1дәріс. Кіріспе. ҚҰҚЫҚ теориясының негіздері. Мемлекет және қҰҚЫҚ теориясының Қалыптасуы мен дамуының тарихы
жүктеу/скачать 53,89 Kb.
|
1 лекция на каз
- Бұл бет үшін навигация:
- Құқықтық қатынастардың түрлері: 1.
- 5сұрақ.
| Құқықтық қатынас дегеніміз — мемлекеттік кепілдіктегі екі жақты құқықтары мен міндеттері бар қоғамдық қатынас. Құқықтық қатынастардың нышан-белгілері:
Бірінші — құқықтық қатынастар тек нормативтік актілер арқылы реттеліп отыратын қарым-қатынастарды біріктіреді. Нормативтік актілерде қатынастың мазмұны, субъектілердің құқықтары мен міндеттері, дұрыс орындалмаса жауапкершіліктің түрлері көрсетіледі. Құқықтық қатынастар арқылы нормативтік актілер іске асады, орындалады. Екінші — қатынастың субъектілерінің екі жақты құқықтары мен міндеттерінің толық көрсетілуі. Бір жағының құқығы екінші жағының міндеттеріне сәйкес, тең келеді. Субъектілердің бостандығы тең болады. Үшінші — субъектілер өз еріктерімен, өз мүдде-мақсаттарын іске асыру үшін құқықтық қатынас жасайды. Төртінші — егер қатынаста нормативтік актінің мазмұны бұзылса немесе субъектілер өз міндеттерін дұрыс, толық орындамаса, мемлекеттің қатынасуымен бұл кемшіліктер түзетіліп, жауапкершіліктің түрін анықтауға тиіс. Құқықтық қатынастарды түрлерге бөлу, құқық нормаларын түрлерге бөлудегі сияқты, әр түрлі негіздер бойынша жүзеге асырылуы мүмкін. Құқықтық қатынастардың түрлері: 1. Қоғамдағы барлық қатынастар және нормативтік актілер құқықтың жүйе — саласына сәйкес бірнеше түрге бөлінеді: мемлекеттік, әкімшілік, азаматтық, қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, азаматтық-процессуалдық, т.б. құқықтар. 2. Құқықтық норманың атқаратын ісіне қарай қатынастар екіге бөлінеді: реттеуші және қорғаушы. Реттеуші нормалар қатынастарды реттеп, басқарып, дамытып отырады. Қорғаушы нормалар қарым-қатынастардың дұрыс, заңға сәйкес орындалуын қамтамасыз етеді. 3. Құқықтық қатынастар мазмұнына қарай екіге бөлінеді: жалпылық және нақты. Жалпылық түрде құқықтық қатынас мемлекет пен жеке азаматтардың арасында болады. Нақты түрдегі қатынастар заңды себептер, фактілер болғанда басталады. Мысалы, сауда-сату шарты, біріккен фирма құрылысы т.б. себептер. 4. Құқықтық қатынастардың субъектілерінің жағдайларына карай екіге бөлінеді: абсолюттік және салыстырмалы. Абсолюттік түрде қатынастан туатын құқық бір жағындағы субъектіде болады, ал екінші жағындағы субъектісінде тек міндеттер болады. Бұл жағдай нормативтік актіде анық көрсетіледі. Мысалы, жеке меншіктің иесі құқықтық қатынаста болса, оның құқығын ешкім бұза алмайды және ол меншікке қатынастың субъектілері нышан келтірмеуге міндетті. Салыстырмалы түрдегі қатынастардың субъектілерінің құқығы мен міндеттері бірдей болады. 3сұрақ. Құқық және заң. Құқық теориясында құқық жүйесі және құқықтық жүйе деген екі дербестік ғылыми ұғым бар. Жер жүзіндегі барлық мемлекеттердің құкық құрылымы, жұмысының қалыптасуы, дамуы бірдей — ешқандай айырмашылығы жоқ. Ал, құқықтық жүйенің қалыптасуы, сол арқылы құқықтың тарихи өмірге келуі, дамуы әр елде әртүрлі болады. Өйткені әр елдің тарихи дамуы, ұлттың қалыптасуы, мемлекеттік саяси-экономикалық құрылысы бір-біріне ұқсамайды. Сондықтан, құқықтық жүйелердіңде қалыптасуы, дамуы әртүрлі болады. Мұны жан-жақты зерттеп білу өте пайдалы. Әр елдің құқықтық жүйелерінің жақсы тәжірибелерін алып, пайдаланып өз ұлттық құқықтық жүйені жақсы дамытуға болады. Сонымен, құқықтық жүйе дегеніміз — әр елдің тарихи, ұлттық ерекшеліктеріне қарай, әдет-ғұрып, дәстүрінде қалыптасатын құқықтық жүйелер [7, 48-56 б.]. Құқық құрылымы дегеніміз- құкықтық нормалардың ішкі құрылымы және олардың дамуының, орындалуының әдістері мен тәсілдері. Құқық жүйесі дегеніміз — құқықтың өмірге келуімен оның жүйе-жүйеге бөлінуінің объективтік заңдылықтары. Құқық жүйесі тақырыптыц ең күрделі өзекті мазмұны. Құқық құрылымы мен құкықтық жүйе қоғамдағы құқықты дамыту, нығайту үшін, оның жұмысын жақсарту үшін қалыптасады. Қоғамның даму процесінде көпшілік қарым-қатынастар өмірге келеді. Сол қатынастарды реттеу-басқару үшін объективтік жолмен кұқық жүйелері қалыптасады. Қоғамдағы құқықтың қалыптасу деңгейіне қарай нормативтік актілерді бірнеше салаға, топқа бөледі. Ең төменгі деңгейдегі бірінші бөлім — құқықтық норма. Бұл деңгейде норма бірқатынастың ішкі мазмұнын, оның орындалу жолдарын, субъектілердің екі жақты құқық, міндет, жауапкершіліктері көрсетіледі. Өмірде қатынас бір нормамен шектелмейді. Ол қатынастың немесе бірнеше ұқсас қатынастардың толық дұрыс орындалуына бірнеше құқықтық нормаларды біріктіруге тура келеді. Мысалы: азаматтық қатынастар, қылмыскердің құқықтары т.б. Заң ол құқықта – кең мағынада: мемлекет белгілеген бүкіл нормативтік-құқықтық актілер, жалпыға бірдей міндетті ережелер (қара Заңнама); тар мағынада: – мемлекеттік биліктің жоғары өкілетті органы қабылдаған немесе тұрғындардың тікелей ерік білдіруі арқылы (мысалы, референдум тәртібімен) қабылданған, неғұрлым маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін нормативтік акт. Заң Мемлекеттің құқықтық жүйесінің негізін құрайды. Мемлекеттік биліктің дербес бастауы ретінде заң ежелгі замандарда-ақ тәжірибеге еніп, әдет-ғұрып жосындарының орнын басқан. Заң күші кез келген нормативтік актінің нормаларын жоя алады. Бүкіл мемлекет органдардың актілері заңға сәйкес келуге, оның қағидалары негізінде және оны орындау бағытында шығарылуға тиіс, яғни заңға негізделген сипатта болуы шарт. заңға қарама-қайшы келетін кез келген құқықтық акт “қолданысқа жарамсыз” деп танылуға тиіс. Заңды қабылдаудың айрықша тәртібі бар (қ. Заң шығарушы органдар, Заң шығарушы билік, Заң шығару бастамасы, Парламент). Мазмұндалған нормалардың маңызына қарай заңдардар конституциялық заңдар және қарапайым заңдар болып бөлінеді. Конституциялық заңға Конституцияның өзі және Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізетін заңдар жатады. Ал қарапайым заңдарға жүйелік және ағымдағы заңдар жатады 4сұрақ. Құқық мемлекетпен норма ретінде бекітіледі және өзгертіледі. Парламент — заң, президент — жарлықтар, үкімет — қаулылар мен өкімдер, салалы министрліктер — ережелер мен бұйрықтар, жергілікті органдар — шешімдер шығарады. Олар нормативтік қасиетке ие. Құқық қоғамдық қатынастарға түскен барлық субъектілерге бірдей қолданылады. Құқық атақ, лауазым, шен, дәрежесіне карамайды, бәріне тең және бірдей қолданылады, оны орындау, сақтау бәріне міндетті. Құқық қоғамдық қатынастарды реттейтін және ең кең қолданатын нормалардың жиынтығы. Әдет-ғұрып, діни, дәстүр сияқты нормаларға қарағанда реттеу функциясы өте кең, мемлекеттегі субъектілердің бәріне қатысы бар. Құқық формальды — айқын болып сипатталады, яғни мемлекет тарапынан мойындалып, нормативтік-құқықтық кесім, сот прецеденті және бекітілген әдет-ғұрып формалары арқылы қоғамдық катынастарды реттейді. Құқық бүкіл халықтың ұлттардың, партиялардың, әлеуметтік топтардың және жеке адамдардың еріктерін білдіреді. Құқық өзінің ішкі құрылымымен, жеке салалар мен институттарға бөліну арқылы бір-бірімен үйлесімді мағынадағы жүйені құрайды. Мемлекеттің күшімен қамтамасыз етіледі. Мемлекет басқару, билік жүргізу барысында құқықтық қатынастарға түскен субъектілер құқық нормалары бекіткен мінез-құлықтарды өз еріктерімен орындамаған жағдайда күш қолдану арқылы іс жүзіне асырды. 5сұрақ. Мемлекет пен қоғам өзара тығыз қарым-қатынаста болады бір-бірінсіз жүйе мүмкін болмайды. Мемлекеттің арқасында қоғам бірлестігі өркениетке кіріп, қоғамға айналады. Мемлекет — белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дәрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік ұйымы. Белгілері: мемлекеттің орталық және жергілікті билік органдары жүйесі болады, оған заңды, атқарушы және сот органдары, әскер, полиция жатады; мемлекеттің тұрғындары әкімшілік-аумақтық бірлестіктерге (облыс, аудан, ауыл, т.с.с.) бөлінеді (ол бірліктер әр елде түрліше аталады); мемлекеттің шекарасы анық белгіленген аумағы болады; мемлекеттің әскерді, полицияны, сотты, басқа мемлекеттік мекемелерде қызмет істейтін шенеуніктерді ұстау үшін салық жинайды; мемлекет заңдар және басқа нормативтік-құқықтық актілер шығарады, солардың көмегімен қоғамда тәртіп орнатады. Қоғамнан тыс адам жоқ. Адам әрқашан басқа адамдармен ерекше қарым-қатынаста және қарым-қатынаста болады. Соның ішінде, егер ол басқа адамдардан мүлдем басқа өмір сүрсе, онда бәрі бірдей, мысалы, немесе олармен байланысты. , ол киіну керек. Бірақ бұл киімді басқа адамдар босатады. Компьютер, мысалы, виртуалды шындықты жасайды, және эмоция қалыптасады, шын мәнінде, қоғамнан мүлдем басқаша болуы мүмкін, мысалы Robinson Crusoe. Іс жүзінде бұл — іргелі қате түсінік. Компьютерді бір адам емес, әлемнің әртүрлі бөліктерінде шығарған адамдардың барлығы дерлік жасаған. Бірақ бұл адамдар бір-бірімен байланысы бар, яғни олар өзара қарым-қатынаста болады. Және олардың біреуі үйде отыратын және компанияға арналған тағы бір мінсіз бағдарлама деп айтады. Өйткені ол өзі үшін емес, ал сатып алушы туралы. Бірақ адамның тек қоғамда ғана бөлуге мүмкіндігі бар. Қоғамның және елдің пікірлері шыққан немесе мөлшерінде сәйкес келмейді. Қоғамның құрамы жүз мыңдаған жылдар бойы созылып, шамамен 35-40 мың жыл бұрын пайда болды. Ю.И. Семеновтың хабарлауынша, «тарих бұрыннан аяқталды және адамзат қоғамының жағдайы басталды» . Барбарлы қоғамда ешқандай ел жоқ еді. Адамдардың арасындағы барлық істер жазылмаған заңмен реттелген. Үкімет шамамен 6 мың жыл бұрын пайда болды. Осылайша, әңгіме елсіз 30 мың жылдан астам уақыт болды. Үкімет әлеуметтік заңдармен араласқан кезде, жазылмаған заң қоғамдық істерді реттей алмады. Жазбаша емес құқыққа айырбас ретінде жазбаша құқығы пайда болады. Қоғам тұжырымдамасының көлемі еліміздің пікіріне қарағанда кеңірек. Әңгіме төрт үлкен саланы қамтиды: қаржылық, рухани, әлеуметтік және саяси. Үкімет саяси салаға кіреді және оның негізі болып саналады. Елдің пайда болуы тарихи қалыптасудың табиғи процесі болып табылады. Қазіргі Француз саясаттанушысы Д. Кола «мемлекет» терминінің пайда болу жағдайына өте қызықты экскурсия дайындайды. Ол былай дейді: «Мемлекет» сөзі (Eтtat) латынның көзқарасынан (қалады) жүреді, ол өз кезегінде тұрақтылық идеясын ұстанады. Француз термині басқа тілдерде сансыз және әртүрлі эквиваленттерден тұрады. Грек тілінен «мемлекет» термині Полис мәтінін (қала деп аталады) немесе коинониялық политиканы (азаматтық немесе саяси, қоғам) аударады; латын тілінен — Imperium (империя, күші), доминион (шеберлік пәні), Шивитас, Урб (қала) мәтінінен және, атап айтқанда. жүктеу/скачать 53,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|