№19 (112) 1 қазан, 2015 жыл АҢдатпа с днем учителя

Жетісу 

университеті

СТУДЕНЧЕСКИЕ ОТКРОВЕНИЯ

четверг, 1 октября, 

2015 год

9

В жизни каждого из нас наступает такая 

пора,  когда  на  те  же  вещи  мы  начинаем 

смотреть по-иному. Когда хочется что-то из-

менить  и мечты кажутся легко осуществи-

мыми целями, мы думаем что, всё чего мы 

хотим, случится с нами непременно, но по-

том что-то не срабатывает в этом, казалось 

бы, механизме исполнения желаний, и нас 

постегает разочарование.   

И в какой-то момент я осознала:  моё дет-

ство уже позади. Оно осталось  в большой 

комнате, за огромной дверью, которую креп-

ко-накрепко  заперли.  Я  будто  маленький 

ребенок,  который  стоит  под  этой  дверью, 

и  пытается  дотянуться  до  ручки,    но  без-

успешно.  Все  мои  капризы,  вредничества, 

слезы  о  разбитых  коленках  и  даже  сказки 

любимой  бабушки  –  всё  осталось  там,  ря-

дом с детской посудкой и синими бантика-

ми. Ничего этого уже больше не вернуть. Но 

как же не хочется верить.  Облокотившись 

спиной об эту огромную  дверь, я сижу, не 

понимая, что делать, будто всё тепло, вся 

яркость дней, солнце и лето остались там. 

Как же холодно в этом взрослом мире. Они 

считают себя разумными, но почему-то ус-

ложняют  до  безумия  простые  вещи.  Для 

чего придумана ложь? И почему они дела-

ют  то, чего не хотят? Зачем плачут, скрыв-

шись от всех, чтобы никто не увидел, разве 

слезы – это что-то запрещенное или постыд-

ное?  В  детстве    я  могла  плакать  сколько 

угодно, когда поранюсь, случайно поломаю 

игрушку или потеряю маму.  Там не нужно 

было  играть  в  сильную  и  бесчувственную. 

Эти взрослые не верят в чудо и давно раз-

учились  мечтать,  бояться  открыться  и    не 

верят  в  глупости  вроде  любви.  Они  давно 

забыли о том, что значит верность и друж-

День  туризма  -  праздник  всех  путеше-

ственников,  это  возможность  отдохнуть 

душой и телом, увидеть мир,  узнать исто-

рию. В этот день проходят слеты туристов, 

праздничные мероприятия и фестивали, ту-

ристские выставки, посвященные туризму и 

туристскому бизнесу. 

В  предверии  праздника  в  Алмиатинской 

области  прошел  ряд  мероприятий,  посвя-

щенных  Всемирному Дню Туризма: 

На  территории  лыжно-биатлонного  ком-

плекса  «Алатау»  в  Талгарском  районе 

Алматинской  области  прошел  Фестиваль 

национальной  кухни  народов  Казахстана 

«Тойказан».  Данное  мероприятие  прово-

дилось    с  целью  популяризации  обычаев 

и традиций казахского народа и привлече-

ния туристов в том числе иностранных. На 

мероприятии  были  представленны  работы 

ремесленников,  проводились  спортивные 

концертные мероприятия.

В  ущелье  Солдатсай,  г.  Текели  прошел 

Областной слет туристов посвященный Все-

мирному Дню Туризма .В областном слете 

приняли  участие около двадцати команд  - 

команда ЖГУ- 1, ЖГУ – 2, туристские клубы 

«Истоки», «Джунгария» с города Талдыкор-

ган,  команда  «Ирбис»  г.  Текели,  команда 

«Тритон»  -  Коксуйский  район,  «Альпийская 

роза» - Илийский район, а также  команды 

из Карагандинской, Павлодарской и Восточ-

но-Казахстанской областей.  Наша команда 

получила грамоту за активное участие и за 

волю  к  победе!  Желаем  нашим  студентам 

стремиться выше к призовым местам!

В мире взрослых

ба. В мире лжи, лицемерия и предательств, 

каждый ищет лишь выгоду для себя, поза-

быв о том,  что на свете есть еще правда, 

искренность  и  честность.    Мир,  почему-то, 

решил,  что  прибывает  в  состоянии  войны, 

и каждый борется за свое место под солн-

цем,  ну а если на мгновенье оторваться от  

этой борьбы, поднять голову и взглянуть на 

небо, не под солнцем ли находится каждый 

из  нас,  не  одинаково  ли  оно  светит  всем? 

Детство, вот что самое чистое и радостное 

в этом мире, к моему глубокому сожалению, 

оно проходит, впрочем, как и всё остальное, 

остаётся  вот  так  сидеть  под  дверью,  да  и 

есть ли смысл?! И так, простившись, я всё-

таки  встану  и  буду  частью  этой  взрослой 

вселенной, буду  биться в такт с ее пульсом, 

и лишь изредка, устав от суеты, приходить 

сюда, чтобы хоть краем глаза, в эту малень-

кую щель, что мерцает ярким светом  взгля-

нуть на то беззаботное счастье, которое по-

дарили мне родители и отняло время.

Одно  из важных мероприятий для обла-

сти  в  предверии  Всемирного  Дня  туризма 

прошло и в Астане в период с 24-26 сентя-

бря - 12 «Казахстанская международная ту-

ристская выставка «Astana Leisure»

Выставка  «Astanaм  Leisure»  -  осеннее 

профессиональное  туристское  событие 

в  Казахстане,  собирающей  на  своей  пло-

щадке цвет туристской индустрии регионов 

Казахстана, стран ближнего и дальнего за-

рубежья.

Цель  участия  в  туристской  выставке  - 

формирование  положительного  туристско-

го  имиджа,  пропаганда  туристского  потен-

циала Алматинской области.

Я, как будущий работник в сфере туриз-

ма,  приняла  участие  в  данной  выставке  и 

для себя отметила, что туризм это отрасль 

мировой экономики, не знающая спада. На 

выставке  участвовало более 90 компаний и 

организаций, представителей сферы туриз-

ма, посетило более 5 000 человек. 

В завершении хотелось бы сказать, бла-

годаря  таким  масштабным  мероприятиям, 

туризм Казахстана и Алматинской области 

ждет большое перспективное будущее.

Поздравляю  всех  туристов,  турагентов, 

туроператоров, работников  авиакомпаний, 

представителей  гостиниц  и  ресторанов  и  

преподавательский состав нашего универ-

ситета.  Хотелось  бы  пожелать  устойчиво-

сти стабильности и хороших клиентов!

Э. КЕНЖЕБАЕВА,

                              студентка 3 курса. 

    Миллиард  туристов  – 

миллиард возможностей

В 

минувшие выходные  прошел Всемирный день туризма, ко-

торый отмечается в большинстве стран мира вот уже бо-

лее 30 лет.  Каждый год  Всемирный День Туризма, как и в этом 

году,  отмечается под определенным девизом,  направленным на 

повышение осведомленности о важности воздействия туризма 

на страны и общины по всему миру, и о его потенциале как силы 

добра, делающей мир лучше для всех.

 

РОДИНА

Великих предков силуэты

На стенах Родины моей

Выводят тщательно поэты,

Кистью давно минувших дней.

Она хранит бои и войны,

Слезы потерей и побед,

И самый гордый, самый вольный

Мой казахстанский человек!

Ничто не сломит мой народ,

Ни голод, ни огонь, ни порох.

Единство все переживет,

Дружба свернет любые горы.

И никогда не перестанет

По венам течь моя любовь,

К родному дому – Казахстану,

К  родной  земле,  что  будоражит 

кровь!

Маме

Спасибо Мама, за жизнь, которой я живу сейчас,

За годы прожитые, месяц, день и этот час.

За все, что я имею сейчас – друзей, подруг,

За улыбку, счастье, за смех вокруг.

За теплоту рук, заботу и любовь,

За то, что прощала ошибки вновь и вновь.

За то, что воспитала из меня борца,

За умение сражаться за свое до конца.

Спасибо за день сегодняшний, счастливый,

За то, что окружена любовью и любима.

Но одного мне так мало, знаешь:

Тебя нет рядом , больно, понимаешь?!

                                                        

Назерке ТЛЕУБАЕВА, 

                                                          студентка 2 курса. 

Талдыкорган

Дорога в сотни километров. Уже почти зима.

Уже почти темнеет за окном авто.

Путь освещает лишь один фонарь – луна,

И кроме ветра по пути не встретить никого.

Я расстегну свое пальто, теплом и музыкой согрета,

Переключу на две вперед, прибавлю звук.

Я еду в город, где меня ждут тысячи сюжетов,

Встречи с друзьями, звонкий смех подруг.

Но все же далеко тот город,

Еще  до перевала столько поворотов,

За ним подъёмы, спуски, горы.

А на спидометре всё те же обороты.

В том городе всё крайне просто,

Там, вроде, ниже облака.

Но ведь душа по-настоящему смеется

Не там, где роскошь, пыль из страз и лжи река.

Счастью куда уютней в чистоте,

В обстановке тепла и дружбы,

Здесь не забудут друга в суете,

Помогут, ничего взамен не нужно.

Знакомых лиц с каждым разом всё больше,

Все реже хочется уезжать.

Не скучать и не думать о нем невозможно.

Где бы ты ни был, возвращаться назад.

Почти зима, и дорога усыпана снегом.

Еще несколько песен и развеется туман,

Полночь и даль, освещенная светом,

Неужели ты близко, родной Талдыкорган…

Время

Мгновенья, секунды, минуты,

Часы,  дни, недели, года…

 Меняются наши маршруты,

Меняются и  города.

За окнами то лето, то вьюга,

Каждый раз что-то новое.

И люди меняют друг друга,

Кому-то характер, кого-то просто на  другого..

А есть и другие впрочем,

Те, кто вместе и до конца.

Они любят  тихо, но прочно.

И им все равно,  что морщин не стереть с лица.

Время  меняет  судьбы,

Случаются порой крутые повороты,

Минуты, мгновенья, секунды,

И в миг теряешь все, что накопил за годы..

А  бывает, приобретаешь, 

И в один прекрасный момент,

Глазам своим не веря, понимаешь,

Что совсем не то ценил столько лет.

А минуты, часы, недели

Играют с ветром наперегонки,

За летом минуют метели,

И за счастьем грядут дни тоски.

Только все об одном забывают,

Вечна вьюга, метель и  жара,

Листья осенью падают, а потом вырастают,

Только мы,  умерев, не проснёмся уже никогда.

Соб.кор.

ТАЛДЫКОРГАН 

- ЗВЕЗДА 

СЕМИРЕЧЬЯ

Олеся ТАДЖИЕВА,

студентка 3 курса. 

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА - 550 ЖЫЛ 

бейсенбі, 1 қазан, 

2015 жыл

10

ӨТКЕН КҮННЕН БІР БЕЛГІ

Жетісу 

университеті

ШЕЖІРЕ

ЖӘҢГІР ХАН 

(1608 - 1680 Ж.Ж.)

Жәңгір хан, Салқам Жәңгір – Қазақ хандығының ханы, 

Есім ханның баласы. Қазақ Ордасының 15-ші ханы. Есім 

ханның  белгілі 3 ұлының бірі әрі бірегейі. Шежіреге 

сүйенсек, қазақ хандары Жошы ханның үлкен ұлы Орда 

Еженнен тарайды. Бергі жақтан алсақ, Ақ Орданың 

соңғы ханы - Барақ, Барақтан -Жәнібек , Жәнібектен - 

Жәдік сұлтан, Жәдіктен - Шығай хан, Шығайдан- Есім 

хан.  Есім ханның ортаншы ұлы Салқам Жәңгір. Шын 

аты Жаһангер, парсыша жаулап алушы деген мағынаны 

білдіреді.

Туылған  жылы  белгісіз.  Шамамен  XVI 

ғасырдың  соңы мен XVII ғасырдың  басы. 

Кейбір деректерде  1608 жылы туылған деп 

те жазылып жүр.

Ол  әкесінің  тірі  кезінде-ақ,  Қазақ 

хандығының  шеткі  ұлыстарын,  нағашы 

атасы Әбдірақым хан билейтін Тұрфанмен 

шекаралас  жерлерін  басқарып  жүрді. 

Жәңгір хан жоңғар қазақ жеріне тынымсыз 

шабуыл  жасап  тұрған  аса  қиын  кезеңде 

билік жүргізді. Бұл кезең қазақ-қалмақ ара-

қатынасындағы  аумалы-төкпелі,  текетірес 

жылдар болатын. 1620 жылы қазақтың Есім 

сұлтаны,  қалмақтың  Алтын  ханы,  Шолай 

тайшы үшеуі ойраттарға қарсы одақ құрды. 

Алтын хан Қарақұлдың елін шауып, бала-

шағасын тұтқындайды. 

12  жасар  Жәңгір  хан  осы  кезде  қалмақ 

елінде қазақ елшілігінің құрамында барды. 

Төрт жыл өткен соң қазақ сұлтаны Есім мен 

шорастың тайшысы Қарақұл бірігіп, Ресей 

иелене  бастаған  Тары  бекінісіне  шабуыл 

жасады.  Осы  сәтті  пайдаланған  ойраттың 

Байбағыс  пен  Далай  тайшылары  Есім 

сұлтанның еліне тиіседі, бірақ жеңіліс таба-

ды. Осы кездегі ұрыстарда жас Жәңгір хан 

өзінің  қолбасшылық  қабілетін  байқатты. 

1635  жылы  қазақ  елінің  солтүстігінде 

көшіп  жүрген  Жәңгір  ханның  еліне  Далай 

тайшы,  Ғужи  тайшы,  Тәуірхожа  тайшы 

бастаған  қарақалмақтар  шабуыл  жасады. 

Жәңгір  хан  айналасындағы  адамдармен 

қалмақтардың  қолына  түсіп,  жеті  жылдай 

тұтқында  болды.  Қалмақтар  оны  «лама» 

болсын  деген  ниетпен  Тибетке  жібере 

жаздады.  Қалмақтардың  әскери  тактика-

сын  молынан  игерген  Жәңгір  ханды  Ба-

тыр  қонтайшының  Өргесіне  келген  орыс 

елшісі  Ремезов  көріп,  онымен  тілдеседі. 

Кейін  Жәңгір  хан  біраз  серіктерімен  еліне 

оралып,  Қазақ  хандығының  билігін  қолына 

алды.  1643  жылдың  жазында  қазақ  қолын 

басқарған  Жәңгір  мен  жоңғар  қолын 

басқарған  Батыр  қонтайшы  арасында 

Орбұлақ шайқасы өтті. 

Салқам  Жәңгірдің    даңқын  шығарған 

осы шайқасқа тереңдеу сипат бере кетейік. 

Жәңгір хан жоңғар тұтқынында болған кез-

де,  өзіне  сенімді  одақтастар  табады.  Ол 

Батұр  қонтайшы  және  Хұндүлен  мен  Да-

лай  тайшылар  арасындағы  бәсекелестікті 

тиімді  пайдаланады.  Батұр  қонтайшы 

Хұндүлен  тайшы  мен  Далай  тайшыны, 

Салқам  Жәңгірді  басты  жауым  деп  есеп-

теген.  Ал  Хұндүлен  мен  Далай  тайшылар, 

Батұр  қонтайшыға  бағынғысы  келмеген. 

Яғним,  бұл  уақыттарда  Жәңгір  хан  өзінің 

одақтастары  арқылы  Жоңғариядағы  саяси 

жағдайды  бақылап  отырған.  Және  алдағы 

уақытта  үлкен  соғыстың  болатынын  бол-

жап,  соған  дайын  отырады.  Дерек  бойын-

ша  Батұр  қонтайшының  жинаған    50  мың 

әскеріне Хұндүлен тайшы мен Далай тайшы 

әскерлерін  қосудан  бас тартқан.  Олардың  

алауыздығын  дұрыс    пайдалана  білген  

Салқам Жәңгір  осы шайқаста бар жоғы 600  

қолмен  жоңғардың  50  мың  қолына  төтеп 

береді.  Бұл соғыс  Салқам Жәңгірдің, кере-

мет қолбасшылығын, ақыл-парасаттылығын 

көрсетеді. 

Жердің 

географиялық 

ерекшелігін  ескерген  ол,  соғыстың  бары-

сын  өз  қолында  ұстайды.  Бұрын-соңды 

көшпенділер  пайдаланбаған,  жаңа  тактика 

-  ор  (окоп)  қазып  тасада  жауды  күтіп  оты-

рады. Әскерін екіге бөліп,таудың екі жағына 

300  мылтықпен  қаруланған  әскерін  қояды. 

Қалған 300 кісісін тосқауылға қояды.

Жәңгір  хан  соғысқа  600  әскермен  ғана 

дайындалмаған.  Алдын-ала  Самарқан 

әміршісі Жалаңтөс баһадүрге 

хабар  береді.  Бейқам  келе 

жатқан 

жоңғарлар, 

аяқ 

астынан  мұндай  шабуыл 

күтпесе  керек.  Екі  жақтан 

атылған  оқ  жоңғарлардың 

жасағын  қыра  бастайды.  Екі 

рет  шабуыл  жасаған,  Батұр 

қонтайшының  әрекетінен  түк 

шықпайды.Осы кезде жоспар 

бойынша  Жалаңтөс  баһадүр 

бастаған 20 мың қол әскерін 

соғыс  болып  жатқан  жерге 

жетіп  келіп,  жоңғарлар  кері 

шегінуге  мәжбүр  болады.Со-

нымен қатар, Салқам Жәңгір 

бұл  соғыста  биологиялық 

және  химиялық  қаруларды 

да  пайдаланған.  Яғни,  де-

ректерде 

көрсетілгендей 

сасықтекенің 

 

түтінін 

пайдаланған. 

Сасықтеке 

дегеніміз  –  өсімдік,  оны  суға 

қайнатып,  оған  шүберек 

малып 

кептіріп, 

жағып 

жібергенде  жан-жануарлар, 

адамдар уланып қалады. Ал қазақ әскерлері 

түтіннен қалай қорғанған деген сауалға кел-

сек, тыныс жолдарын ешкінің майымен май-

лап,  маска  киіп  алған.  Егер  түтін  әсер  етіп 

отырған жағдай да қымыз бен меңдуананы 

араластырып  ішкен.  Бұл  соғыс  Салқам  

Жәңгір  мен  Жалаңтөс  баһадүрдің  даңқын  

шартарапқа  жеткізді.  Жәңгір  хан  жоңғар 

билеушілеріне қарсы күресте моңғолдардың 

жәрдеміне  сүйенуге  де  күш  салып,  тату 

көршілік қатынаста болу мақсатымен оларға 

екі рет елшілік жіберді. Елшілікті хан бала-

лары Тәуке мен Аппақ сұлтандар басқарып 

барды. 

Оқыс  оқиға  тоғыз  жылдан  кейін  Жәңгір 

ханды  ауыр  жарақатқа  душар  етті. 

Астындағы  атының  аяғы  суырдың  ініне 

кіріп  кетуі,  Жәңгір  ханның  қалмақтың  жас 

батыры,  Церен  ханның  ұлы  Ғалдаманың 

сілтеген  шоқпарын  бойына  дарытуына 

себепші болды. Осы жекпе-жекте мертіккен 

Жәңгір  хан  жиырма  жыл  сал  болып  жа-

тып,  өмірден  қамкөңіл  өтті.  Қазақтардың 

«Салқам Жәңгір» деп атауы осыдан. 1680 

жылы әкесінің орнына  оның ұлы Тәуке хан 

отырды.    Жәңгір  ханның  тұсында,  оның 

баласы  Тәуке  ханның  заманында    Қазақ 

елі  жарты  ғасырдай  тыныштау,  бейбіт 

өмір  сүрді  деуге  болады.  Жәңгір  ханның 

денесі  Түркістанда    Қожа  Ахмет  Ясауи 

мешітіне  таяу  жерге  жерленіп,  басына  ке-

сене  тұрғызылған.  Бірақ  аталмыш  кесене 

сақталмаған.

Профессор Б. Кәрібаевтың 

материалы бойынша дайындаған 

П. ҚАЛИХАНҚЫЗЫ, 

4 курс білімгері.

Жалаңтөс  Баһадүр Сейітқұлұлы

                                               

(1576 -1656 ж.ж.)

Ж

алаңтөс  би  Сейітқұлұлы  –  қазақтың  ірі  қолбасшыларының  бірі  

(ертедегі шығыс елдері баһадүр деп атаған). 1576 жылы Сырдың 

бойындағы Төртқара елінде, Қазалы топырағында дүниеге келген. Оның 

азан шақырып қойған есімі Әбдікәрім екен. Кейін оның «Жалаңтөс» деген 

жанама ат алып кетуіне бірнеше жайт себеп болған. Мұның бірі - анасы 

Ақтұмардың көкжал қасқырдың етіне жерік болуына байланысты болса, 

екіншісі - батырдың жауға шапқанда үстіндегі сауытын шешіп тастай-

тын буырқанған мінезімен шендестіріледі.

Оның  әкесі  Сейітқұл  бабаның  сегіз  ұлы 

болған.  Оның  бәйбішесі  Сары  кемпірден 

-  Сейітмәмбет,  Төлеш,  Ақша.  Ақшадан  - 

Бәйбек, одан атақты Әйтеке би туған. Екінші 

әйелі Қара кемпірден -  Жалаңтөс, Дүйсенбай, 

Матай, Түрікмен, Қоян туған. Бұларды «Сегіз 

Сейітқұл»  дейді  екен  ел.  Сонда  Әйтеке  би 

мен Жалаңтөс бір әке Сейітқұлдан тарайды.

Жалаңтөстің  арғы  атасы  Ораз  Әмір 

Темірдің  бас  кеңесшісі,  ал  Нұрата  таула-

рын  жайлаған,  көшіп-қонып  жүрген  40  мың 

алшынның басын біріктірген  әкесі Сейітқұл  

ел басы, ірі бай, ықпалды қажы болған. 

Жалаңтөс  бала  кезінде,  яғни  1581  жылы 

әулетімен бірге Бұқара аймағындағы Нұрата 

тауының етегіне барып қоныстанады. Бұған 

екі  түрлі  жағдайдың  түрткі  болғаны  айты-

лып  жүр.  Біріншісі,  Сейітқұлды  Шығай  хан 

Самарқандқа  арнайы  шақырған.  Екіншісі, 

қызылбастардың 

шапқыншылығынан 

қауіптенген Шахрух Сейітқұлға жанында бо-

луды ұсынған. 

Жалаңтөс  батыр  12  жасынан  Там-

ды  және  Қызылқұм  қазақтарының  ханы 

Дінмұхамедке  қызмет  ете  бастайды.  Жас 

кезінен-ақ  зерделілігі  және  төзімділігімен 

көзге  түседі.  Оның  аты  халық  арасына 

кеңінен танылады. Оған сол дәуірдің жоғары 

дәрежесі  —  «Аталық»  атағы  беріледі. 

Атақты әскербасы Жалаңтөстің тарих сахна-

сына шыққан мерзімі Алтын Орда мен Әмір 

Темірдің  империяларының  ыдырап,  ежелгі 

қыпшақ  сахарасында  алты  алаштың  ерек-

шеленген  кезеңі  еді.  Бұл  кезде  бір  жағынан 

қызылбастылар  билеген  Иран,  бір  жағынан 

енді  күш  алған  үлкен  орыс  патшалығы 

Тұран  ойпатына  қарай  көз  сала  бастаған. 

Сондай-ақ,  шығыста  моңғолдардан  қалған 

Жоңғар  мемлекеті  де  бой  көтереді.  Жер 

мен  байлыққа  таласқан  сол  елдер  қазақ 

халқының  келешегіне  үлкен  қауіп  төндіреді. 

Жалаңтөс  баһадүр    1640    жылы  қазақ  пен 

өзбек  жеріне  шабуыл  жасаған  қалмақ  ханы 

Батырға қарсы, 1643 жылы Жетісу өлкесіне 

басып  кірген  жоңғар  әскеріне  қарсы  (Ол 

тарихқа  «Орбұлақ  шайқасы»  деген  атпен 

енген),  1649  жылы  Хорасан  мен  Балх  үшін 

Иран  патшалығына  қарсы  (1649  ж.),  Кабул 

мен  Мешхед  әскерлеріне  қарсы  жүргізілген 

ірі шайқастардың бәріне   қолбасшылық жа-

сап, үнемі жеңіс туын желбіретіп отырды. Сөз 

жоқ, мұндай жеңістердің Қазақ хандығының 

еңсе  көтеруіне,  қазақ  халқының  ұлт  болып 

ұйысуына тікелей ықпалы болды. Баһадүр өз 

өмірінде  42  рет  жекпе-жекке  шығып,  соның 

бәрінде  дұшпанын  жер  жастандырғаны  да 

мәлім. 

Хорасан,  Балх  шаһарларындағы  соғыста 

Жалаңтөс  ерлікпен  қоса  әртүрлі  айла-

тәсілдер де қолданады. «Кімде-кім оқ атпай, 

қылыш,  найза  кезенбей  өз  еркімен  қолға 

түссе, оған жаза қолданбаймын. Жер беремін, 

үйлі-жайлы болуына жағдай жасаймын. Сар-

баз  бола  ма,  сарайда  жұмыс  істей  ме,  егіс 

еге ме, өздерінің қалағанын беремін», – деп 

барлаушыларды жіберіп отырады. Осындай 

қантөгіссіз  әрекеттердің  арқасында  Иран, 

Хорасан жағының жоқ-жұқана, кедей-кемба-

ғал сарбаздары лек-легімен Жалаңтөс колы-

на қосылып жатты. «Тарихи Қыпшақи» атты 

еңбектің  авторы  Хожамкүлибек  Балхидің 

жазуына қарағанда, қазақ ханы Жәңгір осы 

шайқасқа жүз мың әскерімен қатысқан.

Академик  М.  Е.  Массонның  айтуынша, 

жеңімпаз  Жалаңтөс  батырға  сырттан  кел-

ген  сый-сияпаттардың  мөлшері  мемлекет-

ке  түскен  қазына  байлығынан  асып  түскен. 

Сөйтіп,  Жалаңтөс  қолбасшы  Самарқанд 

шаһарын  оның  атырабын  кырық  жылдан 

астам  билеген.  Қазақ  пен  өзбек  «өзіміздің 

қамқор  баһадүріміз»  деп  құрмет  көрсеткен. 

Ресей  тарихшысы  П.  Иванов  өзінің  «Орта 

Азия тарихының очерктері» деген кітабында: 

«Абдуләзиз ханның аталығы Ялантуш би XVII 

ғасырда  Ұлы  Моғолдарға  (Индия)  қарасты 

болған  Кабул  қаласының  төңірегіне  және 

Иранның  Хорасан  аймағына  жойқын  шабу-

ылдар  жасады.  Көптеген  тұтқындар  алып 

қайтты. Оның иелігінде 3000-дай құл болды. 

Сол құлдардың күшімен Самарқандта медре-

селер  тұрғызды»,  –  деп  жазды.  «Жалаңтөс 

Қоқанға  барып  ханын  тақтан  түсіріп,  Ақша 

деген ағасын хан қойыпты» деген де сөз бар.

Жалаңтөс баһадүр мемлекетті басқарумен, 

соғыс  өнерін  өркендетумен  ғана  айналысып 

қоймай, сәулет өнеріне, оқу-білімге де ерек-

ше  назар  аударған.  Бабамыздың  артын-

да  қалдырған  өшпес  мұрасы  –  Самарқанд 

шаһарындағы  ғажайып  ғимараттар.  Ол 

Самарқандты қайта құру жұмысын Орталық 

Регистан  алаңын  қалпына  келтіруден 

бастаған.  Әмір  Темірдің  немересі  Ұлықбек 

салдырған медресенің қарсы алдынан Шер-

Дор  (Арыстан  қақпа)  медресесінің  алғашқы 

кірпішін  1620  жылы  қалаттырған  Жалаңтөс 

құрылысты  1636  жылы  тәмамдайды.  Оның 

бастамасымен  "Тілла-Қари”  медресесі  де 

салынған.  Жалаңтөс  баһадүрдің  салдырған 

Шер-Дор  медресесі  қазір  мұражай  болып 

жұмыс істеп тұр. Кесене биік кешенді, еңселі, 

күмбезінің  көптігі  болмаса,  Ахмет  Яссауи 

кесенесін еске түсіреді. 

Жалаңтөс  бидің  тұрғызған  тағы  бір 

медресесі 

Самарқанд 

қаласының 

маңындағы Дағбит қышлағында Саид-Ахмет 

Мақсұм  Ағзам  әулиенің  кешенінде  әлі  күнге 

мешіт ретінде жұмыс істеп тұр. Бірнеше рет 

күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілген. Алай-

да, Жалаңтөс батыр салдырған құрылыстан 

бір ұстын (колонна) сақталған. 

Жалаңтөс баһадүр 1656 жылы 80 жасын-

да дүниеден өтті. Денесі Самарқандқа жақын 

Дағбид  қыстағына  өзі  пір  тұтқан  Мақсұм 

Ағзам  әулие  бейітінің  қасына  Орта  Азия 

елдерінің шахтарымен қатар жерленген. Ор-

нын өзі көрсеткен екен. Жалаңтөс баһадүрдің 

өсіп-өнген  ұрпақтары  қазір  Қызылорда, 

Шымкент облыстарында тұрып жатыр.

Жетісу 

университеті

жүктеу/скачать 11,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: