1-тарау. ҚАзақстанда жер қатынастарын реформалау жер меншігі және жерді пайдалану

• 
  жер меншігі түрлері, формалары бойынша көп түрлі болғанымен, азаматтық құқық ретінде көбінесе жеке меншіктік ауқымда қызмет етеді;
  
• 
  тауарлық айырбастаудың кәдімгі заттары сияқты жерлердің бәрі сатыла бермейді, мысалға ерекше қорғалатын табиғат аумақтарының жерлеріне жататын жер учаскелері және ортақтасып пайдаланатын жерлер жеке меншікке сатылмайды;
  
• 
  жермен мәміле азаматтық құқығындағы тұтыну заттарын сату-сатып алу сияқты жасалмайды, ол айрықша іс әрекеттерді жүргізуді талап етеді;
  
• 
  жеке меншікке сатылатын жер учаскелеріне байланысты заң арнаулы шекті нормаларын /мөлшерлерін/ белгілейді;
  
• 
  жер заңында келтірілген жердің нысаналы арналуы сақталуы керек, учаскені сату, мұралыққа беру кезінде оның нысаналы арналуын, әсіресе мәміле объектісі ауыл шаруашылық алқаптар болса /азаматтық құқықтары/ заттарды сату-сатып алуда шектеулер жоқ/өзгертуге болмайды.
  

1. 
   Жердің жеке меншік иелеріне ҚР азаматтары және мемлекеттік емес заңды тұлғалары болып табылады/"Жер туралы" Жарлықтың 5-бөлімінің 30 бабы/. Жерге меншік құқығының субъектісі болу үшін азаматтар ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес, құқықтық және жұмыстық қабілеттері болуы керек.
   

• 
  өзіндік қосалқы шаруашылығын, бақ өсіру, сая жай құрылысын, жеке тұрған үйлер салу үшін ертеде алынған жер учаскелерін қайта рәсімдеу;
  
• 
  азаматтарға жеке меншікке тегін беру нормасы шегінде жер учаскелерін беру;
  
• 
  азаматтарға және мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жер учаскелерін сату;
  
• 
  жекешелендіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жер үлестерін дербестеу;
  
• 
  жекешелендіру тәртібінде алынған жер учаскелерін басқа азаматтарға, заңды тұлғаларға сату.
  

• 
  азаматтардың жеке меншігі;
  
• 
  ортақ бірлескен меншік, яғни қатысушылардың үлестері белгіленбеген бірлескен меншік;
  
• 
  әр қатысушыға тиесілі жер учаскелерінің нақты үлестері белгіленіп, нақты бөлуде пайда болатын ортақ үлестік меншік;
  
• 
  мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігі.
  

• 
  жер үлесі құқығын жарна ретінде шаруашылық серіктестіктерінің жарғылық қорына немесе қайта ұйымдастырылатын колхоз, совхоздар жерінде құрылатын өндірістік кооперативтерге пай ретінде беруге;
  
• 
  шаруа /фермер/ қожалағын ұйымдастыру үшін жеке жер үлесіне сәйкес жер учаскесін алуға;
  
• 
  жер үлесі құқығын сыйға тартуға, сатуға, жалға беруге хақылы /жаңа "Жер туралы" заңда кейбір өзгерістер кіргізілген/.
  

• 
  тегін беру мөлшерден артық көлемде шаруа /фермер/ қожалығын жүргізу;
  
• 
  шаруа қожалығының жерлерін жеке меншікте пайдалану құқығын сатып алу және рәсімдеу;
  
• 
  ұжымдарда өндірісті бірлесіп жүргізу;
  
• 
  қалаларда, поселкелерде жеке тұрғын үйлер салу, егер заңда жерді тегін беру қаралмаса;
  
• 
  бақ өсіру және саяжай құру;
  
• 
  ауыл шаруашылық өндіріспен байланысты емес кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру;
  
• 
  заңда жерлердің тегін берілуі қарастырылмаған басқа жағдайларда.
  

• 
  аграрлық бөлікті басқарудағы әкімшіліктік, волюнтаристік әдістері /оған негіз – жерге мемлекеттік өз меншігі/;
  
• 
  бәсекенің жоқтығы;
  
• 
  ауылдың ұтымды еңбектенуге айтарлықтай қызығушы-лығының болмауы.
  

1-кесте -Шаруа қожалықтары дамуының алғашқы жылдары

28.06.1991 ж. "Жер реформасы туралы" ҚР заңына сәйкес жер реформасының негізгі бағыттары:

• 
  аудан, қала, арнайы жер қорын құру;
  
• 
  колхоздардың жерлерін қайта үлестіру;
  
• 
  совхоздарды және басқа мемлекеттік ауыл шаруашылық кәсіпорындарын жекешелендіру;
  
• 
  ауылдық елді мекендердің шекараларын белгілеу, анықтау және олардың жерлерін шаруашылық үйлестіру;
  
• 
  жер учаскелерін пайдалану, иелену құқықтарына құжаттарды рәсімдеу.
  

• 
  жер объектілері, жерді пайдалану құқық субъекттері толық аталған;
  
• 
  жер пайдаланулардың негізгі құқықтары, міндеттері анықталған;
  
• 
  жер пайдаланушылар құқықтарының пайда болу және тоқталылуы негізделген.
  

• 
  меншікке жерлерді беру тәртібі және нормалары;
  
• 
  тұрақты немесе уақытша жер пайдалану;
  
• 
  мемлекеттің жеке меншікке сататын немесе жер пайдалануға беретін жерлері үшін төлем ставкаларының мөлшері;
  
• 
  азаматтарға және заңды тұлғаларға берілетін жер учаскелерінің шекті мөлшерлері;
  
• 
  мемлекеттік қажеттілік үшін жер учаскелерін алып қою және сатып алу тәртібі туралы ереже және басқалары.
  

• 
  мемлекеттің мұқтажына жерлерді алып қою, /меншіктеу немесе жер пайдалану құқығын жоятын/;
  
• 
  жер пайдаланудың айрықша режимін белгілеумен байланысты жер пайдалану және меншік құқығын шектеу;
  
• 
  жер пайдаланушылар немесе меншік иелерінің құқықтарын бұзу;
  
• 
  объектерді салу және пайдалану нәтижесінде жерлер сапасының нашарлауы.
  

• 
  Заң жобасында, негізінен, Қазақстан Республикасы Президентінің "Жер туралы" Заң күші бар Жарлығының негізгі нормалары сақталынды.
  
• 
  Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, Заң жобасының 3-бабы бойынша, Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы, оған ешкімнің де қол сұқпаушылығы және оқшаулауға болмайтындығы туралы нормалар күшейтіліп отыр.
  

• 
  жергілікті өкілетті органдар мен өзін-өзі басқару органдарының жер қатынастарын реттеу саласындағы құзыреттері туралы;
  
• 
  жаңа жер кодексіне ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік енгізілді, бірнеше баптарда осы жаңа жерді пайдалану мен меншікке беру әдістері көрсетілген;
  

• 
  ауыл шаруашылығына арналған /осы баптың 1-ші
  

• 
  қорғаныс;
  
• 
  ерекше күзетілетін табиғи аумақтар;
  
• 
  орман, су қоры;
  
• 
  елді мекендердің ортақ пайдаланатын жерлері.