-практикалық сабақ. Когнитивтік лингвистика және терминология

Бақылау сұрақтары:

1.Терминдерде әлем түсінігі жайлы арнайы білім, ұғымдар қалай қамтылған?

2. Когнитивтік лингвистиканың тірек терминдеріне қай терминдер жатады?

3. Терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз не?

Терминдерді когнитивтік лингвистика тұрғысынан қарастыру. Қазіргі кезде қазақ терминдерін аталымдау мен функциялауда адамның танымдық және ментальдық қызметі (когниция) лингвистикалық зерттеу пәні болып қалыптаса қойған жоқ.

Дүниедегі заттар мен құбылыстардың жер шарын мекендейтін адамдарға ортақ болуымен қатар, әр халық сол заттар мен құбылыстарды өз мәдениетіне, танымына болымысына қарай ыңғайлап, өзінің таным – түсінігінің деңгейі мен тану мүмкіндігіне сәйкес атау береді. Атаудың танымдық – қызметтік табиғатын терең тану үшін оның теориялық негізін қалаушылардың ғылыми пайымдауларының маңызы зор. Терминдер ұлттың, халықтың тәжірибесін, қоғамдағы адамдардың бір-бірімен байланысын, шаруашылығын, рухани, метериалды мәдениетін т.б. концептуалдық ғылым кешенін де өз бойына жинақтайды.

Когнитивтік лингвистиканың терминологиялық жүйесі мен концептуалды құрылымы. Қазіргі тіл біліміндегі зерттеулер тәжірибесінде өзектеліп, осы саланың ғылыми терминологиясының жүйесі ретінде анықталған, қалыптасқан когнитивтік лингвистиканың тірек терминдері: сана, зерде, ой, білім, концептуалдану, концептуалдық жүйе, когниция, дүниенің тілдік бейнесі, когнитивтік қор, ментальды репрезентация (ішкі таным), когнитивтік модель, категориялану, вербалдану, ментальдылық, мәдениеттің тұрақтылығы, концепт, дүние бейнесі, концептосфера, ұлттық мәдени кеңістік т.б. Аталған ұғымдардың әрқайсысы когнитивтік әрекеттер мен адамның білім алу және белгілі бір шешімге келуіне тікелей қызмет етеді.

Терминдердің концептуалдық құрылымын анықтауда ұғым мен мазмұн мәселесінің маңызы зор. Себебі терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз – белгілі бір ұғымдық сала иелерінің коммуникативтік байланысын қамтамасыз ететін референциялардың инвариантты жүйесі, концептуалды құрылымды тіл жүйелері мен арнайы ұғымдар арасын байланыстыратын негізгі буын деп қарастыруға болады.

Терминология-ғылымның өзекті салаларының бірі. Ғылымның барлық салаларының жан-жақты дамуы терминология мәселелерімен тығыз байланысты, өйткені қандай да бір жаңа ұғым терминмен белгіленіп, сол саланың терминологиялық жүйесінен көрінеді.

Ұғым атауы термин болса, сол ұғым атауына берілген дәл ғылыми анықтама-терминнің дефинициясы. Термин сөзінің мағынасы оның дефинициясымен анықталады. Белгілі бір ғылыми зерттеуші сол ғылымдағы ұғымдарды ғылыми зерттеу арқылы түсіндіріп береді, оның қыр-сырын айқындайды. Термин мағынасы ұғым мағынасын дәл қамтуы тиіс. Сонда терминдерге тән қасиеттер: 1) терминдер ғылыми ұғымның атауы; 2) оларға жүйелік тән; 3)термин тура мағынада қолданылады; 4) оның мағынасы дефинициясы нақты болады; 5) терминдерге ауыспалы мағына, бейнелілік, образдық, эмоция дегендер жат; 6) термин бір мағыналы болады, оған көп мағыналық тән емес; 7) термин бір тұлғалы болады, яғни оған варианттық тән емес; 8) термин стильдік бейтарап болады т.б.

Әрине, бұл қасиеттердің бәрі белгілі бір терминологиялық жүйе құрамында ғана болатын құбылыс, егер олар өзі қатысты терминдік жүйе ауқымынан шықса, онда олар жоғарыда айтылған қасиеттерінен айырылып қалады да көп мағыналық, көп варианттық, көп стильділік сияқты ерекшеліктерге ие болады.

Яғни, терминдердің өзіндік құрылымдық, семантикалық, деривациялық, функционалдық ерекшеліктері бар. Аталған ерекшеліктерді ескерусіз термин жасау, басқа тілден терминдер алу, калькалау, терминдерді ұтымды қолдану мүмкін емес. Терминдер адам қызметінің ерекше түрін атап көрсететін болса, ең алдымен, ғылыми, кәсіби деңгейлерін айқындайды. Терминдер ғылым мен техниканың, кәсіби және өндірістік салалардың, ғылыми таным мен әлем көрінісінің дамуын бейнелейді. Термин тілдің ерекше негізін құрайды, терминологиялық жүйесіз бірде-бір ғылымның, техникалық, кәсіби, өндірістік саланың дамуы мүмкін емес.

Қазақ тілінің терминдері семантикалық, құрылымдық тұрғысынан жүйелі түрде зерттелді. Ш.Құрманбайұлы қазақ тілінің терминдерін терминологиялық аталымның соңғы нәтижесі, өнімі ретінде қарастырса, Ө.Айтбаев лингвистикалық бірліктер ретінде олардың тілдік қасиеттері мен белгілерін толық зерттеді. Дегенмен, қазақ терминдерін аталымдау мен функциялауда адамның танымдық және менталдық қызметі (когниция) лингвистикалық зерттеу пәні болып қалыптаса қойған жоқ.

Терминологиялық жүйенің тіл білімі ғылымында әлеуметтану, психология, логика, философия, ономасиология, семасиология т.б. экстралингвистикалық факторлармен байланыстырыла қаралуын осы саладағы жаңа бағыттардың бірі ретінде қарастыруға болады. Терминдік ұғым, терминологиялық жүйе, терминологиялық өріс көптеген басқа ұғымдармен, тәсілдермен бірге зерттеліп жүр. Соның ішінде термин мен концепт, терминология мен когнитивтік лингвистика ұғымдарының бір қатарда қарастыру болып табылады.

Когнитивтік лингвистика – «тілді жалпы когнитивтік механизм ретіндегі когнитив құрал, яғни, ақпарат етіп көрсету, репрезентациялау және трансформациялауда маңызды рөл атқаратын таңбалар жүйесі ретінде қарастыратын лингвистикалық бағыт».

Когнитивтік лингвистика терминдерді зерттеуде жаңа бағыттарға жол ашады, яғни терминологиялық жүйені жаңа қырынан зерттеп ұғынуға ұмтылыс жасайды.

Әр ұлт тілінде дүние, әлем туралы түсініктер, ұғымдар түрлі тілдік фактілер арқылы таңбаланып, қоршаған әлемнің тілдік бейнесі, негізінен, адамдар санасындағы дүниенің логикалық бейнеленуі жағынан ұқсас болып келеді. Құбылыстар арасындағы ұқсастықтар ұғым категорияларын жасайтын лексемалардың толығуына әсер етеді. Сол ұғым түрлерінің тұтастай алғандағы атаулары тілдің негізін құраса, құбылыстардың тілдегі бейнесінен ұлт ерекшеліктерін танып білуге болады.

Ғаламның ғылыми бейнесі мен тілдік бейнесі арасындағы айырмашылықтар турасында ғалым В.В.Воробьев төмендегідей тұжырымдаманы ұсынады:

1) когнитивтік жүйе әмбебап сипатта болады, оның көлемі мен тұтастығындағы айырмашылық түрлі ұлт өкілдері өркениетінің деңгейіне байланысты. Лексикалық жүйе ұлттық сипатта болады, түрлі тілдердің лексикалық жүйелері арасындағы айырмашылық, алдымен, ішкі бөліктерге бөлінуіне байланысты (Осы тұрғыдан келгенде, терминдер әмбебаптық сипатқа ие болғандықтан, когнитивтік жүйенің негізгі бір бөлігін құрайды);

2) функционалдық айырмашылықтарға келсек, когнитивтік жүйе тану процесі мен еңбек әрекетіне бағытталған болса, лексикалық жүйе коммуникацияға бағытталған (Терминдер аталған екі қызметті де атқаруымен ерекшеленеді);

3) генетикалық тұрғыдан когнитивтік жүйе лексикалық жүйеге қарағанда алғашқы болып табылады және табиғатынан консервативтік саналатын лексикалық жүйеге қарағанда тезірек қарқынды жетіліп, дамып отырады (Генетикалық тұрғыдан терминологиялық жүйе лексикалық жүйенің бір бөлігі болып табылады. Бірақ даму тұрғысынан когнитивтік жүйенің құрамдас бір бөлшегі деп қабылдауға болады);

4) когнитивтік жүйе лексикалық жүйеге және жалпы тілдік жүйеге қарағанда толығырақ, байырақ болып көрінеді, лексикалық жүйе когнитивтік жүйенің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады (Терминологиялық жүйе терминдік қоры жағынан лексикалық жүйе секілді когнитивтік жүйенің бір бөлігі болып саналады).

Терминдердің концептуалдық құрылымын анықтауда ұғым мен мазмұн мәселесінің маңызы зор. Себебі терминнің концептуалды құрылымы дегеніміз – белгілі бір ұғымдық сала иелерінің коммуникативтік байланысын қамтамасыз ететін референциялардың инвариантты жүйесі, оны концептуалды құрылымды тіл жүйелері мен арнайы ұғымдар арасын байланыстыратын негізгі буын деп қарастыруға болады. Бұл арада тілмен тікелей байланыс мазмұнды аспект арқылы жүзеге асырылады. Сондықтан концептуалдық құрылымның өзі де белгілі бір семантикалық және ұғымдық категориялармен сипатталады.

Егер терминді тек жеке сөз ретінде ғана қабылдамай, оны белгілі бір терминологиялық жүйе бірлігі ретінде қабылдайтын болсақ, онда ол өзінің негізінде бүкіл сол жүйенің құрылымдық және мазмұндық жақтарын сипаттауымен қоса, онымен семантикалық қатынаста болуы тиіс. Яғни, бір жеке терминнің концептуалдық құрылымын айқындау арқылы сол терминологиялық жүйенің де концептуалдық құрылымын анықтауға болады.

Терминологиялық концепті біз арнайы білім туралы түсінік беретін мәдени-ментальдық және тілдік құрылым деп қарастырамыз.

Соңғы онжылдықта когнитивті лингвистиканың даму аясында когнитивті терминтануға қатысты бірқатар еңбектер пайда болды. Алайда, терминнің когнитивті сипатын қарастыруда, еңбек авторлары, когнитивті терминтану когнитивті лингвистика мен антрополингвистика негіздеріне сүйенеді, өйткені ол, әсіресе, адам миының жұмыс механизмін зерттеу бойынша, ақпаратты қайта өңдеу және оны қабылдау үдерісінің ерекшелігі тұрғысынан көпқырлы зерттеулер жасауға мүмкіндік береді деген фразалармен шектеледі. «Терминтануда бұл маңызды мәселеге айналады, өйткені, қандай да бір термин құрамындағы концептіні құрылымдағанда жаңа бірліктердің пайда болуын немесе оларды барынша ой елегінен өткізіп барып жасауға мүмкіндік пайда болады». Бұл жағдайда когнитивті терминтану терминологиялық концептілерді зерттеу деген мағынада ұғынылады. Термин жүйесі материалдары бойынша «адамның ми қызметінің жұмысын жанжақты қарастыратын зерттеулер» кездеспеді. Термин жүйесінде жаңа бірліктердің пайда болуын зерттеудің когнитивті әдістеріне сүйенбей-ақ, дәстүрлі терминтануда жақсы қарастырылған, терминжүйенің құрамына толыққанды ене қоймаған бірліктерді (термин алды, термин тәрізді, термин үміткер) жіктеудің негізінде, сонымен қатар, ғылыми мәтінде әлі терминологиялық атау ала қоймаған атауыштық бірліктердің қолданысын және олардың анықтамаларының қалыптасуын дәстүрлі мәтін талдау негізінде болжауға болады. Концептіге осы мақсатпен жүгіну мұндай болжам жасауды тек қиындата түспек.

А.Х.Азаматова, дәстүрлі терминтану тілдік таңбаны талдау аясынан шыға алмады, ал терминтанудағы когнитивті көзқарас оның шекарасы мен пәнаралық байланыстарды кеңейте отырып, оны «ашық» ғылымға айналдырады деген тұжырымдама жасайды. Бұндай құбылыс өз кезегінде заманауи тіл білімінің антропоцентристік парадигмасымен байланысты «экспансионизм» атауына ие болды. ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында тіл білімі тарихында антропоцентризмнің күшейе түскендігін көрсете келіп, автор терминтанымдағы жаңалықтарды когнитивтік терминтанымның ең маңызды сұрағы яғни, «жалпықолданыстағы сөздің терминге айналуы, төл немесе шет тілінің сөздерінен саналы түрде жаңа лексикалық бірлік жасау, ғылымның басқа салаларынан немесе басқа тілдерден сөздерді қабылдау сияқты құбылыстармен байланысты» терминнің пайда болу мәселесін қарастырумен байланыстырады.

Когнитивті терминтанымның заманауи мәселелеріне автор «терминология дамуын саналы түрде басқаруды», оны халықаралықтандыру мен ұлттандыруды да жатқызады. Терминтанымның көрсетілген аспектілерінің бірде-бірі жаңа емес, өйткені олар терминдерді не құрылымдық жағынан, не атауыштық бірліктердің қолданыс ерекшеліктерін зерттеу жағынан бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл мәселелердің барлығы дәстүрлі терминтану зерттеулерінде басты назарда болды.

Терминтанымда қалаған нәрсені шындыққа айналдыруға ұмтылу, когнитивті бағыттағы жаңашылдықты қалайда негіздеу оның даму тарихын бұрмалауға алып келеді. Терминтаным ешқашан тілдік таңбаларды термин жүйені толықтыру тәсілдерінен, термин теориясының ғылыми білім жүйесімен байланысынан, ғылым мен қоғам тарихынан, ғылымдардың өзара байланысынан, тілдік және ғылыми байланыстардың болуынан және өзге де тілден тыс факторлардан бөлек қарастырған емес.

Дәстүрлі терминтанымға қарағанда когнитивті терминтаным ең алдымен, «адам тәжірибесі мен қызмет ерекшелігін көрсететін тілдік құрылым мен менталды құрылым қатынасы мәселесін, тілдік білімнің қарапайым және ғылыми, ассоциативті-бейнелі, рационалды-логикалық сияқты әртүрлі типтерінің көрінісін қарастырады» деп тұжырымдайды ғалым Е.И.Голованова. Алайда тілдегі білімнің әртүрлі типтерінің көрінісі мәселесіне дәстүрлі терминтаным да үнемі назар салып келеді. Қарапайым және ғылыми білім арасындағы байланыс сөз бен термин арақатынасы мәселесі аясында, термин жасаудағы тілдік метафора мен метонимияның рөлі, сонымен қатар, терминдердің тек ғылыми, оқу ғана емес, көркем әдебиетте де бейтерминдену және қолданыс үдерісінде қарастырылды.

Білімді жеткізудің ассоциативті-бейнелі түрін пайдалану терминнің экспрессивтіэмоционалдығы туралы пікірталастан көрініс тапты, ал логикалық-тілдік (рационалдылогикалық) қарым-қатынастар (ұғымдар мен терминдер жүйесін жасаудың иерархиясы, ғылыми классификация мен анықтама мәселелері, ғылыми білімді морфологиялық және сөзжасамдық тілдік құралдар арқылы категориялау және т.б.) тұрғысынан зерттелетін тілдік таңбаның терминге айналу мәселесі ғылыми ұғымдарға, олардың жасалу ерекшелігі тек қана ғылыми анықтамаларда емес, менталды құрылымдағы әлі термин мәртебесін алмаған тілдік бірліктер пайда болатын мәтіндерге негізделеді.

Е.И.Голованова терминтанымның когнитивті теориялар ықпалымен құрылған маңызды идеяларына төмендегілерді жатқызады:

1. Термин және ұғымның арақатынасына деген көзқарастың өзгеруі, терминтаным айналымына «концепт», «концептуалды құрылымдар», «білім форматтары» ұғымдарын енгізу арқылы бұл қатынасты тереңірек ұғыну.

2. Терминнің когнитивті қызметінің маңызды екендігін мойындап, (дәстүрлі терминтанымдағы терминнің атауыштық немесе анықтамасының болу қызметімен салыстырғанда) оның ішінен аса маңызды бағыт-бағдар беру қызметін бөліп көрсету.

3. Терминді кәсіби таным мен кәсіби қызмет үдерісіндегі динамикалық құрылым ретінде қарастыру.

4. Термин және өзге де арнаулы бірліктерді белгілі бір білім мен қызмет саласының ерекше семиотикалық кеңістігіндегі когниция мен қарым-қатынастың өзара күрделі байланысының нәтижесі ретінде ұғыну.

5. Терминді рационалды-логикалық тұрғыдан түсіндіретін тұжырымдамадан бас тарту, оның тек ғылыми білімді ғана емес, қарапайым және кәсіби эмпирикалық білімді бейнелейтінін де мойындау қажет.

6. Терминнің мазмұндық дамуы мен жасалу үдерістері туралы ғылыми көзқарастарды тереңдету: арнаулы білімді жинақтаушы концептіден оны теориялық тұрғыдан жинақтайтын ұғымға қарай.

7. Концепт пен ұғым арасында үздіксіз байланыстың болатынын мойындау: арнаулы ұғымдар концепт негізінде жалпының, белгілі бір білімнің бір бөлігі ретінде құрылады, ұғымның мазмұны ғылымның дамуы мен оның жалпы мәдени өзара қарым-қатынасы үдерісінде концепт мазмұнына біртіндеп қосылып, ол өз кезегінде ұғымның әрі қарай дамуына әсер етеді.

Аталған идеялардың терминтаным үшін қаншалықты жаңа екендігін жан-жақты қарастырып көрейік:

1. Когнитивті лингвистикада концептіге көптеген анықтамалар береді, ал «бұл ұғымның мазмұны әртүрлі ғылыми мектептер мен жекелеген ғалымдардың тұжырымдамаларында айтарлықтай өзгешеліктерге ие», сол себепті когнитивті терминтаным бойынша сараланған жұмыстардан байқағандай, бұл категорияның мазмұнды екіұштылығы терминологиялық ұғым мен концепт, термин мен ұғым арақатынастарын терең түсінуге кері әсерін тигізген жоқ. Концепт ғылымды сипаттайтын өнім ұғымынан өзгеше адам санасында объективті түрде өмір сүретін перцептивті-когнитивті-аффективті құрылым деп есептеген А.А.Залевскаяның пікірін негізге алатын болсақ, терминнің концептіге ешқандай қатынасы жоқ деген қорытынды жасауға болады.

2. Сонау ХХғ. 80-жылдарынан-ақ зерттеушілер термин кәсіби ойлаудың, мамандықты кәсіби меңгерудің, ғылыми қарым-қатынастың маңызды құралы деп терминнің когнитивті қызметін атап көрсеткен болатын. Термин – кәсіби ұғымды бейнелейтін және атайтын, ғылыми және кәсіби-техникалық нысандарды меңгеру мен тану үдерісінде және олардың қарым-қатынасында қолданылатын белгілі бір арнаулы мағынасы бар сөз немесе бағыныңқы сөз тіркесі.

3. Термин жүйелердің динамикалық сипаты «дәстүрлі терминтанымда» жанжақты қарастырылды. А.А.Реформатский жалпыхалықтық сөздердің терминденуі мен бейтерминдену үдерісі туралы былай дейді: «Терминология бір жағынан – жабық, екінші жағынан – қарапайым тілмен үздіксіз қарым-қатынаста болатын сала». Кез келген қарапайым сөз белгілі бір ғылым саласының затпен дәл үйлесім тауып, арнайы сөздікке енгізілу жолымен термин бола алады. Екінші жағынан, кез келген термин белгілі бір затпен дәл болған үйлесімділігін жоғалтып, қарапайым сөзге айналуы мүмкін. Орыс тілінің саяси-экономикалық терминологиясының қалыптасу ерекшелігін зерттеген Т.И. Панько: «оның құрылымы (саяси-экономикалық терминологияның) – сандық өсім мен сапалық өзгерістердің құбылмалылығы, біртіндеп толығып отыратын күрделі жүйе. Саясиэкономикалық терминология өз ішінде дискретті тұйық екендігіне қарамастан қозғалыстағы жүйе. Ол экономикалық ұғымның бұрынғы мағыналарын жаңа мазмұнмен толықтырып, өз құрамына қосты» деп терминологияның өзгермелі жүйе ретіндегі ерекше тұстарын да атап өтті.

4. Ерекше семиотикалық кеңістіктегі белгілі бір білім мен іс-әрекет саласындағы күрделі таным мен қарым-қатынастың нәтижесі ретіндегі термин сипатында жаңалық жоқ. Атап өткеніміздей, білімнің белгілі бір саласындағы терминдердің арақатынасы, олардың коммуникативтік қызметі дәстүрлі терминтанымда да күмән тудырмаған. «Атауыштық таңба ретінде терминдердің ерекшелігі олардың тек ерекше семиотикалық кеңістікте, яғни белгілі бір кәсіби іс-әрекет кеңістігінде коммуникативті және когнитивті маңызды заттарды, құбылыстарды, қатынастарды белгілеу үшін жасалынатындығында жатыр». Ғалым Ш.Құрманбайұлы бұл туралы былай деп жазады: «Кез келген ғылым саласында жаңа ұғым пайда болған сайын бір жаңа термин дүниеге келеді. Ол термин сол ғылым саласындағы ұғымдар жүйесінен тиісті орын алып, терминологияның мүшесі ретінде орнығады».

5. Терминшілер көптеген терминжүйелердің жалпыәдеби тіл сөздерінің қайта қаралу негізінде қалыптасатыны туралы аз айтып жүрген жоқ. Қарапайым және кәсіби білім мен тәжірибе негізінде пайда болған терминжүйелердің тығыз байланысы тарихи терминтанымдағы еңбектерде біршама қарастырылды [Кутина 1964; 1966, Трубачев 1966, Сороколетов 1970, Герд 1981, Гринев]. Қарапайым және эмпирикалық білімнің өзара байланысы ешқашан жоққа шығарылмаған, бірақ терминшілер әрқашан сөз ғылыми және кәсіби ортаға ауысқанда белгілі бір ғылым саласының маманы үшін ғылыми шындық пен ғылыми танымды жіктеу құралына айналады, алға ілгерілеушілік жолындағы білім заттар мен құбылыстардың табиғатын терең түсінуге ықпал етеді. Терминнің рационалдылогикалық түсіндірмесінен бас тартуға болмайды, себебі термин мәселесі – ол ең алдымен тілдік-логикалық мәселе. Логика – ойлаудың заңдары мен формалары, пайымдаулар мен қорытынды шығару туралы ғылым. Логикасыз толыққанды танымның болуы да мүмкін емес.

6. Когнитивті терминтаным «термин мазмұнының қалыптасуы мен даму үдерістері туралы ғылыми көзқарастарды тереңдетуге ықпал етеді деген пікір: концепт арнаулы білімнің өздігінен жалпылануынан оның ұғымның теориялық жалпылануына дейін» тұжырымы, ең алдымен дәстүрлі терминтанымдағы жақсы зерттелген ұғым категориясына сүйену керектігіне алып келеді. Ғылымның әртүрлі саласындағы зерттеушілер ғылыми концепт мәселелерін қарастыра отырып, оның жаңа еместігін атап өтеді. Концептуализмнің негізін салушыларға ортағасырлық ғалымдар Т.Гобсс, П.Абеляр және тағы басқа ғалымдарды айтуға болады. Концептуализм концептілерді өз бойына заттардың маңызды белгілерін жинақтаған және оны пайдалануды саналы түрде жасайтын, өзекті ақпаратты қамтитын әмбебап ретінде қарастырады. П.Абеляр концепт деп белгілі бір затқа қатысты ұғымдар байланысының бір көзқарасқа шоғырлануын атады. Концепт болмысын бұл тұрғыдан қарастырсақ, оның құрылымынан кездейсоқтық байқалмайды.

7. «Ұғым мен концепт арасында үздіксіз қарым-қатынас бар» деген тұжырымдама анық нәрсе. Білім мен таным әрқашан өзара байланыста болатынын ешкімде, ешқашан теріске шығармаған.

Қорыта айтқанда, терминтанымдағы заманауи когнитивтік зерттеулер дәстүрлі терминтаным идеяларын дамытып, толықтырып, оларды антропоцентрлік үлгі бойынша жаңаша сипатта қарастыруға ұмтылып отыр. Терминтанымдағы когнитивтік көзқарастарды зерттеуде ең алдымен дәстүрлі терминтаным жетістіктері басшылыққа алынуы тиіс. Өйткені термин мен ұғым, термин мен концепт, ұғым мен концепт арақатынасы, термин кәсіби ойлау нәтижесі тұжырымы, терминдік жүйенің динамикалық сипаты, терминнің ерекше семиотикалық кеңістіктегі белгілі бір білім мен іс-әрекет саласындағы күрделі таным мен қарым-қатынастың нәтижесі екендігі, ұғым мен концепт арасында үздіксіз байланыстың болатындығы дәстүрлі терминтанымда жан-жақты қарастырылды. Қазіргі терминтанымдағы заманауи когнитивтік зерттеулер аталған теориялық және практикалық жетістіктерді тек терминтаным аясында емес, пәнаралық ғылымдар шеңберінде зерделеуі тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Исакова С.С. Когнитивті терминтанымның басты мәселесі – тіл мен білім//Терминологиялық хабаршы. №2(48). 2014. -19-27 б.

2. Құрманбайұлы Ш. Қазақ лексикасының терминденуі. –Алматы: «Ғылым». 1998. -208 б.

3. Кубрякова Е.С., Демьянков В.З., Панкрац Ю.Г., Лузина Л.Г., Краткий словарь когнитивных терминов / Под общей ред. Е.С.Кубряковой. – М.: Наука., 1996.

4. Закирова Е.С., Швецова Е.В. Анализ термина с позиции когнитивного подхода//Известия МГТУ «МАМИ». Серия Гуманитарные науки. -2013.

5. Голованова Е.И. Введение в когнитивное терминоведение: учеб. Пособие. –М.: Издво «Флинта»: «Наука», 2011.

6. Голованова Е.И. Когнитивное терминоведение: проблематика, инструментарий, направления и перспективы развития//Вестник Челябинского государственного университета. -2013. -№24 (315). Филология. Искусствоведение. –Вып. 82. С. 13-18.

7. Попова З.Д., Стернин И.А. Когнитивная лингвистика. –М.: Изд-во «АСТ ВостокЗапад», 2007. -314 с.

8. Хижняк С.П. Когнитивная проблематика в общей теории термина [монография]. – Саратов: ИЦ «Наука», 2016. -172 с.