1 Тақырып. Деректер қорына кіріспе. №1-дәріс. Тақырыбы

Постреляциялық модельде көпмәнді өрістер болады, яғни ішкі мәндерден тұратын өрістер.

Келесі кестелерден постреляциялық модельді көруге болады:

1-кесте

код	шифр
0373	8783
8374	8232
7364	8723

2-кесте

код	атауы	Саны
0373	Сыр	3
0373	Балық	2
8374	Лимонад	1
8374	Шырын	6
8374	Печенье	2
7364	Йогурт	1

3-кесте

код	шифр	атауы	саны
0373	8723	Сыр	3
		Балық	2
8374	8232	Лимонад	1
		Шырын	6
		Печенье	2
7364		йогурт	1

6 Көпөлшемді модель

Көпөлшемді модельдер тар түрде мамандандырылған ДББЖ-не жатады. Басқалардан айырмашылығы - көрнекілігі мен ақпараттылығы. Төмендегі суретте реляциялық (а) және көпөлшемді (ә) модель келтірілген.

а)

модель	ай	Көлем
Жигули	Маусым	12
Жигули	Шілде	24
Жигули	Тамыз	5
Москвич	Маусым	2
Москвич	Шілде	18
волга	Шілде	19

ә)

модель	маусым	шілде	Тамыз
Жигули	12	24	5
Москвич	2	18	Жоқ
волга	жоқ	19	жоқ

Қазіргі күні мәліметтердің көптеген түрлі моделдері жасалған негізгілері – бұл желілік, иерархиялық және реляциялық моделдер.

Бақылау сұрақтары

• 
  Реляциялық модель
  
• 
  Постреляциялық модель
  
• 
  Көпөлшемды модель
  

1.Дейт К. Введение в системы баз данных: Пер. с англ. – 6-е изд. – Киев: Диалектика, 2018. – 784 с.

№4 Тақырып: Реляциондық алгебра

Дәріс №7,8

Тақырыбы:Реляциялық алгебра. Реляциялық есептеулер. Келесі операцияларды анықтау және оларға мысал: біріктіру, айырма, декарттық көбейту, проекция, қиылысу, Ө-байланыс және табиғи бірігу
Жоспар: 1. Реляциялық алгебраның амалдары

2.Реляциялық есептеу

1. 
   Microsoft Access ортасында сұраныс құру
   

Реляциялық алгебра операцияларына арналған операциялар болып реляциялық қатынастар табылады. Реляциялық алгебра операцияларының орындалу нәтижесі де қатынас болып табылады. Реляциялық алгебраны қолдану қатынасқа екі шектеу қояды:қатынастардағы бағандар(өрістер) реті тіркелген; қатынастар соңғы.

Табиғи деп бастапқы қатынас кортеждерінің бірдей атрибуттарының мәндері теңдігінің шарты бойынша құрылған эквиқосылыстар аталады.

Фактілік түрде қосылыс кейбір шарттар орындалатын декарттық туындылар жиынтығы болып табылады.

8.Бөлу (Division,/ арқылы өрнектеледі)-бұл түрлі сызбалы R және S қатынастарындағы бинарлық операция. R қатынасы құрамында [r1,r2,…r n]атрибуттары,ал S қатынасында –{ri+1,…r n}атрибуты кіреді.

Кортеж,егер оның декарттық туындысы S қатынасымен R-ге кірсе,нәтижелеуші қатынасқа қамтылады.

Реляциялық алгебра операцияларының негізі қатынастар болып табылатындықтан, оларды орындау үшін бастапқы қатынастардың барлық кортеждерін қарау қажет. Осының салдары болып реляциялық операциялардың үлкен өлшемі табылады. Операциялар өлшемін кемітуге орындалатын операциялар бірізділігін өзгерте отырып, қол жеткізуге болады.

Мысал ретінде құрамында 1000 кортежі бар R1 және R2 қатынастарын келтіреміз,мұндағы әрбір қатынастағы тек 10 кортеж ғана F шартын қанағаттандырады. Егер операциялардың мынандай бірізділігін:□(R1U R2) орындасақ, онда біріктіруді орындаудан соң 2000 кортеж (егер қатынас құрамында бірдей кортеждер болмаса ) алынып, ал селекциядан соң 20 жазба қалады. Егер операциялардың орындалу бірізділігін □f(R1)U□f(R2) өзгертсек, онда селекцияда бірігуі қажетті 20 кортеж де беретін әрбір қатынастан 10 жазбадан қалады. Сонда, 2000 кортеждегі аралық нәтижені сақтап,шартты қанағаттандыратын кортежді іздеу үшін оны қарастыру қажет болмайды.

Реляциялық алгебра сұраныстарын орындауды оптималдандыру реляциялық өрнектердің эквиваленттілік ұғымына негізделген. Өрнек операциялары болып:Ri айнымалы қатынастарымен константалар табылады. Реляциялық алгебраның әрбір өрнегі әрбір Ri кортежін ө қою немесе есептеудің барлық анықталатын өрнектерін орындау нәтижесінде алынатын жалғыз қатынас кортежіндегі Ri(i=1,2…,n) айнымалы қатынастарының кортежін кескіндеуді анықтайды. Реляциялық алгебраның екі өрнегі, егер олар бірдей кескінді суреттесе, эквивалентті деп есептеледі.

Осы анықтамаларға сай реляциялық алгебра өрнегінің эквиваленттілік түзілімдерін орындауға мүмкіндік беретін заңдар бар:

1.Декарттық туындалар үшін коммутативтік заңы:R1□R2=R2□R1

2.Қосылыстар үшін коммутативтілік заңы(F-қосымша шарты):R1×fR2=R2×f R1

3.Декарттық туындылар үшін ассоциативтілік заңы(R1□R2)□R3=R1□(R2□R3)

4.Қосылыстар үшін ассоциативтілік заңы(F1,F2-шарттар),(R1×R2)×f R3=R1×f (R2×f R3)

5.Селекциялар комбинациясы(селекция каскады):□F1(□F2(R))=□F1∩F(R)

6.Проекциялар комбинациясы(проекция каскады):□A1,A2,…,An(□B1,B2,…,Bn(R))=□A1,A2,..,An(R), мұндағы {An}□{Bn}

7.Селекциямен проекцияны қайта орналастыру:

□f(□A1,A2,..,An(R))=□A1,A2,..,An(□f (R))

8.Біріктіре отырып селекцияны қайта қою:

□f (R1UR2)=□f(R1)U□f(R2)

9.Айырмасы бар селекцияны қайта қою:

□f (R1- R2)=□f (R1)-□f (R2)

10.Декарттық туындысы бар проекцияны қайта орналастыру:

□A1,A2,…,An(R1□R2)=□C1,C2,..,Cn(R1)□□B1,B2,…,Bn(R2), мұндағы {Cn}□{Am},{Bk}□{Am}және Cn атрибуттары R1 қатынасында, ал Bk атрибуттары - R2 қатынасында көрсетілген.

11.Біріктіре отырып,проекцияларды қайта қою:

□a1,A2,…,Am(R1U R2)=□A1,A2,..,Am(R1)U□A1,A2,…,Am(R2)