1-том қазақ әдебиетінің тарихы фольклорлық кезеңІ

сҿздерде де орын алады. Мҽселен, Қаракесек қаздауысты Қазыбекке Қыпшақ 

биі  «Арғынның арық биі, сҿйле» десе, бір аста  «қара ағаштай қалтия қалған 

қаралдысы  жоқ  бҧл  жатқаның  кім?»,  «Ми  сиярлық  басың,  шынашақ 

айналарлық шекең жоқ екен», - деп, екі би, нҧсқада аты-жҿндері аталмайды, 

бір-біріне тиіседі. Тоқа Шоң би мен Атығай Арық бидің арасында да осындай 

бас  мінесуден  жеке  басты  қорғау  арқылы  даудың  шешілген  жағдайынан 

кҿрініс берілген. Шоң би ірі денелі де, Арық би кҥйкі, кішкене, ажарсыз адам 

екен.  Шоң  би:  «Арқаның  арық  биі,  сапарыңыз  оң  болсын,  еліңіз  жҥдеп 

шыққан    екен»,  –  депті.  Сонда  жауапкер  Арық  би  екі  жҿннен  сҿзбен  соққы 

береді, алдымен, ҿзінің жеке басына тиіскен сҿзге «мен арық болсам, елімнің 

жоғын жоқтап, жҥдеп  келген болармын», – десе; екіншіден:  

«Ҿлеңді жерде ҿгіз семіз, 

деу  арқылы  дау  себебі  –  ҧрланған  малды  да  айтты,  сондай  ҧрлықпен 

қарсы  сҿзге  келмей,  малын  да,  жолын  да  береді.  Билердің  бас  қосқандағы 

мақсаты  орындалады.  Дауды  шешуде  тергеу  процесі  кҿрінбегенімен, 

нҽтижеге  қол  жеткен.  Ҧрымтал  жер  –  мал  ҧрлаған  елдің  айыпкер  болып 

отырғаны  даусыз  мойындалған  жҽне  сол  елдің  бас  кҿтерген  адамының 

денесінің  артық  толықтығы  ҧрлық  малмен  байланыстырылды,  оған  негізгі 

тірек «Ҿлеңді жерде ҿгіз семіз, ҿлімді жерде молда семіз» мақалын жағдайға 

қарай пайдаланып, вариация жасау арқылы ҽсер еткен.   

Шешеннің творчестволық тип сапасындағы репертуары айқын кҿрінетін 

қыры  –  сюжет  қҧрау,  сҿйтіп,  мақал-мҽтелдердің  қолданылу  аясын  кеңейте 

білуі. Жиренше шешеннің: 

- Ҧшарымды жел біледі, 

Осыны сҧрата жіберген 

хан ақымақ па? 

Сҧрай келген сен ақымақ па?-    

деп,  қаңбақтың  атынан  сҿйлеген  сҿзіндегі  орталық  маңыз  –  алдыңғы  екі 

 

417 

жолда. Курд мақалында оның да типтік кҿрінісі бар

1

.  

Ал  «Ҿтірік  пен  шынның  арасы  немен  айырылады?»  деген  Ҽз-Жҽнібек 

ханның жҧмбағы ҥшін ел кезген Жиренше «Ҿтірік пен шынның арасы бір-ақ 

тҧтам  жер. Оның мҽнісі: кҿзбен кҿрген  шын, қҧлақпен естіген ҿтірік. Қҧлақ 

пен  кҿздің  арасы  бір-ақ  тҧтам  ғой.  Кҿзбен  кҿрген  анық,  қҧлақпен  естіген 

танық  емес  пе?»  -  деген  жауап  алатыны  белгілі.  Басқа  нҧсқаларда 

ықшамдалған кҥйде «Ҿтірік пен шынның арасы тҿрт елі» деп берілуі де бар. 

Осы мақалдық нҧсқа тҥркімен

жүктеу/скачать 4,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: