1дәріс. Кіріспе. ҚҰҚЫҚ теориясының негіздері. Мемлекет және қҰҚЫҚ теориясының Қалыптасуы мен дамуының тарихы
Қазақтың əдет-ғұрып құқығының төмендегідей негізгі үш қйнар көзден тұратындығын Т.М. Күлтелеевтің зерттеулерінен айқын көруге болады
жүктеу/скачать 53,89 Kb.
|
1 лекция на каз
| Қазақтың əдет-ғұрып құқығының төмендегідей негізгі үш қйнар көзден тұратындығын Т.М. Күлтелеевтің зерттеулерінен айқын көруге болады:
а) əдет-ғұрып («əдет» немесе «заң»); б) билер сотының тəжірибелері («бидің билігі»); в) билер құрылтайының ережесі («Ереже») Қазіргі кездегі құқықтың қайнар көздеріне – роман-германдық құқықтағы нормативтік актілер (заңдар, ардонанстар, статуттар), ал англо-саксондықта келісім жəне құқықтық прецедент жатады. Сонымен қатар, құқықтың қайнар көздері ретіндегі үстемдікте: құқықтық əдет, соттық не əкімшілік прецедент, құқықтық доктрина, нормативті құқықтық доктрина, нормативтіқұқықтықакт, нормативтіккелісімдер. Құқықтың қайнар көздерінің қалыптасып дамуы екі жолмен іс жүзіне асырылады: құқықтық шығармашылық жəне сол не басқа əлеуметтік нормаларға санкция беру. Солардың ішіндегі, бірінші жолына, ең маңыздысына, арнайы өкілеттік берілген мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың құқықтық шығармашылық əрекеттері жатады. Сондай əрекеттердің арқасында жаңа тəртіп пайда болады. Екінші жолына, қазіргі кезде көп таралған, арнайы сипаттылық жасап, мемлекеттік қолдау жəне қорғаудың қажеттігі. Яғни, бар қоғамдық əрекеттер мен белгілі құқық зерттеушілерінің пікірлерін не жекелеген сот тəжірибесіндегі кездерді санкциялау. Құқықтық прецедентті, құқықтың қайнар көзі ретінде санасақ – ол соттағы нақтылы іс туралы шешім, кейін сондай істерді шешуге үлгі болғандығын байқаймыз. Оның маңыздылығы сонда, ол соттардың функциясын іс жүзіне асыру, ықпал жасап, заңдардағы ақтаңдақтардың орнын толтырады. Қазіргі кезде, прецедент негізінен англосаксондық құқық жүйесіндегі елдерге тəн, себебі, олар соттардың əрекетіне негізделіп, соттарды құқықтың туғызушысы ретінде көрсетуге ұмтылады. Құқықтық доктрина, құқықтың қайнар көзі ретіндебелгіліжəнеөзеңбектеріндемойындалған ғалым заңгерлердің əртүрлі құқықтық мəселелер бойынша айтылған (мақалаларда, монографияларда) жəне тəжірибедегі белгілі мəселелерді шешуге пайдаланатын тұжырымдамалар. Қазіргі дүниеде, сондай «таза» нысан жоқ. Себебі, англо-саксондық жүйеге жатады, тек сонда ғана, егер азаматтық кодекстерде ақтаңдақтық болса, белгілі ғалымдардың азаматтық құқық жөніндегі еңбектеріне сілтеме жасалады. Мұсылмандық құқықта, құқықтық доктрина қазіргі кезде де маңызды рөль атқарады –жалғыз ғана құқықтың қайнар көзі ретінде сақталған. Еліміздегі отандық юриспруденцияда доктринаны дербес құқықтың қайнар көзі ретінде мойындалмайды. Бірақ, тəжірибедегі көп мамандар көп жағдайда (дəлелдеу үшін не кеңесу үшін) авторлық түсініктемелерді, заңдарда жəне басқа нормативтік құқықтық актілер үшін пайдаланылады. Нормативті-құқықтық акт-құқықтың нысаны жəне қайнар көзі, континентальды құқық елдеріне тəн, оның қатарына Ресей де жатады. Нормативті-құқықтық акт, бұл белгілі тəртіппен шығарылған құқықтық шығармашылық органының актісі, ол құқық нормаларын белгілеуші, өзгертуші, не жоюшы, жалпыға бірдей міндеттілік сипаты бар жəне мемлекеттің мəжбүрлеу күшімен бекітіледі. жүктеу/скачать 53,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|