1-тақырып Балалар мен жасөспірімде
жүктеу/скачать 293,5 Kb.
|
УМК девиантология лекция
| 1-таңырып бойынша әдедиеттер
Абдулина OA Общепедагогическая подготовка учителя в системе высшего педагогического образования М 1991 Акажанова А.Т. К вопросу о некоторых психологических аспектах субъективной стороны преступления !-'Материалы МНК 10 лет независимости Казахстана- итоги и перспективы развитияАлматы, 2001. С 405-409 Выготский Л.Я Вопросы детской психологии Clio ( oioi, 199,г Дубровин А Б. Воспитателю о пси\оюсии н психогигиене обгиения. М., 1987 Змановская ЕВ. Девиантология (Психология отклоняющегося поведения). А/, 2004. Джаманбалаева ШЕ. Социология девиаптного поведения-Аяматы: КазКУ, 1999, Казымбетова Л К Девиантное поведение молодежи как объект социологического исследования, авторе ф). канд.социал., наук. Алматы, 1999 Керимов Л.К. Қиын балалар болады неге 9 / Алматы Казак ел І. 10 карата, 2004. Колесникова ГЕК Котова А.П., Петрулевич А.И Девиантное поведение.— Ростов-наДону, 2007 Менделевич ВД Психология девиаптного поведения Санкт-Петербург, 2005. Рогов Е.И. Личность учителя: теория и практика. - Астана, 2005. Сластен ин В.А Профессиональная готовность учителя к воспитательной работе: содержание, структура, функции hi. .1982. Шиянов EEL, Буланова ЕГ О сущности формирования Моты-вационно-ценностиого отношения к педагогической деятельности и устойчивых профессиональных намерений у студентов вуза.--М, 1982 2-тақырып Жасөспірімдердің отбасы мен мектептегі педагогикалық және әлеуметтік жолдан ауытқуының теориялық-әдістемелік негіздері Ғылыми бірлестікте девиантты мінез—құлықтың пайда болу себептері туралы пікірлестік жоқ. XX ғасырдың басында девиацияның себептері туралы биологиялық және психологиялық тұжырымдар кең тарады. Италияндық дәрігер Ч. Ломброзо адамның асоциалды мінез-құлқы мен биологиялық ерекшеліктерінің арасында тікелей байланыс бар деп есептеген. Ол атап көрсеткен «туа біткен қылмыскер» типі астыңғы жақ сүиегі шығыңқы, бір жерінің ауырғанына сезімталдығы төмен және т.б. азып бара жатқан индивидті көрсетеді. Американдық психолог У.Х. Шелтои адамнын дене бітімі оның мінез-құлқын анықтайды деп есептеген. Оңалту орталығында 200 ұл балаға жүргізілген зерттеуге сүйеніп, Шелтон девиацияға атлеттік дене бітімі бар адамдар анағұрлым бейім деген қорытынды жасайды. Кейіннен психологиялық тұжырымды қолдаушылар девиацияны психикалық ерекшеліктермен (психиканың тұрақсыздығымен, эмоционалды ерікті саланың дамымауымен) байланыстырды. Заманауи ғылыми жетістіктер негізінде экономикалық және тарихи-мәдени қарым-қатынастардан да, жеке тұлғалық талаптардан да, жеке тұлғаның девиацияға бейімделу деңгейіне септігін тигізетін факторларды табуға болатындығы даусыз деп есептеуге болады. Бұл тұрғыда әлеуметтік мәдени өмір құбылыстары туралы айту заңды. Мысалы, белгілі бір ұлттық немесе этникалық мәдениеттерде мінез-құлықтың мұрагерлік үлгілері дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар арқылы берілуі мүмкін. Қылмыскердін отбасында тәрбиеленген балалар өз ата-аналарының немесе таныс ересек адамдардың мінез-құлық үлгілеріне сөзсіз еліктейді. Ішімдік ішу, шылым шегу, агрессивті мінез-құлық «ержеткендік» және «ер жүректілік» эталондарымен байланысты болады. Кейде маскүнемдік «ұлттық қасіретпен» байланыстырылады. Әлеуметтік нормалар стихиялы түрде (мысалы, дәстүр түрінде) де, мақсатты түрде де (заңдар, ережелер, бұйрықтар) қалыптасады. Мінез-құлык нормаларын бағалауда мынандай тәсілдер бөліп көрсетіледі: әлеуметтік, этномәдени, жас ерекшеліктepiнe қатысты, психологиялық, психиатриялық, гендерлік, кәсіби Ж.Д.Менделевии). Кәмелетке толмағандар «Девиантология» пәнінің нысанына айналғандықтан, бізді әлеуметтік, психологиялық, гендерлік және жас ерекшеліктік аспектілері қызықтырады. Әлеуметік тәсіл бейімделудің сыртқы формаларына бағытталған және жеке тұлға мінез-құлқының қоғамдық қаупі мен қауіпсіздігі туралы түсініктерге негізделеді. Алайда бұл жерде индивидуалды-тұлғалық қасиеттер және «Мен — концепция» ескерілмейді. Психологиялық тәсіл девиантты мінез-құлықты девиантқа өз мүмкіншіліктерін (талантарын) жүзеге асыруға кедергі жасайтын тұлғаның психологиялық жиынтықтарымен, оның өзін-өзі бұзуымен және ішкі қақтығыстарымен бірге қарастырылады. Жас ерекшелік тәсілі мінез-құлықтың жас ерекшеліктерінің шаблондары мен нормаларына сәйкес келмеуіне негізделеді. Бұлар сандық (гротексті) ауытқулар, артта қалушылық (ретардация) және саналық инверсиялар болуы мүмкін. Гендерлі тәсіл дәстүрлі жыныстық сте-реотиптер мен ер адамдар мен әйелдердің мінез-құлық стильдері туралы түсініктерге негізделеді. Осы аталған түрдің девиациясына сексуалды қалаулар мен бағыттың өзгеруі жатады. Қазіргі психологияда девиантты мінез-құлық пен соған лайық заң бұзушылықтардың бастауын әлеуметтік мәдени және педагогикалық қараусыз қалушылықтан іздеу қалыптасқан. Бұл әлеуметтік топқа әртүрлі ұғымдар қолданылады «тәрбиелеуге қиыи», «дағдарысты», «педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалған», «дезадаптивті», «қалыпты жағдайы бұзылған». «асоциалды», «делинквентті» және т.б. Ауытқыған мінез-құлық табиғаты әртүрлі. Мінез-құлықтағы бұзылулар тұлғаның ерекшеліктерімен тығыз байланыста қарастырылады. Абрумова А .Г., Жезлова Л.Я. девиантты мінез-құлық түрлерінің, әлеуметтік психологиялық тәсілге негізделген, тұжырымын ұсынады. Олар балалар мен жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықтың негізгі төрт түрін бөліп көрсетеді: Тәртіпке қарсы мінез-құлық; Антиәлеуметтік (қоғамға қарсы); Делинквентті (құкыққа қайшы келетін); Аутоагрессивті мінез-құлық. Девиантты мінез-құлықтың тәртіпке қарсы түріне оқу-тәрбиелеу жеке мәселе ретінде қалыптасқан режим мен тәртіпті бұзу жатады, мысалы: сабақтан күнделікті қалу, оқу тапсырмаларын орындаудан бастарту және т.б. Лнтиэде\меі тік мінез-құлыққа мінез-құлықтың көпшілік мақұлдап ннеіелі нормаларын мойындамау мен орындамаүга байланыс; ы кылыктардьг оку мен еңбек әрекеттерінен бае тартуды. ксзбелікті, ерте жаетан жыныстык катынасқа түсуді, сек-суалды үетамсыздыкты, ішімдік ішу, нашақорлык, улы заттарды колдануды жаткызуға болады. «Дел и н квентті мінез-кул ык» ұғымы кэмедетке то л мат андар күкыкты бүз> эрекеттерін жасаіан кезде ғана қолданылады. Ьуган — біреудін мулкін коркытып тартып алу, көліктерді урлау сынды зан бузүшы эрекеттер жатады. Бундай жағдайда емдеу мен оцаді\ максаіында дер кезінде диагностика жасау, сонымен қатар міпез-кулык.тың бузылуынын ен ауыр формалары мен бадапыц жеке тұдгадык дезадаліациясынып алдын алу кажеч. Оларіа әртүрлі этиодогиянын. кәптеген психикалык күйлері. есадіаңдыктыц жэне мінез акценту ациясыньіц кейбір формалары. тулғаныц нсихогенді шартты патомінездік жауантары жатады. Мінез-кұлыктьщ патолог иялык емес формаларына микро-әлеуметтік караусыз калу жэне бас тартуды ң, карсьі шыгудыц. имитацияның ситуативтік мінездік реакциялары, құрдастарымен топтасу, эмансипация, үйден қашу, кұмарлык. компенсация жэне гиперкомпенсация, сексуалды қүштарлық, жас кезінен жезөк-шелікке садыну жэне т.о. жатады. Тәрбиелеудің қолайлы жағ-дайларында жасөспірімдердің жоғарыда көрсетілген ерекшелік-терін лайык. әлеуметгік жагымды эрекеттің көмегімен жоюға болады. Әлеуметтік қолайсыз жагдайларда бү.л ерекшедіктер зиянды ыкпалды өршітіп. негативті багыт алады. Психологияда «қиын» бала туралы бірыңгай түсінік, опыц мінез-кулкына диагностика жасау мен түзетуге жэне түлгалық дамытута қатысты бірыңғай тәсіл жок, «Қиын жасөспірім» ұғымының өзі кең тараган әлеуметтік стереотип формасына ие болган. Ец алдымен «қиын» үгымы мен «тэрбиелеуте қиын» үгымыныц ара жігін ашу қажет. Тэрбиелеуге қиындыққа тэрбиелеу әрекстіне қарсылық корсету жатады. Тэрбиелеуге қар-сылық корсету эртүрлі себептерден туындайды, соның ішінде акмл-ой жэ!іе физикалык дамудың ауытқулары. псдаихикалык каіеліктер. кандаи да бір әлеуметтік ролге элеумет і ік бейімделу ишішшлыгы, мшез ерекшеліктері, темперамент жэне баска да ңлғадык ерекшеліктер мен асоциалды міиездің ауытк.уі.і юр-имелеуіс карсылык керсетудің себептері бола алады. 1 эрбиедсу лрекеііне қарсылык білдіру тек эдеуметтік караусыз качу мен. жасеспірімнің мінез-күлқы мен санасындагы ауыткуларіа байла-ііысты гана емес екендігі белгілі. Ол педагоги кадык кателіктердің. пкыту мен тэрбиелеу урдісінде жеке тулгалык эдіспен жумыс істей алмаудың салдарынаи туындауы мүмкін. Мэселен, аса дарынды (жутиы өзініц оз бетінше ойлау қабілетімен, уйрені.і.іікті шешім-і е р м е н. же ке л е і е н қүб ыл ыстар д ы ту с і н д і ру м е н ке т і с 11 еу і и і л і гі м е н, іауласуга. карсы шығуга бейімділігімен педагогка киындыктар іудыруы мумкін. Оку үрдісінде туындаган дау-жапжал педагогпен миіра қарым-қатынасқа етіп, тәрбиелеуде киындык тудырады. • Қиын» стерео-іипінде қогамга қауіпті белгіді міиез-күдықтар бар тэне ол балалардың оздері де, ересектер де жете түсінетіи толык л.ныкталган іиптік және элеуметтік касиеігер жиынтыгын камтиды. «Қиынның» мінезіндегі ерекшеліктер: І.Өз нормалары, түсініктері, жаргондары, жалган атгары мен педелді адамдары бар белгілі бір кояіелік субмэдениетке, ягни белгілі бір тонка ему. Бүл топ оның референттік тобын алмасты-рады жэне оныц элеуметтену үрдісін багыттайды; Мектеп, отбасы тарапынан жүргізілетін тэрбиелеу жүмыста-рына белсекді карсылық білдіру, элеуметтік күндылыктарды кабылдамау. Ол тек нашар оқьш қана коймайды, бүны мақтан іутады; ішімдікті ішіп қана, темекіні іпегіп, балағат создер айтып кана коймайды, ол бүны мақтан етіп. батырсынады; Өзіндік сананың қалыитасу үрдісі киындайды. Ол озініц мінез-құлқын. іс эрекетін озі шынайы сын түргысынан багалай алмайды немесе озін формальды емес тобыныц үстанымы түр-гысынан бағалайды немесе психологиялык корганыетыц әртүрлі амалдарын қолданады. Тэрбиелеуге қиын жасоспірІмде, көзбояушылықтағы секілді, балалық шақтың психологиялык жэне педагоги кал ық, медицина-тык жэне биологиялық, элеуметттк мэселелері бір-бірімен ұшта-сып жатады. Қазіріі зама hi ы ресейлік әдеуметтануда Я.И.Гилинскийдің устанымы айрыкша кызыкты, гадымнын пікірінше, девиацияның бастау көзі қогамда олеумепік гецсіздіктің, оріүрлі әлеуметтік тонтардың оз мукіаждиктарып канағаттандыру мүмкіншіліктері арасындагы айырмашылык деш сйіізіи ете үлкен бодуьг Жеке тұлталык мінез-қүлык лецгейіндеп девмацияның ең жалпы себебі — жеке түлғаныц объективті касисттерінің, соның ішінде оның талаптарьшың, қабілеттерініц. сонымен қатар әлеуметтену үрді-сінде қалып таскан касие гтердің когамдық карым-қатынастар жүйесіндегі алатын позиция талаптарымен сәйкессіздігінің нәти-жесі ретінде «әлеуметтік тәртіпке келтірілмегендік» болып табылады. Әлеуметтану гыдымында жеке түлгаиьщ әлеуметгену тетіктері мен салаларының ара жііі ажыратып корсетіледі. Әлеуметтену тетігі — бұл адамііың олеүметтік акпаратты қабылдайтын жэне меңгеретін тәсілдері. Психолопардың пікірінше, олардың қата-рына сендіру, бейімделу, көндіру. еліктеу, басқару, үйрету және т.б.жатқызу кажет. Әлеуметгену салалары бүл әлеуметтік тэжірибені игеруге ықпал ететін әлеуметтік инстптуттар. Олар макроорта (әлеуметтік қарым — қатынастар жүйесі) жэне микроорта (отбасы, мектеп, жақын турмыстық. достык жэне баска коршаган о рта шеңберіндеіл қарым-қатынас) болып екіге бөлінеді. Әлеуметтену үрдіс ретшде әртүрлі элеуметтік институттармен жүзеге асырылады. Әлеуметтану институттары — арнайы қурылған немесе қальттасқан мекемелер мен органдар жүйесі. Олардың мақсаттары мен міндеттері - білім беру және тэрбиелеү жолымен жеке тұлғаны дамыту болып табылады. Әлеуметтану институтының алғашқысы жэне бастысы отбасы. Жеке тулганың өнегелі калыптасуында отбасының ықпалы ерекше. Адамды сезіну сезімталдығы, эмоционалды зеректік, сезгіштік және өзге адамның жан дүниесін түсініп, жанашьгрлық көрсету — осын ыц барлығы отбасында, балалардың ту ыстарымен өзара қарым-қатынасында қалыптасады. Қүқықтық сана пегіздері, жеке тұлғаның санасы балалық шақ, мектепте оқу кезінде қалыптаса бастайды. Қүқықтык әлеуметте-нудің маңызды агенттері отбасы мен мектеп болып табылады. Балалар мен жас өспірімдерде қүқыктық сананың қадыптасуьшың неі і зі і психологиялык тетігі адам болып қалыптасу (персонификация; болып табылады. Бала үшін өнегелі күқыктык кунды-•іыкгар ала анасынын бойынан табылады. Aran айтқанда, одардан ортүрлі жаідаяітарда озін-өзі калай ұстау керек екендігін біледі. олардьпі олеумегіік мінсз-құлык үлгілеріне еліктеп, қайталайды Л л айда мінез-күлыктардыц. енегелі күкықтық нұсқаулардын үліілорін менгеру децгейі мен тереңдігі нақты адамдарға (ата-а нага) белгілі қүндылықтарды бойына сіңірген адамдарға деген баланыц карым-кагынасы деңгейіне тәуелді. Ата-анасына деген, кейін уетаздарына дегсн жагымды эмоционалды қарым-қатынас жагдайында бала қарым-каі ынас үрдісінің нақты мазмүнын мснгерумен гана шекгелмейді, сонымен қатар олардың запарга. кұбылысіарға жэне т.о. деген карым-катынастарын да үгынадьг Ііегізгі өнеіелі құкықтык санаттар жақсылық пен жамандык, одідеттілік туралы түсініктер осылай қалыптасады. Мекісптеп қүқықтык олеуметтену екі бағьпта жүзеге асады. Біріншіден, бүл арнайы сабақтардагы тікелей құқықтық әлеумет-гену, бү.ндай сабақтарда окушыларга мемлекеттік күрылым. қ.укыктын коғам оміріндегі орны мен қызметтері туралы айты-лады, азаматтардыц құқықтары мен міндеттері жэне т.б. туралы түсіндірілед.і. Вкіншіден, құқықтык әлеуметтенуге оқушылардын құкық қорғау органдарының өкілдерімен кездесулері септігін гигізеді. Осы аталған кездесулерде оқушыларға құқықтық нор-маларды бұзбау қажеттілігі түсіндіріледі және соттық тергеу лрекеттерініц мысалдарына сүйеніп, зац бүзушылықтың салдары ганыстырылады. Біздің елімізде тікелей куқықтық олеуме ітендіру мектеппен ғана шектелмейді. Бундай жумыстар еліміздін барлык жогары оқу орындарында жгииастырылып, студенттер қуқык негіздері жэне зац психологиясы жоне т.б. сиякд ы пэндерді оқидьг Қиын жасөспірімнің жеке тұлға ретінде қалылтасуыныц ма-цызды факторы отбасындағы жагымсыз жағдайлар болып табылады. Ата-аналар жасоспірімдермен қарым-қатынасты жиі ауыр-сыныіц кей кезде «дұрыс» тәрбиелеуге кіріседі, түсініктемелер талап етеді, дауыс көтереді, қоркытады. А та-ан ал ар мен жасоспірімдердін арасындагы карым-ка ч ынас с и паты олардың карым-качыпаеының омірлік болашагыпа катты эсер етеді. Үлкендер бачалардыц орнына бірдсцсні жиі жасай салүға тырысады не бэрін жаеай салады немесе олардың іс-әрекетін, эр кадамын кадагадап. кірісіп отырады. Бүндай жагдайда жасоспірімде іаңдаү болмайды. оларга ез бегіншс шешім кабыл-даудын. кажеті жок болады. Осыдан омірде кездесетпч эр адуан жагдайлармен бетпе-бет кедгенде дәрменсіздік, гүрақсыздық пайда болады. Жасөспірімнін. мінез-кулқын аныктайтын негізгі мотив, оз ісінін дурыстъи ьін дэлелдеуді қалаү бундам тыйымдар атмосферасьгнда жузеге аспай калады. Осынын кесірінен озара қарым-катынас босаңсып, тіпті нашарлап кетуі мүмкін. Ата-аналар жасөсгіірімдердің өздерінің пікірін елемеуін. олардың нұсқауына қарсы әрекет етуін, олардын бакылауына карсылық корсетуін байкайды. Психологиялык ш иеленіс учиілік атмосферасы, отбасында кикілжіңдердің жиі болуы балага катты эсер етеді жэне жиі бірден теріс эсер ечеді. Бүндай күйде балалар ықпалга тез конеді. өйткені олар ішкі күйзелісінсн арылуга тырысады. 2-такырып бойынша сүрақтар іҮІіяез-күлык іаі ы ауыікуды іүеіндіретін шетелдік іүжырымдар. «Қиын>- жэне <■ тэрбиелеуге киын» үтымдары нені білдіреді? 3. Мінез-күлык! ыц ауыгку ына катысты ресейлік галымдардык у стан ым дары. жүктеу/скачать 293,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|