Орталық нерв жүйесіндегі үйлестіру туралы түсінік. Орталық нерв

19 
Координация - бұл орталық жүйке жүйесінің қызметіне тән жүйке процестерін 
үйлестіру және байланыстыру. 
Бұлармен қоса бірнеше құбылыстар рефлекстерді үйлестіру негізін құрайды: 
1. орталықтағы қозу орталықтарға жайылады, оны қозу жайылысы дейді. Кейін 
айналасындағы орталықтарда тежелу туып, қозу үрдісін қоршап, орталықты одан соң 
жинайды. Бұны концентрация дейді.
2. Жүйке орталығында бір үрдіс екінші қарама-қарсы үрдістің тууына себепкер болады. 
Қозу тежелуді, тежелу қозуды алмастырады. Мәселен, бүгу мен жазу бір уақытта 
жүзеге аса алмайды. Адам бір уақытта жұтып шайнай алмайды. Бұл индукция 
құбылысы. Шерингтон индукция есебінен болған тежелуді репрокциялық тежелу дейді. 
Репрокциялық тежелудің механизмін Экклс жұлын орталықтарында кездесетін реншоу 
жасушалары сияқты тежелу жасушаларының қатысымен өтетінін анықтады.
Доминанттық қозу- белгілі бір орталық уақытша үстемдік ететін билеуші бола алады. 
Бұл орталықтар өте қозғыш, қозуы инертті, қозудың күші, жиілігі тітіркендіргіштен 
артық болуы мүмкін.
Орталық жүйке жүйесінде конвергенция кеңінен кездеседі. Жұлында сезгіш нейрондар 
мотонейрондардан 5 есе көп. Мотонейронға сезгіш және аралық нейрондардан 
серпіністер жиналады. Сондықтан мотонейрон түрлі рефлекстерге қатысады. Олар 
таласады, сонда күшті серпіністер жеңеді. 
Орталық жүйке жүйесінің иерархиялық ұйымдастырылуы келесідей: 
¾ нейрондар жүйке тізбектеріне біріктіріледі; 
¾ жүйке тізбектері жүйке орталықтарына біріктіріледі; 
¾ жүйке орталықтары бөлінген жүйелерге біріктіріледі; 
¾ үлестірілген жүйелер иерархиялық принцип бойынша жұмыс істейді. 
Иерархия қағидаты өте қарапайым - негізгі құрылым жоғары тұрғанға бағынады. Бұл 
үстіңгі құрылымдар астындағы құрылымдарды реттеуге де, баяулатуға да қабілетті 
деген сөз. Сонымен қатар, функционалдық иерархия бар. Сонымен, шартсыз 
рефлекстер иерархиясындағы ең жоғары орынды қорғаныс рефлексі, содан кейін тамақ 
рефлексі, содан кейін жыныстық рефлекс алады. Бірақ көп жағдайда көшбасшылық 
жыныстық рефлексті ұстап алады, тамақ мінез-құлқын және тіпті өзін-өзі сақтау 
инстинктін артқа тастайды. 
Жүйке жүйесінде жоғарғы орталық әрдайым төмен тұрғанды бақылайды және қажет 
болған жағдайда оның қызметін тежейді. Мысалы, ми қыртысының пирамидалық 
жасушалары, қызыл ядроның нейрондары жұлынның моторлы нейрондарының 
қызметін басқарады. Физиологиядағы субординация, орталық жүйке жүйесінің (ОЖЖ) 
перифериялық жүйке жүйесінің функционалды күйіне үнемі тигізетін әсері, сонымен 
қатар орталық жүйке жүйесінің кейбір бөліктерінің оның басқа бөліктерінің 
функционалдық күйіне әсері болып табылады. Қарапайым сөзбен, бұл төмен тұрған 
орталықтың жоғарғыға бағынуы, «оны тыңдауы». Бағынышты әсер тітіркену шегінің, 
хронаксияның, аккомодацияның, лабильділіктің, сонымен қатар қозу процестерінің 
таралу жылдамдығының өзгеруін тудырады. Шеткі нервтердің қозғыштығына орталық 
жүйке жүйесінің әсерін алғашқы бақылауларды И.М.Сеченов 1863 ж жасады. 

жүктеу/скачать 1,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: