126жм назарқұл Еркебұлан
жүктеу/скачать 495,92 Kb.
|
| Дендриттер-бұл нейронға әсер ететін қоздырғыш және ингибиторлық синапстардың пайда болуының негізгі орны болып табылатын нейронның қысқа және жоғары тармақталған процестері (әр түрлі нейрондарда аксон мен дендриттердің ұзындығының әр түрлі қатынасы бар) және қозуды нейронның денесіне өткізеді. Нейронның бірнеше дендриттері және әдетте бір ғана аксоны болуы мүмкін.
Уникальность- 100% 82.Перикарион (нейрон денесі) аксон, дендриттің микро- және ультрақұрылымдары. Базафилді заты (Ниссль субстанциясы). Цитоқаңқанейроциттерінің (нейрофиламенттер және нейротүтікшелердің) ерекшеліктері. Перикарионның құрамында ядро, Гольджи кешені, түйіршікті эндоплазмалық ретикулум, митохондрия, лизосомалар, цитоскелет элементтері бар. Нейронның денесінде яғни перикарионында ядросы және оны қоршаған цитоплазмасы бар. Бірақ кейбір нейрондардың цитоплазмасының 99%-ін дендропалазма яғни дендриттердің құрамындағы цитоплазма және аксоплазма яғни аксондардың құрамындағы цитоплазмасы құрайды. Нейронның ядросы біреуғана шар пішіндес эухраматинінің мөлшері басым болғандықтан ядро ашық түсті. Ядроның құрамында 1ден 2-3ке дейін ядрошықтары болады. Ал цитоплазмасын құрамында хроматофильді субстанция және нейрофибрилдері болады. Хроматофилді субстанция (базофилді зат,тигроид немесе Ниссль денешесі) негізгі бояулармен яғни толуидинді көк, тионинмен боялатын сонымен қатар нерв жасушасының денесі мен дендриттерін толтырып тұратын базофилді үйінділердің және түйіршіктердің жиынтығы болып саналады. Олар аксондарда және оның төмпешігінде болмайды. Цитоплазмасында басқа да органеллалар жақсы дамыған мысалы: агранулоцитті ЭПТ, Гольджи кешені,михондриялар,лизосомалар,эндосомалар Гранулоцитті ЭПТ болады. Бұл құрылымдары нейронның метаболизимдік белсенділігін және трофикалық функциясын қамтамасыз етеді. Гольджи комплексі әдетте ядро төңірегінде, ал кейбір нейрондарда - ядро мен аксондык төмпешік арасында орналаскан диктиосомдардан тұрады. Мұнда грЭПТ-да синтезделген акуыздар аксонга бет алатын транспорттық көбікшелерге буынып-туйнеді болады. Митохондриялар нейроннығ энергияны көп жұмсайтын бөліктерінде өте көп болады яғни нерв импульсін өндіретін аксондык төмпешікте нерв импульсін өткізетін синапстарда орналасады. Жасушаішілік қорыту аппараты яғни лизосомдар мен эндосомдар жаксы дамыған.Олар аутофагиға яғни нейрон цитоплазмасының ескірген құрамдастарын ферменттерімен ыдырату арқылы нейроннын жасушаішілік физиологиялык регенерациясына қатысады. Нейронға тән келесі қасиет - денесі мен өсінділерінде цитоскелетнің арнайы органеллалары нейрофибрилдерінің болуында. Азотқышқыл күміспен импрегнацияланган (сіңіртілген) нейроциттерді жарық микроскоп аркылы зерттегенде, нейрофибрилдер кунгірт-қоныр жіптер турде көрінеді. Этектрондык микроскопия нейрофибрилдер нейрофиламенттердің будасы екендігін анықтауға мумкіндік берді. Олар тіректік функцияны аткарады. Нейрон цитоскелетінің немесе тipектік-қимыл аппаратының құрамына тағы микрофиламентитер мен нейротуmікшелер кіреді. Олардың негізгі функциясы: заттар мен кұрылымдарынын жасушаішілік қимылдарын камтамасыз ету. Микрофиламенттер (актинді филаменттер) миозинмен жэне басқа да ақуыздармен бірігіп, денесі мен өсінділерінің пішінін озгертvге катысады. Дендриттер Нерв импульстерін денесіне жеткізетін нерв жасушасынын катты тармақталған өсінділері болып табылады. Дендриттерге жататын нейрон цитоплазмасының бөлігін дендропалазма деп атайды.Аксоноплазмадан айырмашылығы - жасушаның денесіне тән барлық органеллаларға ие болуы хроматофилді: субстанция үйінділеріне, Гольджи комплексіне, митохондрияларга, нейротүтікшелерге және нейрофиламенттерге. Нейротүтікшелер миозин тектес , яғни АТФ энергиясын механикалык жумыска айналдыратын кинезин немесе динеин акуыздарымен байланысып, дендриттік транспортты қамтамасыз етеді . Аксон яғни грекше Қарастырылған құрылымдардан басқа, аксонда агрЭПТ каналдары, ұзын митохондриялары және транспорттық көбікшелері бар. Аксоплазмасында «грЭПТ және Гольджи комплексі болмайды. Аксонның осындай курылысына негізделіп, оның құрылымдарының сақтауы және қызметтерінің атқарылуы, жасушаның денесінде синтезделетін ақуыздармен және басқа да макромолекулалармен үнемі жабдыкталуына тәуелді екендігін шамалауға болады. Бұл заттардың және кейбір органела.ардың аксондардың ұшына қарай тасымалдануы цитоплазмалық ағыстар арқасында жузеге асады. 83.Нейрон цитоплазмасының транспорттық үрдісі. Аксональді - антероградты және ретроградты транспорт. Тез және баяу транспорт. Микротүтікшелердің рөлі. 100% Нейрондардың цитоплазмасындағы тасымалдау процестері жүйке импульсін беруде маңызды рөл атқарады. Аксональды тасымалдау - бұл заттардың денеден өсінділерге, керісінше өсінділерден денеге тасымалдануының бір түрі. Бұл процеске динеин және кинезин ақуыздары қатысады. Антероградты тасымалдау заттардың қозғалысы перикарьоннан өсінділерге тасымалы. Ретроградты тасымалдау - заттардың өсінділерден нейрон денесіне өтуі. Өткізу жылдамдығына байланысты жылдам және баяу аксональды тасымалдау ажыратылады. Жылдам аксотоктың жылдамдығы тәулігіне 100-1000 мм, баяу аксотоктың жылдамдығы 1-10 мм / тәу. Өз кезегінде, антероградтық жылдам тасымалдау митохондрияны, құрамында нейротрансмиттерлер бар көпіршіктерді, мембраналық құрылымдарды және басқа ақуыздарды тасымалдайды. Реттроградтық транспорт нейротрансмиттердің қалдықтарын, ағзаға лизосомаларға қайта жеткізіп, осы өнімдерді ыдыратады. Сонымен қатар, ретроградтық транспорттың кемшіліктері де бар. Мысалы, қалдық өнімдерімен бірге нейронның ағзасына әртүрлі вирустарды тасымалдай алады. Баяу тасымалдау - бұл тек жаңару мен регенерация үшін ақуыздар мен заттарды тасымалдайтын, сонымен қатар жаңару кезінде аксондар мен дендриттердің өсуімен аксоплазманы қамтамасыз ететін антероградтық жүйе. Микротүтікшелер немесе нейротүтікшелер цитоплазмалық тасымалдауда да маңызды рөл атқарады. Олар белоктар мен басқа тасымалданатын заттарды өздерімен байланыстырады және оларды аксондарға жеткізеді. Бұл органеллалар жылдам тасымалдауға жауап береді. Олар бұзылған кезде жылдам транспорт бірден тоқтайды. Алайда, нейротүтікшелердегі ақау адамдардың көптеген неврологиялық ауруларының себебі болуы мүмкін. Сонымен, цитоплазмалық тасымалдау - бұл нейрондардың бірлігінің көрінісі, соның арқасында нейрон денесі мен оның процестері арасында тұрақты байланыс сақталады. 84.Нейромедиаторлар туралы түсінік. Секреторлы нейрондар. Құрылысының және функциясының ерекшелігі. Нейрондардың физиологиялық өлімі. Нейрондардың регенерациясы. 100% Нейромедиаторлар - арнайы химиялық және биологиялық белсенді заттар, олардың көмегімен жүйке импульстері жүйке жасушалары арасында немесе нейрондар мен жұмыс жасайтын мүшелердің басқа жасушалары (бұлшықет, без және т.б.) арасында беріледі. Бұл заттар пресинаптикалық мембранадан синапстық саңылауға бөлініп, импульсты басқа жасушаға береді. Нейромедиаторлар - қысқа және жергілікті әсер етуші заттар. Нейромедиаторлардың мысалдары ацетилхолин, серотонин, норадреналин, дофамин және басқаларын қамтиды. Бұл заттарды синтездеу қабілеті барлық нейрондарға тән, алайда тек осы функцияны орындауға бағытталған жасушалар бар. Бұл секреторлы нейрондар. Секреторлы нейрондардың мысалы ретінде гипоталамустың нейросекреторлық ядроларының жасушаларын алуға болады. Бұл нейрондардың мөлшері үлкен. Хроматофильді зат жасуша денесінің перифериясында локализацияланған. Цитоплазмада ақуыздар мен липидтер бар секреция түйіршіктері бар. Секреция түйіршіктері қанға немесе ми асқазан сұйықтығына (ми асқазан сұйықтығы) бөлінеді. Жүйке жасушаларының физиологиялық өлімі немесе басқаша айтсақ апоптоз - бұл қатаң белгіленген онтогенез кезеңдерінде және жүйке жүйесінің алғашқы даму кезеңдерінде болатын жүйке жасушаларының бағдарламаланған өлімі. Жасушалардың өлімі орталық жүйке жүйесінде де, перифериялық жүйке жүйесінде де болуы мүмкін. Олардың өлімі нәтижесінде ми шамамен 0,1% нейрондарды жоғалтады. Нейрондардың митоздық бөліну қабілетін жоғалтқанына қарамастан, жүйке тіндерінің регенерациясы ми қарыншаларының қабырғасында орналасқан нейрондық дің жасушаларының, яғни қалдық қуыстардың арқасында жүреді. Нейрондардың физиологиялық регенерациясы жасушаішілік жаңару механизмінің арқасында жүреді. Реактивация жарақаттың орнына байланысты. Орталық жүйке жүйесінде де, перифериялық жүйке жүйесінде де өлі нейрондар қалпына келтірілмейді. Жарақат алу аймағында миелин қабаты осьтік цилиндрлерде ыдырайды. Нейролеммоциттер оның бағытын реттеу арқылы аксональды өсуді ынталандырады. Сонымен, процестердің регенерациясы өсіп келе жатқан жүйке талшықтары үшін «сілтеме» қызметін атқаратын нейроглиялар тікелей қатысатын өсу және тармақталу арқылы жүреді. Нейроглия. Жалпы сипаттамасы. Глиоциттердің шығу тегі. Жіктелуі. Макроглия (олигодендроглия, астроглия, эпидимнаяглия). Микроглия. Нейроглия нерв тінінің нейрондардан басқа барлық жжасушалқ элементтерінің, ягни глиоциттер немесе глиялық жасушалардың жиынтыгы. Нейроглия деген терминді неміс патологы Р. Вирховтың синапстар мен тамырлардан бос нейрондар арасындагы кеңістіктерді толтыратын жане желім тәрізді нейроциттерді бірынгай тутаска біріктіретіи затты белгілеу үшін ұсынды. Кейін нейроглиянын кұрылысы жасушалық екендігі дәлелденді. Соньмен, нерв тіні тек кана нейрондардап емес, глиялық жасушалардан да курылған. Сонгылар қосалқы рөл аткарады, ягни нерв тінінің спецификалық кызметіне нерв импульсін өткізуге тікелей катыспайды. Бірак, нейроннын калыпты кызмет аткаруы нейроглиясыз немесе ол зақымданган жагдайда мүмкін емес. Нейроглия - глиоциттер деп аталатын , шығу тегі бойынша әр түрлі жасушалардың үлкен тобы . Сүтқоректілердің миында нейроглия жасушалары мен нейрондар мөлшерінің арақатынасы шамамен 10 : 1 құрайды және олар мидың жарты көлемін алады . Бұл мәліметтер нерв тінінің құрамында нейроглияның маңызды көмекші рөл орындайтынын көрсетеді . Нақтылап айтқанда , нейроглия нейрондардың ісәрекеттеріне oқтималды жағдай жасайды . Глиялық жасушалар мына нақтылы функцияларды аткарады : тірек тік, барьерлік, трофикалық, секретор лық, қорғаныш т.б . Эмбриондық дамуына байланысты глиоциттер макроглия және микроглия болып екіге бөлінеді. Макроглия: Астроциттер денесінен әр түрлі бағыттарда шығатын көптеген өсінділері бар , ми мен жүлынның жұлдызша пішінді глиялық жасушалары . Астроциттердің өсінділері табақша тәрізді кеңеюлер - алқнадармен немесе ламеллалармен аяқталады . Мұндай өсінділер ламеллярлы деп аталған. Астроциттер глиоциттердің арасындағы ең ірісі болып табылады. Олигодендроциттер - жіңішке және қысқа өсінділерінің саны аз ұсақ жасушалар . Олардың ядросы біршама ірі , күңгірт түсті , эксцентрикалық орналасқан . Цитоплазмасы электронды тығыз , себебі митохондриялары көп, синтездік атппараты жақсы дамыған , микротүтікшелері көп . Эпендимaлықглия жұлынның орталық өзегін , ми қарыншаларының қуыстарын төсейтін нейроглия жасушаларының жиынтығы. Эпендима эпителий тәрізді , яғни бір қабатты эпителий үлгідегі үздіксіз кабат құрайтын жасушалардан - эпендимоциттер мен тапициттерден тұрады . Эпендимоциттер - базальді мембранада орналасқан цилиндр және куб пішінді жасушалар. Эпендимоциттің базальді бетінен шыққан ұзын всінді мидың бүкіл қалыңдығынан өтіп , тармақталады және мидың бетіне дейін жетеді. Адамның жасы ұлғайған сайын базальді өсінділі эпеңдимоциттердің саны да азаяды. Микроглия - нерв тінінде шашырап орналасқан глиялық макро фагтардың микроглиоциттердің жиынтығы . Олар ОЖЖ - ның сұр затында да , ақ затында да , негізінен капиллярлардың жанында ұшырасады . Микро глиоциттердің макроглиялық жасушалардан айырмашылығы - олар қанның моноциттерінен дамиды және фагоцитарлық белсенділік көрсетеді. Сөйтіп , шығу тегі мен функциясы бойынша микроглиоциттер мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне жатады. Оларды нейроглияның құрамына гистотопографиясына , яғни нерв тінінде орналасуына ғана қарай жатқызады . Микроглиоциттер - барлық глиялық элементтердің арасында ең ұсағы және саны азы. Микроглия жасушаларының үш морфологиялық түрі анықталды : типтік, амебоид тық және реактивтік микроглиоциттер. 86.Нерв ұштары. Жалпы сипаттамасы. Жіктелуі. Рецепторлық нерв (сезімтал) ұштары-бос, бос емес және инкапсулярлық, нерв-бұлшықетті өрімдер, нерв-сіңірлер өрімдері, Меркель жасушасы. Эфферентті нерв ұштары- қозғалтқыш және секреторлық нерв-бұлшықет ұштары қаңқа бұлшықет тінінде және біріңғай салалы бұлшықет тінінде. Секреторлы нерв ұштары. 100% Нерв ұштары – бұл нейрон өсінділерінің маманданған ұштық аппаратары. Олардың арқасында нейрондар басқа нейрондармен немесе табиғаты нервтік емес жасушалармен , яғни тері жамылғыларының, бұлшық еттердің және ішкі ағзалар тіндерінің жасушаларымен әрекеттеседі. Атқаратын функцияларына байланысты нерв ұштары үш топқа бөлінеді: 1) Сезгіш (афферентік, рецепторлық) нерв ұштары -сезгіш нейрондар дендриттерінің сигналдары сыртқы орта мен ішкі ағзалардан қабылдайтын және оларды рецепторлық потенциалға айналдыратын ұштық аппараттары. 2) Эффекторлық (қимыл-моторлық және секреторлық) нерв ұштары – эффекторлық нейрондар аксонының нерв импульстерін жұмыс ағзаларға – бездер мен бұлшықет еттерге өткізетін ұштық аппарат. 3) Нейрондардың нерв ұштары нейрондар аксондарының басқа нерв жасушаларында аяқталатын ұштық аппарат. Перифериялық нервтердің аксондарының ұштары сезімтал және моторлы болып бөлінеді. Сезімтал нерв ұштары-сыртқы тітіркендіргіштерді, сондай-ақ дененің ішкі ортасы мен қозғалтқыш жүйесінің жағдайы— сенсорлық рецепторларды тіркейді. Сезімтал нерв ұштары бос және бос емес түрлерге бөлінеді. Бос нерв ұштары - сенсорлык нерв ұшының ең көп таралған түрі болып табылады. Оның бос ұштары дәнекер тінінің қабаттарында орналасқан. Оның негізгі қызметі-жылуды және суықты қабылдау,сонымен қоса, қысымды,ауырсынуды қабылдау болып табылады. Бос емес нерв ұштары капсулданбаған және капсулданған болып келеді. Бос емес капсулданбаған нерв ұштары эпителий тінінде тері эпидермисінің ерекше Меркель жасушаларында сезгіш дискілер тәрізді калыңдаулармен аяқталатын білік цилиндрінің жіңішке тармақтары болып табылады. Меркель жасушалары десмасомалардың көмегімен кератиноциттермен байланысады. Меркель жасушаларында секреторлық гранулалар болады және ол гранулалар жүйке терминалына қарайтын жасуша бөлігінде орналасқан . Меркель жасушасының негізгі функциясы нейрогенездегі немесе нервтердің регенерациясы кезіндегі сезімтал нейронның перифериялық процесі терминалының соңғы локализациясының орнын анықтау үшін позициялық ақпаратты тасымалдайтын болып табылады. Бос емес капсулдаған нерв ұштары әр түрлі болып келеді.Ол дәнекер мен бұлшық ет тінінде орналасқан. Эфферентті нерв ұштары –олар сомалык ,вегетативтік нерв жүйесінің жұмысшы ағзаларда аяқталатын ұштық бөліктері.Оның негізгі функциясы - нерв импульсін бұлшық ет тіндерге және бездерге өткiзiп, кейін олардың кыскарылуын немесе секрециясын тудыру. Бұдан баска, эффекторлык нерв ұштары иннервациялайтын агзалардың жасушалары мен тіндерінің метаболизмін реттеп, оларга трофикалық әсер етеді. Тудыратын эффектісіне немесе иннервациялайтын тінінің табигатына қарай, эффекторлык нерв ұштары қозғалтқыш және секреторлық болып бөлінеді. Қозғалтқыш нерв ұштары жүрек, тегіс және қаңқа бұлшық еттерінде орналасады. Секреторлык нерв ұштары секреторлык жасушаларда орналасады Нерв бұлшық ет ұштары - жұлыннын сұр затынын алдынгы мүйізінің қимылдатқыш нейрондар аксонының канка булшык етiнде калыптастырган кимылдаткыш ұштары.Жарық микроскоп арқылы зерттегенде миелинді нерв талшығы бұлшық ет талшыктарына жакын келiп, миелиндi кабыктарынан айырылатыны және онын бiлiк цилиндрi Шванн жасушаларымен капталган бiрнеше жіңішке бұтақшаларға бөлінетіні анықталған. Аксоннын әрбiр бұтақшасы бұлшық ет талшығына бет алып, оның бетінде шоқпар тәрiздi кыска ұшымен аяқталады. Аксонның бұлшық ет талшыгынын маманданган iргелес бөлiгiмен бiрге нерв-бұлшық ет байланысып "моторлык түймені" кұрайды. Электрондық микроскопта нерв-бұлшық ет байланысының назiк және күрделі құрылысын аныктауга мүмкіндік береді Моторлык туйменiн екi полюсi бар екендiгi осы кезде көрiнедi: 1) нервтік немесе пресинапстык полюсі; 2) бұлшық еттiк немесе постсинапстық полюсі Секреторлық нерв ұштары дегеніміз- денелері перифериялык вегетативтік ганглийлерде орналасқан эффекторлық нейрондар аксондарының терминальдері. Олардың құрылысы қозғалткыш ұштарға ұқсас болып келеді, бірақ бездер тер, сілекей және т.б-лармен аяқталып, олардың функцияларын реттейді . Аксонның жіңішке бұтақтары секреторлық жасушаларга жакындап келіп, өз бойында соларга тыгыз жанаскан бірнеше жуан варикоздардың бiреуiн гана құрайды. Бұл тұста варикоздар базальдi мембрананы тесіп өтуі де, теспеуi де мүмкін. Бiрак, екi жагдайда да олар бездiк жасушага плазмолеммасының тұтастығын бұзбай батады. Аксоннын нейролеммасы және секреторлык жасушанын плазмолеммасы, сәйкесінше, синапстық саңылаумен бөлінген пре- және постсинапстық мембраналарды құрайды. Варикоздык кеңеюлердің синапстык кебiкшелерiнде холинэргикалық медиаторлары бар. Нерв импульсі нерв ушына түскен жағдайда медиаторлар синапстық саңылауға бөлiнедi де бездiк жасушалардын плазмолеммасында гы рецепторларымен байланысады. Осылайша секреторлык нерв ұштары безге мынадай реттеуші ықпалын : гидрокинетикалық , синтетикалық , протеокинетикалық және трофикалық тигізеді. жүктеу/скачать 495,92 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|