1.Қазақ хандығы қалыптасуының жыраулық поэзияның дамуына әсерін сипаттап көрсетіңіз
Доспамбет толғауларындағы ұлттық салт-дәстүр көрінісін сызбаға түсіріңіз
жүктеу/скачать 482,8 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6. Шал ақын өлеңдерінің көркемдік нақыштары
| 5.Доспамбет толғауларындағы ұлттық салт-дәстүр көрінісін сызбаға түсіріңіз.
Доспамбет жыраудың шығармаларында қазақхалқының поэзиясы тарихын өзгеше етіп көркемдеп, екпінге толтырып ерекшелендіреді. Доспамбет жыраудың айтпақ болған ойының күшін үстеу үшін қайталауды көбірек қолданады.Солай, оны өте бір ерекше ұтымды түрде іске жаратып, жырдың әсері мен оның өткірлігін күшейкен. Доспамбет жырау ерлік және елдіктіүндейтін толғаулары Бұқар жырау, Махамбет текті өзінен кейінгі ақындарға үлгі бола білгені аталған жырау-ақындпрдың шығармаларынан көрініс табады. Доспамбет жылардында ұлтымыздың жұбату, көңіл айту секілді салт- дәстүрлерін байқай аламыз. Ұлтымыздың бірегейлігін сақтап, мәдени дамуда салт-дәстүрдің маңызы зор. Рухани құндылыққа айнала білген, ұлттығымызды жоғалтпауда өзіндік бір рольге ие болған осы салт-дәстүріміз. Оны ұрпақтаг-ұрпаққа жеткізе білген Доспамбет тектес толүауымен толғата жеткізген саналы ақын- жырауларымыз. Қазақ ұлтының әрбір салтының тәрбиелік мәні өте тереңде жатыр. Салт-дәстүр арқылы Доспамбет жырау ұрпақты өзінңң өткіз сөздерімен тәрбиелей білген. 6. Шал ақын өлеңдерінің көркемдік нақыштары Ақынның аузынан көркемдік биікке ұмтылып, оқырманға терең эстетикалық ләззат сыйлай алатын, этикалық тәрбие бере алатын шығармалар шықса, оның бойында оның алып жан дүниесінің толқуы мен сезімін көреміз. Мұндай сезімдер нағыз суреткер кеудесінде қалып қоймай, әлемге қандай жолмен болса да шығып, көпшілікке жария етілуі керек. Бұқар жырау сияқты Шал ақын өлеңдері де халқын жаманнан, зияннан қайтарып, жақсылыққа, нұрлы, асылға бұру ниетінен туған. Шал – жаңа типтегі ақынға жатады; ол кейіннен қазақ даласына әйгілі болған, орыс этнографтары мен жазушыларын еркін ағылтқан, импровизацияларымен тамсандырған Жанақ, Арыстанбай, Орынбай сынды ақындардың бастаушысы. Шал шығармасында жырауларға тән поэзия үлгілері сирек кездеседі. Әсіресе, Шал ескі дәстүрлі жыраулық поэзиядағыдай ақындардың сүйікті жанрына айналған жеті-сегіз буынды афористік-тәрбиелеуші толғау түріне бейім емес. Ақын өзіне таныс он бір буынды «қара өлең» түрін дұрыс деп санайды. Қазақ поэзиясының анағұрлым кейінірек – Абай дәуірінде ғана біткен сол бір алып бетбұрыстың кейбір тенденциялары Шал ақын поэзиясында да кездеседі. Оның өлеңдерінде автордың «мені» айқынырақ көрінеді. Сондай-ақ Құлеке Тілеукеұлы ескі дәстүрден қол үзді. Мысалы, оның тағдырын мұңдаған «Жерді көркейттің, жасыл желекке бөлейсің» деген өлеңі осындай. Жер тербелген шөптерімен, қойлары жабысқан қозыларымен, ағыстары ұшқыр тауларымен, жағалауындағы қалың қамысы бар көлдерімен, жүйрік тайларымен әдемі. Ақын ғана жалғыз, тек өзі ғана мұндай қуаныштан айырылған. Яғни бір перзентке зар. Шал өзін бұзауынан айырылған сорлы арқарға теңейді. Шал ақын өлеңінен тағы бірнеше жол: Кеуденің иісін жұмақтың иісімен салыстырарсың, Мойның әдемі алмаға өте ұқсайды. Шашың ағыс болып ағып, Көзіңді Зуһра ғаламшарымен салыстырар. Мен сенің сұлулығыңды ғана емес, сенің ақылыңды шексіз мақтаймын. Жеріміз мақтансын сенімен, Лайықты атың бар жерде. Ескі ұғымдар бойынша – «әйелдердің шашы ұзын, ақылы қысқа». Шалға дейін ақындар шығармашылығында әйелдерге жеке-жеке сипаттама беріліп, құрмет көрсетілмеген. Әйел туралы сөз болғанда ертедегі ақын-жыраулар жалпы мазмұндағы бірер сөзбен ғана шектелген. Олардың өлеңдерінен белгілі бір әйелді тану мүмкін емес. Шал қазақ өлеңін тың тақырыптармен байытқан: шаруашылық, тұрмыс-тіршілікті өзінен бұрын ешкім былайша жолдармен суреттеген жоқ: «Қазаққа мал бағу бастысы, тойып жесін, ішсін» деп суреттейді. Шал поэзиясы көктегі биіктерден түсіп, күнделікті өмірмен тығыз байланысады. Ақынның бізге жеткен шығармаларының көпшілігі экспромт, импровизациялар. Шалдың импровизациялық өнерін айтатын болсақ, оны шын мәнінде қазақ ақынының үлгісі деуге болады. Шал үшін прозамен сөйлей ме, өлеңмен сөйлей ме, оның айырмашылығы жоқ сияқты. Бірде Шал дала кезіп келе жатып, Кіші жүз Молтыр бидің киіз үйіне түнепті. Би ақын туралы көп естіген, бірақ ақынның өнерін сынау үшін арық қозыны көрсетіп, соғымға бата сұрайды. Сонда Шал ақынның берген батасын өзімше жеткізіп көрейін: жүктеу/скачать 482,8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|