жүйке жүйесінің маңызды қасиеті. Бұл жоғалған 
функционалдылықты қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Бұл процесс ми 
қыртысының міндетті қатысуымен жүзеге асырылады. Сондай-ақ, жүйке 
орталықтарының икемділігі оларға түсетін сигналдар өзгерген кезде көрінеді. 
Нәтижесінде жүйке орталықтарының оларға тән емес жаңа функцияларды орындау 
үшін түбегейлі қайта құрылуы мүмкін. 
10. Оттегі мен глюкозаның жетіспеушілігіне айқын сезімталдық. Нейрондар қарқынды 
метаболизммен және сәйкесінше оттегінің көп мөлшерімен сипатталады. Орталық 
жүйке жүйесіне оттегінің жеткізілуінің төмендеуімен оның функциясының тез бұзылуы 
байқалады, бұл сананың жоғалуымен бірге жүруі мүмкін. Кортикальды нейрондар 
гипоксияға әсіресе сезімтал: қанмен қамтамасыз етуді тоқтатқаннан кейін шамамен 5 
минуттан кейін олар өледі – бұл уақыт кезеңі клиникалық өлім деп аталады. Егер бұл 
кезеңде қалпына келтіру барабар ми қан айналымын арттырады, яғни клиникалық 
өлімге ауысады биологиялық. Қандағы глюкоза (гипогликемия) 2,5 ммоль/литрден 

16 
төмен төмендеген кезде есін жоғалту пайда болады және гипогликемиялық кома 
дамиды. 
11. Химиялық заттарға селективті сезімталдық. Нейрондар мен синапстар жүйке 
улары деп аталатын кейбір заттарға жоғары сезімталдыққа ие: стрихнин, морфин, 
фенамин, эфир, хлороформ, барбитураттар, этанол және т. б. 
12. Доминанттың қасиеті (доминанс, лат. – господствующий). Иттің қаңқа 
бұлшықетінің ми қыртысының электрлік тітіркенуіне жауаптарын зерттей отырып, 
дефекация орталығы қозған кезде (толып жатқан тік ішек) бұлшықет жауаптары жоқ 
екенін анықтады. Осы фактіні талдағаннан кейін Ухтомский орталық жүйке жүйесінде 
доминант құбылысының болуы туралы пікірге келді. Қазіргі уақытта орындалуы 
мүмкін рефлекстік актілердің ішінде рефлекстер бар, олардың орындалуы организм 
үшін ең үлкен "қызығушылық", яғни. олар қазіргі уақытта ең маңызды болып 
табылады. Сондықтан бұл рефлекстер жүзеге асырылады, ал басқалары онша маңызды 
емес. А. А. Ухтомский доминантты рефлекстерді жүзеге асыруға қатысатын 
орталықтарды – "қозудың басым ошағы"деп атады. Бұл " пеш " бірқатар маңызды 
қасиеттерге ие: ол қозғыштықты арттырды, ол тұрақты (баяулау қиын), оның қозу 
қарқындылығы әлсіз қоздырғыштармен күшейтіледі (жинақтау қасиеті). Доминантты 
фокус дененің жағдайымен анықталады, мысалы, гормоналды фон және басқа ықтимал 
доминантты ошақтарды тежейді. Сонымен, аш жануарда тамақтану басым рефлекстер 
болып табылады. 
Доминант идеясын дамыту-бұл шешім қабылдайтын блогы бар функционалды жүйе 
туралы п.К. Анохиннің жұмысы. Афферентті синтез нәтижелерін ескере отырып, 
шешім қабылдау ("қазіргі уақытта не істеу керек") мотивация мен есте сақтау негізінде 
жүзеге асырылады. Доминант орталық жүйке жүйесінің үйлестіру қызметінің негізгі 
қағидаларының бірі ретінде адам өмірінде маңызды. Мысалы, доминанттың арқасында 
психикалық белсенділікті (зейінді) шоғырландыруға және ақыл-ой немесе физикалық 
белсенділікті (жұмыс доби-Нант) жүзеге асыруға болады.

жүктеу/скачать 1,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: