1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Қазақ халқының қалыптасуы және кезеңдері
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
| 70.Қазақ халқының қалыптасуы және кезеңдері.
Қазақ халқы қалыптасуы үшін көптеген тарихи кезеңдерден өткен болатын. Және де бұл үрдіс бірнеше ғасырларға созылды. Ғылыми қызметкерлердің пікірінше, біздің жерімізде Қола дәуірде (Андрон, Беғазы-Дәндібай мәдениеті) және Темір дәуірінде (сақ, сарматтар және т.б.) өмір сүрген иран тілдес тайпалардан тұрғандығын жазып кеткен болатын. Антропологиялық тұрғыдан моңғолоидтық белгілер барлық еуропалық нәсілдерде болған. Қазақ халқының ата-бабалары саналатын Сақ тайпаларының нақты жалғасы үйсін және қаңлы тайпалары болып саналады. Шуршиттің Кезмал туралы мәліметтері бойынша:"ол сарғыш, көздері салмақсыз, дөңгелек Сақ тайпалары өз үйлерінің арасында тұрады". Алаш халқының шығу тегін қарастырған кезде лингвистикалық және антропологиялық мәселелерді бөлек қарастыру керек. Біз Қазақстанның жағдайын 2-үлкен кезеңге бөлеміз. 1-ші үндіеуропалық, 2-ші түркі. Тарихқа дейінгі дәуірлерде Қазақстан тұрғындарын бізде үндіеуропалық топтың Ескі Иран тобына жатқызады. Ол б.з.б III-I мыңджылдық аралығын қамтитын кезең аралығы. 2-ші дәуір Шығыстан батысқа қарай көшіп-қонып жүрген тайпалардың, яғни ғұндар санының Қазақстан жеріне жылжуы есебінен қалыптасты. Сақ және сармат тайпаларының жалғасы - үйсін мен қаңлы, ғұн тайпаларымен араласып, ассимиляцияланды. Біздің дәуірімізге дейін I ғасырда ғұндардың кейбір бөлігі этносқа жақын жерде өмір сүрген. Ал, қоныс аударудың 2 толқыны кезінде II ғасырдың 1 жартысында олар Шығыс Қазақстан мен Жетісуға қоныс аударып, VI ғасырға дейін созылған Юэбань үкіметін құрады. Қазақстанның бұрынғы тұрғындары-үйсін мен қаңлы ғұндармен этникалық жағынан жақындасып, үйсін мен қаелылардың моңғолоидтық нәсілге көшуі басталды. Біздің дәуірімізге дейін VI ғасырдан бастап Алтай мен Сібірден келген түркі тайпаларының билігі басым болады.VI ғасырдың ортасында, 542 жылы Қазақстан жерлері түгелімен Түркі қағанатының құрамына кіреді. Кейіннен 603 жылы Батыс Түрік қағанаты, 704-756 жылдары Түргеш қағанаты,756-940 жылдары Қарлұқ қағанаты, IX ғасырдың аяғынан XI ғасырға дейін Оғыз мемлекеті қалыптасып, өмір сүреді. Қимақ қағанаты 893жыл мен XI ғасырлар аралығында, Қыпшақ хандығы 11 ғасыр мен 1219 жыл аралығында, ал Қарахан мемлекеті 942 мен 1212 жылдар аралығында өмір сүреді. Бұл емемлекеттер арасында Қазақтардың өркениеті қалыптасуында 2 елдің тарихи рөлі ерекше болды. 1-ші-Қарахан үкіметі, 2-ші – Қыпшақ хандығы. Олардың құрылуымен халықтық процестер бір сатыға көтерілді десе де болады. Қарахан мемлекеті шығыстан қарахалықтардың басып кіруіне байланысты ыдырап кетеді. Солайша XIII ғасырдың аяғында татар шапқыншылығы басталып, қазақтардың халыщ болып қалыптасу үрдісі XV ғасырға дейін шамамен 200 жылға кешеуілдейді. 14-15 ғасырларда тайпалардың көші-қоны басталады. 15 ғасырдың 2 жартысында Қазақ халқының қалыптасу үрдісі аяқталады. "Қазақ" атауының мағынасын б.з. д. VII-IV ғасырларда өмір сүрген Сақ тайпаларының: "сақ", "каспи", "қас", "қаз", "хаз", "қасақ" деген сөздерден шыққан деген болжамды ұсынады. "Академик Н. Я. Марра және Б. Қазақ атауының шығу тегі "қасақ", "қосек"болып табылады. Академик А. Марғұлан, тарихшы М. Ақынжанов, беллетрист с. Мұқанов бұл пікірді қолдайды. Академик А. Н. Бернштам "қазқ" атауы-сөзі "Каспий" және "Сақ" тайпаларының бірігуі нәтижесінде пайда болған деп жазба қалдырады. Сансыз ғылыми қызметкерлердің думалары мен ұғымдарын қорытындылай келе, Қазақ сөзінің шығу тегін екіге бөлуге болады: "Қазақ" сөзі басында қас және "сақ"тайпалар одағының нәтижесінде пайда болды десе, 2 нұсқа бойынша, "Қазақ " сөзі ежелгі уақытта "еркін адамдар-еркін халық "деген мағынаны білдірген болатын. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|