1. Су тасқыны дегеніміз құрғақ жердің едәуір бөлігін судың уақытша басуы. Пайда болу себептеріне байланысты су тасқынынын шартты түрде үш топқа бөлуге болады: 1) күшті жауын-шашыннан немесе қардың (мұздың) тез еруінен
Жанартау атқылауы, оның себебі, салдары, халықты, мүлікті қорғау шаралары
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
| 11. Жанартау атқылауы, оның себебі, салдары, халықты, мүлікті қорғау шаралары
Жанартау атқылауы - магма балқымаларының немесе өте ыстық қатты кесектердің, сұйық лавалардың және газ бөлшектерінің жер бетінен көрініс беру процесі. Жанартау — төбесінде шұңқырға ұқсас кратері не ойысы бар, көбінесе конус немесе күмбез тәріздес болып келетін геологиялық түзілім. Ол тереңдік магмалық ошақтардан жер бетіне лавалар, ыстық газдар мен булар, сондай-ақ тау жыныстарының сынықтарын атқылап тұратын жер қыртысындағы каналдар мен жарықтардың үстінде пайда болады. Жанартау жылына жер бетіне 5 – 6 кm³ жанартаулық материалдар шығарады, оның 80%-ы су асты жанартауларына, 20%-ы құрлықтағы жанартауларға тиесілі.[1] Лаваның сыртқа шығып қату нәтижесінде пайда болады. 11.1)Себептері: Литосфералық тақталардың қозғащлысы нәтижесінде магмалық камералар пайда болуы мүмкін. Егер сұйық магма жер бетіне атқылап кетсе, жанартау атқылауы басталады. Көбінесе жанартау атқылауы күшті жарылыстармен бірге жүреді, бұл магманың газсыздануына және жанғыш газдардың жарылуына байланысты. Жанартау атқылауы негізінен газдар мен күл бұлттарының бөлінуімен бірге қызыл-ыстық лава ағындарының жер бетіне шығуы болып табылады. Бұл магмада жинақталған газдарға байланысты болады. Олардың ішінде су буы, көмірқышқыл газы, күкірт диоксиді, күкіртті сутек және хлорсутек бар. 11.2)Салдары: Ең алдымен, лава ағындары зауыттарға, ғимараттарға және инфрақұрылымға қауіп төндіреді. Адамдардан айырмашылығы, олардың құтқарылу мүмкіндігі мүлдем жоқ. Лава жолындағы барлық нәрсені бұзады: үйлер, жолдар, өсімдіктер және тұтас ормандар. Адамдар мен жануарларға негізгі қауіп жанартау күлі мен түтін болып табылады. Жанартау күлі қарапайым күлге қарағанда әлдеқайда аз және осыған байланысты ол ауада ұзақ уақыт суспензия ретінде болуы мүмкін. Ол тыныс алу жолдарына өте оңай еніп, тыныс алуды қиындатады. Есіңізде болсын, атқылау кезінде жанартау күлі барлық тіршілік иелеріне қауіп төндіретін үлкен мөлшерде тасталады. Сонымен қатар, жанартау атқылауынан шыққан күлдің үлкен қабаттары ғимараттардың төбесінде жиналады, бұл кейіннен олардың құлауын тудыруы мүмкін. Жанартау атқылауы кезінде бөлінетін улы жанартаулық газдар қауіпті емес. Әдетте, олар атмосфераның жоғарғы қабаттарына көтеріледі және ешқандай зиян келтірмейді. Алайда, олар қышқыл жаңбыр түрінде жер бетіне ішінара оралуы мүмкін. Сондықтан атқылау құрбандарының көп санын апат болған сәтте емес, біраз уақыттан кейін байқауға болады. Жанартау атқылауының экологиялық салдары кең мағынада әдетте әлеуметтік және табиғи-техногендік болып бөлінеді. 1) Жанартау атқылауының әлеуметтік салдары тікелей және жанама залалдарды қамтиды. Тікелей әлеуметтік зиянға адамдардың өлімі, олардың физикалық және психологиялық жарақаттары, тұрғын үйден айырылу жатады. Жанама зиян деп адамдардың көп бөлігінің жылдам қозғалуы, қоғамдағы қарым-қатынастың бұзылуы, моральдық-психологиялық жағдайдың өзгеруі, еңбекке қабілеттіліктің төмендеуі және еңбек өнімділігінің төмендеуі қарастырылады. 2) Жанартау атқылауының табиғи және техногендік зардаптары табиғи апат аймақтарындағы аумақтарға үлкен зиян келтіреді. Оларға: антропогендік орта объектілеріндегі өрттер, су қоймаларының жарылуы, мұнай өнімдерінің төгілуі, газ бен судың ағуы, қоршаған ортаға зиянды химиялық және радиоактивті заттардың шығарындылары жатады. 11.3)Халықты,мүлікті қорғау шаралары жанартаудан: Егер сіз жанартауға жақын жерде тұрсаңыз, оның күйі туралы жаңартуларды қадағалаңыз. Жанартау атқылауы немесе одан кейінгі ықтимал асқынулар (су тасқыны, сел) туралы ескерту алған кезде, үйіңізді жауып, барлық қажетті заттарды жинаңыз және жақсырақ от шығаратын, күл шашатын, лава ағып жатқан беткейлерден алысырақ баспана іздеңіз. рет, жанартау атқылау қаупі өткенге дейін. Денеңізді және басыңызды тас пен күлден сақтаңыз. Жанартау атқылауы көбінесе су тасқынымен, селмен, су тасқынымен бірге жүреді. Сондықтан өзендерден аулақ болыңыз, әсіресе жанартаудың жанында, су ағынының немесе селдің құрбаны болмас үшін мүмкіндігінше жоғары жерге көтерілуге тырысыңыз. Жанартау атқылауы кезінде қауіпті аймақтан көлікпен кетсеңіз, жел бағытына қарама-қарсы бағытты таңдаңыз. Бұл болашақта күлмен жағымсыз кездесуден аулақ болуға көмектеседі. Лаваның орташа жылдамдығы 40 км/сағ. Одан көлікпен құтылу шынымен де мүмкін. Мүмкіндігінше жылы киім киіңіз. Бұл сіздің денеңізді SO2 ортасымен реакция нәтижесінде көп мөлшерде түзілетін қышқылдан қорғайды. Атқылаудан кейін үйіңізге оралуға асықпаңыз. Төтенше жағдайлар қызметінің хабарламалары сигнал ретінде қызмет етуі керек. Мүмкін болса, жанартау атқылауынан зардап шеккен аймақтан бірнеше күн алыс болыңыз. Үйіңізге қайтып келгеннен кейін, күл қоршаған ортадан толығымен жойылмайынша, терезелерді мүмкіндігінше ұзақ (2-3 апта) ашпауға тырысыңыз. Тыныс алу мүшелерін қорғауды ұмытпаңыз. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|