1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Қазақ халқының материалдық мәдениеті
жүктеу/скачать 151,21 Kb.
|
| 75.Қазақ халқының материалдық мәдениеті
Халықтың материалдық және ішкі өмірі салт-дәстүрін көрсетеді. Қазақтардың әлеуметтік-құқықтық, тұрмыстық терминологиясында тарихи құнды дүниелер аз емес. Қазақ халқының баспанасы – материалдық мәдениеттің тамаша жәдігері. Ол көлемі мен дизайнымен ерекшеленетін қыс пен жазға бөлінді. Жазда қазақтар жеңіл көшпелі баспаналарда, қыста ұзаққа созылатын жылы бөлмелерде: «ағаш үй», «жер үй», «қара там». Киіз үй – ағаш пен киізден жасалған жиналмалы тұрғын үй, «кереге» – қаңқадан (ағаш тор), шар тәрізді күмбезден – «шаңырақтан» және радиалды түрде орналастырылған сырықтардан (уық) тұратын. Киіз үйдің көлемі қанаттары – арқан (кереге бөліктері) санына байланысты болды. Мақсатына қарай киіз үйлер негізгі үш түрге бөлінді. Қонақтарды қабылдауға арналған салтанатты киіз үйлер үлкен көлемімен және сәнді безендірілуімен ерекшеленді. Салтанатты киіз үйлер ақ киіз бен жібектен жасалған кем дегенде он екі арқаннан тұрды. той киіз үйлері – отаулар әсемдік жағынан ерекше бай болған. Тұрғын үй қызметін атқарған киіз үйлер көлемі жағынан ең кішісі болды. Кішкентай кемпингтік киіз үйлерді бір түйеге немесе тіпті атпен тасымалдауға болады. Сонымен қатар, қойма және басқа да шаруашылық бөлмелері ретінде пайдаланылған киіз үйлер болды. Қазақтардың халық киімінде этникалық, экономикалық және климаттық жағдайларға байланысты ең көне дәстүрлер таңбаланған. Киім матадан, жүн және жібек маталардан, киізден және үлбірден жасалған. Қазақтар арасында құлан, ақбөкен мен жолбарыс, енот, бұлғын, сусар, қарақұйрықтың терісі ерекше құнды болды. Терілерінен тон (тон) тігілген. Әйелдердің зергерлік бұйымдары алтын, күміс, асыл тастардан жасалған. Үлкен күміс білезіктер «білезік» алтын жалатылған және инкурамен қапталған. Сырғалар негізінен кісен түріндегі күміс сымнан, асыл тастан жасалған кулондары бар сақиналардан, көбінесе ромб тәрізді және дөңгелектелген тақтайшалардан шынжырмен бекітілген. Қазақтардың тағамы негізінен ет пен сүттен тұратын. Сүт тағамдары әртүрлі болды. Бие сүтінен қымыз, түйе сүтінен шұбат жасалды. Сиыр, ешкі және қой сүті негізінен қышқыл сүт, сары май, түрлі ірімшіктер жасауға жұмсалды. Қазақтардың сүйікті сусындарының бірі қышқыл сүт – айран болған. Айранның сумен қоспасын «шалап» деп атаған. Сүттен сары май – сары май. Майды ұзақ сақтау үшін оны салқын сумен жуып, тұздап, қойдың қарынына – қарынға салған. Қазақтардың тағамында ірімшіктер рекше орын алды. Күн сүзбеге кептірілген – құртты қыста жеген, ыстық сорпада ерітетін, ірімшіктің басқа түрлері – сары ірімшік, ақ ірімшік және т.б. Қазақтардың негізгі тағамы ет тағамдары болған. Жылқы еті ең маңызды ет болып саналды, одан әртүрлі тағамдар дайындалды. Қозы еті негізінен жазда пайдаланылды. Қайнатылған етті – қазақтардың басты тағамы – гарнирмен де (кеспе, нан) да, онсыз да берген. Сорпа (сорпа) еттен кейін тұтынылды. Көшпелі мал шаруашылығы мен суармалы егіншілік Қазақстан тайпаларының біртұтас мәдениетінің негізін жасады. жүктеу/скачать 151,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|