1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады H. A. Yesevi uktü Bülteni
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
httprmebrk.kzjournals253993609.pdf 3
| Д.ЕСЕНАЛИЕВА
Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің магистр-оқытушысы ТЕРІНІ ӚҢДЕУ – ЕРТЕДЕН КЕЛЕ ЖАТҚАН ӚНЕР Бұл мақалада қазақ халқының қолӛнері кӛне заман тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан бай қазына. Қазақ халқы атам заманнан бері мал шаруашылығымен айналысқан. Мал терісін ӛз игіліктеріне қолдана білген. Теріден неше түрлі заттар, киім, аяқкиім, т.б заттар жасаған. Халық тұрмысында мал терілерін қарапайым жолмен ұқсату кӛптен бері келе жатқан тәсілдердің бірі. Сондықтан бұған байланысты түрлі-түрлі ұғымдар туды. Мал терілерін илеп, бояп, ӛң беру ертеден келе жатқан ең жақсы дамыған және жетілген ӛнер. Былғарының бір түрі кӛксауырдың – жылқы терісі мен серке терілерінің сауырынан жасаған.Елтір ішік- кӛшпенді мал шаруашылығын тӛл кәсіп ететін қазақ халқының киелі киімдерінің бір түрі. Ол ӛзінің әсемдігімен сахара халқының сәнін арттырса, жылылығымен қыс күндерінің аязды, ызғарлы, боранды және суық күндері ӛз құдіретіне құл етеді. Ол бес саусағынан ӛнер тамған апаларымыз арқылы күні бүгінге дейін жалғасып отыр. Кілт сӛздері: шошала, келтек, шыңылтырлану, тобарсу, кҿзел, шегірен, сақтиян, кҿксауырлау, ҿткермелеу, күлшіні, сауырлары, кҿкжаған, іркіт, түзі, дымданбау, ҿңезденбеу. Қазақ халқы атам заманнан бері мал шаруашылығымен айналысқан. Мал терісін ҿз игіліктеріне қолдана білген. Теріден неше түрлі заттар, киім, аяқкиім, сҿмке, т.б заттар жасаған. Халық тұрмысында мал терілерін қарапайым жолмен ұқсату кҿптен бері келе жатқан тҽсілдердің бірі. Сондықтан бұған байланысты түрлі-түрлі ұғымдар туды. Мысалы, ірі қара малдың иленбеген терісін шылғи тері немесе шылғи қайыс, ал тері иленіп ұқсатылғаннан кейін оны қайыс деп атайды. Шылғи қайысты ұқсатудың екі түрлі жолы бар. Бірі – оның жүнін сылып тастап пайдалану, екіншісі – теріні жүнін сылымай-ақ пайдалану. Жүнді терілерден тулақ, тайтері, бҿстек, тұлып, қауға, шанаш, мес, дорба, шарқай, т.б. жасалады. Жүнін алып тастаған терілерден кҿк, ҿкше сірі, кҿн, дабыл жасалады. Құрымға салынып, ысқа ұсталып, құмға қатырылған теріден саба, торсық, кҿнек, шанақ істеледі. Иленген теріден кҿксауыр, таспа, қайыс, қапшық, құлын, жарғаң, бота ішік, шідер, жүген, айыл, тартпа, тамақбау, құлақбау сияқты нҽрселермен қатар, былғары, ұлтан, опайке, шегрен, кҿзел, етік, мҽсі, кебіс, қоржын, тоқым, |