10-бет лаштың ардақты азаматы, қоғам қайраткері Халифа Алтайдың (1917-2003) есімі жұртшылыққа жақсы танымал. Ол көзі тірісінде рухани тұлғаларымыздың бірі болатын. Халифа Алтай Қазақстан Тәуелсіздік алғаннан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың

Қ

Қ

ұрақ көрпе

Қ

Қ

ұрақ көрпе

Г ү л д е р і   ұ с а қ ,   а қ   ж ә н е 

күлгін түсті. Ал жапырағы 

жасыл, ала және сары болып 

келеді.  демілігі жайыла  скен 

сабағының бойына тиын тәрізді қатар-қатар және 

ретпен орналасқан ұсақ жапырағында. 

Традесканцияны м лшерден тыс суғарсаңыз, 

гүлдің бұтағы шіри бастайды. Мұндай кезде топырақ 

құрғағанға дейін суғармағаныңыз абзал. Күн нұрының 

тікелей түсуінен, традесканцияның жапырағы 

түсін жоғалтып, қоңырланып кетеді. Сондықтан 

гүлді суғарып, салқындау орынға ауыстыру қажет. 

Традесканцияны шектен тыс қоректендіруге 

болмайды. Себебі  сімдіктің жапырағы қалыңдап, 

солғынданып кетуі мүмкін. Сондықтан жапырақтың 

з түсіне енгенге дейін қоректендіруді тоқтата тұрған 

дұрыс.     

Содан да болар, орман-то-

ғайда адасып жүрген аң кү-

шік тері жиі кездесіп қалады. 

Олар тіпті орман-тоғайда ғана 

емес, қалалар мен ауылдардың 

маңы на, үлкен жолдарға да 

келеді. 

қалай да құтқару керек деп байлам жасауға болмайды. 

Аңдардың ешқайсысы дерлік  здерінің табиғи 

тіршілік жағдайында балаларынан к з жазбайды, 

тастап та кетпейді. Үйге алып келгеніңізбен, оны 

қолда күтудің қиын екенін ойлаңыз. Кейін  з үйіріне  

де қосыла алмайды. 

Тағы аңның баласын үйге алып келіп  сіргенімен, 

ол үйдегі аң-малдың баласындай к нбіс, үйірсек 

болып шықпайды. Сондықтан да орман-тоғайда, 

жолда жүргенде тағы аңның сүп-сүйкімді, жападан-

жалғыз жүрген баласын кездестірсеңіз – тимеңіз. 

зінің табиғи тіршілік ортасында ол  ліп қалады деп 

ойламаңыз.  

СІЗ БІЛЕСІЗ БЕ?

Қыста қауіпті, 

Жазда қауіпті. 

Аяқ десең аяққа, 

Қол десең қолға

Шауыпты!

«Ей, балақай» деді!

Артынан қайталап:

«Ау, ағатай» деді.  

(Қақпан) 

ЖАСЫРДЫМ ЖҰМБАҚ

ҚАЙТАЛАП КӨРІҢІЗ

Табиғат – тіршілік негізі 

Традесканция

ӨСІМДІКТЕР ӘЛЕМІ 

  йткені алып темір құ-

ры лысы ыстық-суық ауа тем-

пе ратурасына қарай ұзарып-

қысқарып тұрады екен. Мысалы, 300 метрлік мұнара 

ауа райы 1 градусқа жылыса, 3 миллиметрге ұзарады. 

Жылы, күн шуағы мол түскен кезде шамамен мұнара 

темірі 40 градусқа дейін ысиды, ал жауын-шашынды 

күні 10 градусқа дейін түседі. Қыс айларында орта 

есеппен 0 градустан 1 градусқа дейін суық тартады. 

Математикалық есептеуге жүгінсек, Эйфель мұнарасы 

ыстық-суықта шамамен 3х40=120 миллиметрге 

немесе 12 сантиметрге ұзарып-қысқарады екен. 

р суретші дүниені  зінше к ріп,  зінше бейнелейді. 

рқайсысы әртүрлі бояу үйлесімін ұнатады. Кейбір 

адамдар белгілі бір суретші туралы: «Оның палитрасы 

те ұстамды» деп жатады. 

Ол – әлгі суретші  з шы ғармала рын салғанда тек 

белгілі бір бояумен шектеледі деген с з. Ал палитра 

деген  зі ортасында бас бармақ сиятындай ғана ойық 

тесігі бар т ртбұ рыш  ты, не доғал жұқа тақтайшаны 

білдіреді. Оны суретшілер майлы бояумен сурет 

салғанда пайда ланады. 

Палитраны суретші сол қолына ұстайды. Шет 

жағына сықпа бояуларды жағады да, ортасына оларды 

бір-біріне қосып араластырады. Санкт-Петербург 

түбіндегі Репино поселкесінде ұлы орыс суретшісі 

Илья Ефимович Репиннің «Пенаты» деп аталатын 

музей үйі бар. Ол мұнда ұзақ жылдар тұрып, жұмыс 

істеген. Сол музейден суретшінің палитрасын да 

к руге болады. 

Эйфель мұнарасының жұмбағы

Майлы бояудың сыры неде?

ҚЫР-СЫРЫ МОЛ ДҮНИЕ 

ҚЫЛҚАЛАМ

ШАҺАР

Мың бұралған 

бишілер

Қала аумағы кеңейді

қатар пайда болған кокаин, героин, ЛСД, 

амфетамин, первитин, МДМА, крэк, экс-

тази түйіршігі, гашиш, апиын деген есірткі 

түрлері бар екені мәлім.  сіресе, 120-дан 

астам ел марихуананың атын аспандатып-ақ 

тұр. Басқасын айтпағанның  зінде, ТМД-ның 

лаңкестікке қарсы күрес орталығы таратқан 

2004 жылғы мәліметте: «Ауғанстан үкіметінің 

халыққа апиын к кнәрін  сіруге тыйым са-

луы сәтсіздікпен аяқталды...» деп басталған 

жолдар бар.  йткені онда, керісінше, есірткі 

ндіру мүмкіндігі күрт артып, 5,9 мың тон-

на апиын жиналған. Жергілікті мамандар 

сол жылы 490 тонна героин да алғанын алға 

тартқан еді.

Енді ауғандық алыпсатарлар апиын 

к кнәрінің аталған к рсеткіштен де к п 

німін тұтас құрлыққа таратады деп болжа-

нуда.  бден ықтимал. Соған қарсы күреске 

дайын болуымыз керек.

Бүгінде есірткіні сырттан тасып, оны ел 

ішінде  ндіру мақсатында Қазақстанның  зі 

к шбасшы елге айналып шыға келгендей. 

сіресе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, 

Жамбыл және Алматы облыстарының 

құрамында есірткісі бар  сімдіктерді заңсыз 

сіруі тыйылар емес. С йтіп, к п тосқауылға 

тап бола қоймағандар есірткінің халықаралық 

заңсыз айналымына тез сіңісті болып шыға 

келді. Аталған  ңірлерде сора к бірек болса 

(жалғыз Шудың  зіндегі қарасора  сетін 

алқаптың жалпы аумағы – 140 мың гектар), 

Орталық және Солтүстік Қазақстан аймақ-

тарында героинге деген сұраныс артып тұр.

лгі ауғандарды ауызға алмағанның  зінде, 

есірткі сатумен айналысатындар  зге елдерде 

аз емес. Мұны да қаперде ұстағанымыз ж н. 

С з басындағы СПИД мәселесіне қайта 

оралсақ, дәл осы к ршілес мемлекеттер-

ге Дүниежүзілік банк 25 милли  он  доллар 

аударған. СПИД-ке қарсы күрес әрекетіне! Ал 

шын мәнінде ол қаражаттың алақанға қонған 

шыбындай бір мысқалы да байқалмаған. 

Ақшаны ауаға шашу оңай, әрине. Одан да, 

тікелей сол СПИД-ке апаратын бірден-бір 

тура жол – есірткі бизнесіне нақты тосқауыл 

қоя алсақ игі. 

Қарсы күрес қарымы бізде әлі де болса 

әлсіз деңгейде сияқты сезіледі. Мәселен, 

елімізде «Нашақорлық пен есірткі бизнесінің 

алдын алу және оған қарсы іс-қимыл бойын-

НАШАҚОРЛЫҚ 

НАШАҚОРЛЫҚ 

дерті дендеп барады

дерті дендеп барады

ша жұмысты үйлестіру ж ніндегі комиссия» 

11 отырыс  ткізді. «Астана – есірткісіз қала!» 

ңірлік бағдарламасы аясында қаншама 

жиын, басқосулардың басын қайырып 

тастадық. Президенттің бұйрығымен «2006-

2014 жылдарға арналған нашақорлықпен 

және есірткі сатумен күресу стратегиясы» да 

бекітілді. Осындай қаптаған к залдар атаулар 

мен цифрлы есеп берулерді қанағат тұтумен 

ғана жүрміз әлі! Олай болмаса, әлемдегі 

нашақорлықты кәсіп к зіне тұрақты айнал-

дырып алған елдер бізге есірткі тасымалдау-

шы емес, оны тұтынушы мемлекет ретінде 

қараушы ма еді?!

сондықтан. Мәліметке к п сүйене берудің де 

қажеті шамалы.

Бұнымен «күрес – нәтижесіз» деген 

кесімді пікірге маталып қалмағанымызды да 

ескерте кетейік. ҚР ІІМ Есірткі бизнесіне 

қарсы күрес және есірткі айналымын бақылау 

комитеті  з кезегінде аянып қалып отырған 

жоқ. Тәубе етерлігі, жыл басынан бері (2016) 

еліміздің тәртіп сақшылары 1 мың 618 

есірткі қылмысын тіркеп, 1,6 тонна есірткі 

тәркіледі. Оның 61 келіден астамы – героин. 

Нақтылай кетсек, Астана қалалық ІІД Есірткі 

саудасымен күрес басқармасы 117 қылмысты 

анықтады. Қала бойынша 16 есірткі сатумен 

айналысатын нүкте анықталып, күдіктілер 

ұсталған. Бұл жолғы айналымнан 104 келіден 

астам есірткі заттары тәркіленіп отыр. Ал 

Алматыда 140 келідейі қолға түсті. Қалған 

дерек –  зге аймақтарға тиесілі. Сондай-ақ, 

сала мамандары 2015 жылдың соңғы 4 айында 

94 тонна есірткі заттарын тәркілегендерін 

алға тартты. Немене, сонда бұл пәле кәдімгі 

кесірткенің құйрығы тәрізді болғаны ма, 

үзіп тастаған сайын артығымен қайта шыға 

беретін?!

Енді бағасына мән берейік: бір стақанға 

сыйғызып сататын 35 грамм марихуа-

на дегеніңіз 7-10 мың теңге аралығында 

бағаланатын к рінеді. Ал 1,5 келі героин 

3 мыңнан аса адамды азғындап, елден ерек 

есіртіп жіберуге жетіп жатыр. Қандай сорты 

екені мамандарға ғана мәлім, әйтеуір, сол 

героинның 1 келісі 5 миллион теңге тұрады. 

Жалпы алғанда, наркобарондарға әр сатылым 

сайын тіркеуде тұрған есірткімен есі кеткен-

дерден 300 миллион теңгедей табыс түсетін 

болып шықты. «Тіркелмегені қаншама?!» 

дейміз-ау тағы да...

Несіне жетісіп мәз боламыз, соңғы 15 

жыл ішінде нашақорлыққа шалдыққан 

жас спірімдердің саны 20 есеге  сіпті. 

Негізінен Азиядан Ресейге  тетін есірткі 

транзитінің белсенді және тұрақты бағыттары 

Орталық және Батыс Қазақстан  ңірі болып 

табылатындығын ескерген ж н. 

Еліміз  зінің географиялық орналасуы-

н а   б а й л а н ы с т ы   е с і р т к і   қ о з ғ а л ы с ы н ы ң 

Орталық және Орталық-Батыс Азиядан  

Еуропа мемлекеттеріне қолайлы транзиттік 

жол ретінде есірткі бизнесінің халықаралық 

қ ұ р ы л ы м д а р ы н ы ң   н а з а р ы н   а у д а р м а й 

қоймайды. Мәселен, есірткіні Ресейден 

Еуропаға қарай тарту үшін еліміздің ірі 

қалаларында аялдау базалары құрылып, онда 

тауарды жасырудың күрделі механизмдері 

ойластырылған. Сондықтан да есірткі 

мафиясының ғаламдық мақсаттарына бір 

ғана ішкі күштермен қарсы тұру жеткіліксіз. 

Ол үшін ҚР ҰҚК мен ТМД, АҚШ, Қытай, 

Германия, Ұлыбритания мемлекеттері ар-

найы қызметтерінің ақпарат тық іс-қимылы 

кеңейіп, біріккен жедел жұ мыстары жандана 

түсуі керек...

Міне, ағайын! Кезінде іргедегі індет 

ақырын жылжып, ақыры келіп, есігімізден 

бесігімізге сығалайды деп кім ойлаған?! Енді 

оған қарсы күресудің жолдарын күнде айтып 

әбігерміз.

Бір ерекшелеп айтарлығы, ел ішіндегі 

есірткі айналымына қарсы күреске қосқан 

біздің ақпараттық ағымның үлесі ұшан-

теңіз. Ықпалы да зор. ҚР ІІМ қолдауымен 

жарық к ріп келе жатқан есірткі саудасы мен 

нашақорлықтың алдын алу, оларға қарсы 

майдан ашу туралы үндеу дерліктей арнайы 

журналдар да жеткілікті. 

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін 

айтқанда, есірткімен күресіп қана қоймай, 

оны болдырмаудың, алдын алудың 

жолдарын іздеуіміз керек шығар. Есірткі 

бизнесінің артында көпшіліктің көзіне 

түсе бермейтін топтар да болуы мүмкін. 

Құқық қорғау органдары есірткі тасы-

малдаушыларды ұстағанымен, оның ар 

жағындағы иелері тасада қалып қоятыны 

сөзсіз. Үлкен қаражат айналып жатқан 

жерде адамның өмірі мен тағдыры олар 

үшін соншалықты маңызды бола да 

қоймас. Әлбетте, көзі ашық, көкірегі ояу 

азаматтар нашақорлық дертінің, есірткі 

кеселінің қандай зиян екенін жақсы 

біледі. Осы орайда бұл мәселеде бар-

ша елдің, қоғамның мүддесі бір арнада 

тоғысып, қайтсек ұрпағымызды аман 

сақтаймыз деген сауалға жауап іздеуіміз 

керек. Себебі, нашақорлық дерті дендеп 

барады... Бұған осы мақалада келтірілген 

деректер айғақ. Ойланайық, ағайын! 

Еркеғали БЕЙСЕНОВ,

«Ана тілі» газетінің меншікті тілшісі

АСТАНА

қорлардың жартысынан к бі 18-19 жас-

тағылар екен. Есірткімен есіріп, 2008 жылы 

473 адам  мірімен қоштасса, 2009 жылы 

қазақстандық 400-дей жас қыр шы нынан 

қиылған. «55 мың нашақорымыз бар» деген 

к рсеткіш соңғы 10 жыл ішінде 2 есеге артқан 

сорақылық болып шықты. Тір келмегені 

қаншама?!

Марк Твен айтқан ғой, « мірде  тіріктің 

үш түрі бар: жай  тірік, арсыз  тірік және 

статистика» деп. Демек, ресми мәліметтердің 

дені дүрбінің екінші жағы сияқты, к з 

алдыңа үлкенді кішірейтіп к лбеңдете қояды. 

Мысалы, әлгіндей жиынқұмарлар әртүрлі 

деректерді к лбеңдетіп, әркімнің  з бетінше 

сандырақтап отырғандай болатындығы 

Еліміздегі үшінші қала мәртебесіне ие бо-

лып отырған Шымкент қаласының аумағы 

күн  ткен сайын кеңейіп келеді. Халқы 

миллионға жақындады. Жер к лемі де 117 

мың гектарға ұлғайды. Агломерациялық 

даму орталығына айналуда.  Алдағы кезде де 

қаланың к ркейіп, гүлденуі үшін жүргізілетін 

жұмыстарға шаһардың үкіметтік деңгейде 

бекітілген  бас жоспары негіз бола бермек.

Айта кету керек, Шымкенттің   бас жо-

спарына сәйкес халық санының  суіне орай, 

әсіресе қалаға жаңадан қосылған елді мекен-

дерде инфрақұрылымды дамыту, коммуналдық 

қызмет жүйелерін салу ісіне  басымдық 

беріліп келеді. Алайда, мамандардың жүргізіп 

отырған құрылыс нысандарын бас жоспарға 

сәйкестендіру, к ркейту, к ріктендіру шарала-

рына кедергі келтіретін жайттар аз емес.  

– Қаламызда бас жоспардың талаптарына 

сай келмейтін құрылыс нысандары әлі де  

жоқ емес. Бұл орайда қала әкімдігі мен 

Оңтүстік Қазақстан облысының сәулет 

және қала құрылысы басқармасы бірлесе 

отырып,  зендердің қорғау аймағы мен 

белдеулерінде орналасқан нысандарды анықтау 

жұмыстарын жүргізіп келеміз. Ал инженерлік 

жүйелердің қорғау аймағында 3580 құрылыс 

нысаны анықталды. Оған «Қазтрансойл», 

«Оңтүстікжарық» мекемелері, газ қоймалары, 

су ресурстары, «Қазақтелеком» және жылу 

жүйелері қарайтынын ескерсек, тұрғындар 

үшін қандай қауіп-қатердің туып отырғанын 

айқындау қиын емес. Жоғарыда айтылған 549 

заңсыз құрылыс нысаны бойынша жер иелерінің 

мәліметтері толық жинақталып, облыстық 

сәулет және қала құрылысы басқармасы мен 

Сайыс ережесіне сәйкес қатысу-

шылар жас ерекшеліктеріне қарай 8 

оқушыдан құралған бишілер тобы ұлт-

тық қазақ биін, түрлі ұлттар биін билеп 

з  нерлерін к рсетті. 

Қазылар алқасының шешімі бойын-

ша І орынды Қ.Бақтыбайұлы атындағы 

Бейнеу  нер мектебінің бишілер тобы, ІІ 

орынды Жаңа зен қалалық Оқушылар 

шығармашылық үйі, Қарақия ауданы, 

сондай-ақ Түпқараған және Маңғыстау 

ауданындағы  нер мектептерінің 

оқушылары иеленді. ІІІ орын Ақтау 

қаласы А.Тарақұлы атындағы қазақ 

балалар  нер мектебінің бишілер то-

бына берілді. Байқау жеңімпаздарына 

облыстық білім басқармасының арнайы 

дипломдары және бағалы сыйлықтары 

табыс етілді. 

облыстық жер инспекциясы басқармасына да 

з тараптарынан тексеру жүргізу үшін хаттар 

жолданды, – дейді Шымкент қалалық сәулет 

және қала құрылысы б лімі басшысының 

міндетін атқарушы Бауыржан Кенжеқұлов. 

Айта кетейік, 2012 жылы Шымкент 

қаласы ның бас жоспары бекітілген. Осы 

бас жоспарды іске асыру мақсатында 2014 

жылы Т ле би, Сайрам, Ордабасы ауданда-

рына қарасты 40 елді мекен қала аумағына 

енді. Қазіргі таңда бұл аймақтарда бекітілген 

егжей-тегжейлі жобаларға сәйкес  зектендіру 

жұмыстары жүргізілуде. Бұл орайда келешек-

те Шымкент қаласының к ше-жол торабын 

дамыту мен жетілдіру мақсатында қаланың 

солтүстігі мен оңтүстігіндегі шет аудандарды 

бір-бірімен байланыстыратын үлкен ай-

налма жолын, қаланың орталық аумағында 

к лік қозғалысын жеңілдету мақсатында 

ұйымдастыру жұмыстары жоспарланған. Бұл 

ұсыныстар негізінде болашақта құрылысы 

жүретін аумақтарда жалпы қалалық және 

аудандық маңызы бар жаңа магистральді 

к ш е л е р   қ ұ р ы л ы с ы н   с а л у   ж о с п а р ы   д а 

қарастырылған. Сонымен бірге бұрынғы 

к шелерді ж ндеуден  ткізу және Бадам  зені 

үстінен к лік жүретін жаңа к пірлер салу да 

жоспарланып отыр. 

Қала құрылысы нормаларына сәйкес және 

заңсыз құрылысқа жол бермеу үшін меншік 

иесі заңды тұлға болсын, жеке азамат болсын, 

құрылысты бастамай тұрып, тіпті жерді сатып 

алатын сәттен бастап сол жер телімінің заңды 

екендігін анықтап алуы тиіс екен. 

Шымкенттің Қазақстандағы үшінші қала,  

Ұлы Жібек Жолының орталығы ретінде де даму 

к кжиегі кең. Бұл орайда қала к шелеріндегі  

жарнаманың да алатын орны  ерекше. Шым-

кент қаласының сәулет және қала құрылысы 

б лімі тек сыртқы жарнамаға жауапты. Сыртқы 

жарнама объектілерін орналастыру үшін кез 

келген заңды немесе жеке тұлға рұқсат алуы 

тиіс. Рұқсат мекен-жай, мақсат-мүддесі, салық 

т леу, тағы басқа заңдылықтарды ескере оты-

рып беріледі. Ал жарнама мәтіні Шымкент 

қаласының мәдениет және тілдерді дамыту 

б лімі арқылы тексеріліп, бекітіледі. 

Сыртқы жарнама ілуде де заңсыздықтар 

орын алады. Осы кемшіліктерді болдырмау 

және алдын алу үшін б лім қызметкерлері 

Шымкент қаласының ішкі істер басқармасымен 

бірлесе отырып ай сайын рейд жүргізіп келеді 

екен.

Оңтүстік Қазақстан облысы

12

№42 (1352) 

20 – 26 қазан 

2016 жыл

АНА ТІЛІ

Құрылтайшы және шығарушы: 

«ҚАЗАҚ ГАЗЕТТЕРI» 

Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi

Бас директор – 

Редакторлар кеңесiнiң төрағасы 

Жұмабек КЕНЖАЛИН

қабылдау бөлмесi 272-87-30 

kaz_gazeta@mail.ru

www.kazgazeta.kz

Бас редактор 

Самат ИБРАИМ

Бас редактордың 

бiрiншi орынбасары 

Нұрперзент ДОМБАЙ

Бас редактордың 

орынбасары 

Дәуіржан ТӨЛЕБАЕВ

Бөлiм редакторлары:

Ақбота ИСЛӘМБЕК – Тіл мәселелері және мәдениет

Бағдагүл БАЛАУБАЕВА – Білім және ғылым

Абылайхан ЖҰМАШЕВ – Ақпарат және әлеуметтік мәселелер

Фототiлшi

Азамат ҚҰСАЙЫНОВ

Беттеуші

Нұржан АСАНОВ

 

Корректор

Динара МАСАКОВА

Хатшы-референт

Лунара АТАМҚҰЛОВА

Апталық Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгiнiң 

Ақпарат және мұрағат комитетiнде қайта тiркеуден өтiп, 2006 жылғы 4 маусымда 

№7345-Г куәлiгi берiлдi.

Газет аптасына бір рет шығады.

«Ана тiлi» газетiнде жарияланған материалдардың авторлық құқы «Қазақ 

газеттерi» ЖШС-ға тиесiлi, жарнаманың мәтiнi мен тiлiне редакция жауапты емес.

«Ана тiлiнде» жарияланған материалдарды көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн 

редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

Жарияланған мақала авторларының пiкiрлерi редакция көзқарасын бiлдiрмейдi. 

Газет авторларынан мақалалардың 3 беттен (14 кегль) аспауын, электрондық 

нұсқасымен қоса әкелуiн сұраймыз. Редакция оқырман хаттарына жауап 

бермейді, қолжазба кері қайтарылмайды. 

Газеттiң терiлуi мен бет қатталуы «Қазақ газеттерi» ЖШС-ның компьютерлiк 

орталығында жасалды. Индекс 65367. Офсеттiк басылым.

Газет: Алматы қаласы, Мұқанов көшесі, 223 «в». 

 «Алматы-Болашақ» АҚ, Тел: 378-42-00 (бухг.), 378-36-76 (факс); 

 Ақтөбе қаласы, Т.Рысқұлов көшесі, 190, «А-Полиграфия» баспаханаларында басылып шықты

жүктеу/скачать 14,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: