1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Қазақ хандығының саяси-қоғамдық құрылысы
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
| 72. Қазақ хандығының саяси-қоғамдық құрылысы.
Қазақ хандығының саяси-қоғамдық құрылысы жайлы әңгімелейтін болсам, Қазақ қоғамында 2 сословие болды: ақсүйек және қарасүйек. Ақсүйектерге – төрелер яғни, Шыңғыс ханның ұрпақтары мен Қожалар, нақтырақ айтқанда Пайғамбардың ұрпақтары кіреді. Төрелерде таққа отырып, хан атануға құқылы болды. Және де олар қоғамда маңызды рөл атқарды десе де болады. Ал Қарасүйектің құрамына кіргендер: батырлар, тархандар, ақсақалдар болатын. 3 жүздің билері әкімшілік, сот және әскери қызметтерді атқарып отырды. Жеке меншіктің құрамында – үй шаруашылығындағы құлдар мен тұтқындар пайдаланылды. Ең кедей адамдар бақташылар мен егін егушілер болды. Ақсақал атағы ақылды, білімді адамдарға ғана беріліп, олар қазақ қоғамының негізін қалауға атсалысып отырды. Қазақ қоғамында таптық күрес болған жоқ, қатаң иерархия болса, әлеуметтік топтар арасында ұзаққа созылған байланыстар болды. Қазақ қоғамының саяси-әлеуметтік құрылысы халықты 2 бөлікке бөлді, яғни олар: • Ақ сүйек (халықтың аз бөлігі. Шыңғыс + Мұхаммед ұрпақтарының өкілдері). Қазақтардың бұл тап түрі қоғамда ешбір қазақпен генетика жағынан мүлдем байланысы жоқ қоғамның жоғарғы табы болып саналды. • Қара сүйектер: (ата-бабалар, би, батырлар) және де қарапайым халық оның ішінде бай-бақуаттылар, егіншілер қауымының өкілдерін де жатады. Жалпы басқа елдердегідей Қазақ хандығында да құлдықты иелену мәселесі сақталған. Құлдыққа негінде қарызын төлеп өтей алмаған, және де тұтқынға түскен адамдарды алып отырған. Саяси құрылым бойынша бізде, билік басында әрдайым Хан тұрады. Және де бұл кездері Мұрагерлік қатаң түрде ұрпақтан ұрпаққа беріліп тұруы тиіс деген қағида жоқ болатын. Ал Ханды бізде ақсүйектердің жақтастары сайлап отырған болатын. Жерге деген жеке меншікте болмады. Тұрақты әскер саны да болмады, қажет жағдайда халық дереу жасақ құрып әскер қатарына қосатын. Хандық тұсында феодалдардың табы болды, олардың міндетіне 3қызмет жатты, олар: 1- хандық тұсындағы шаруашылық қызметті жүргізу; 2-керек кезінде жауынгердің де міндетін атқаратын; 3-басқа да елдің басшы, хандарымен димломатиялық қарым-қатынас орнатумен де айналысатын. Жалпы бұл кездері хандықта жазбаша заңдар жинағы болмаған. Көшбасшы түрлі саясаткерлерге бәс тіккен. Құрылымдары – ақсақалдар кеңесі (шыңғыстар, билер). Жердің жеке меншігі болған жоқ. Тұрақты әскер болған жоқ. Оның орнына қажет болса, жасақшылар жиналды. Хан тұсында феодалдардың бір тобы болды. Олардың ұсыныстары: 1. Хан тұсындағы үй тапсырмасы. 2. Жауынгер сияқты әрекет етті. 3. Сұлтандармен байланыс жөніндегі елші қызметін атқарды. Олардың жазбаша заңдар жинағы болған жоқ. Қазақстанның ерекшелігі – қазақ өркениетінің меншігі болып табылатын, жалпы қазақ жерін мекендеген жүздеген тайпалық бірлестіктердің пайда болуы мен мекен етуі болды. 15-16 ғасырларға қарай Жүздер құрыла бастады, бірақ та олардың жинақталып, қалыптасуы ұзаққа созылғандықтан алдыңғы ғасырларға дейін созылды. Жүздердің құрылып-қалыптасуы Қазақстанның табиғи-климаттық өлшемдерімен және халқының тұрмыс-тіршілігімен, көшпенділікпен байланысты болды. Сырдария бойынан Жетісуға дейінгі жерді Ұлы жүз өкілдері, яғни: Үйсін, Қаңлы, Дулат, Албан, Суан, Сіргелі, Ысты, Ошақ, Жалайырлар қамтып, мекен етті. Орта жүз өкілдері Орталық аймақты және Солтүстік-Шығыс Қазақстанның өлкесін қамтыды. Оларға: қыпшақтар, арғындар, наймандар, коңыраттар, керейлер, қарлұқтар, т.б. жатты. Кіші жүз өкілдері Сырдарияның төменгі ағысын, Арал жағалауын және де Каспий теңізінің солтүстік бөлігін қамтыды. Оның құрамына Алшынның тайпалық бірлестіктері мен Адай, Алаш, Байбақты, Жаппас, Беріш секілді басқа да рулар жатты. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|