2 дәріс тақырыбы: Эстетикалық ойдың даму кезеңдері. Оқу нәтижелері
жүктеу/скачать 42 Kb.
|
2 daris
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс жоспары
- Дәріс тезистері
|
2 дәріс тақырыбы: Эстетикалық ойдың даму кезеңдері. Оқу нәтижелері: Студент әдебиеттегі эстетикалық талғам, эстетика туралы айтылған ой-пікірлер туралы біледі. Өзіндік көзқарас қалыптастырады.. Дәріс жоспары Әдебиет теориясы мен эстетиканың ерте кезеңдері Көне үнді және шумер елдерінің мәдени ескерткіштері Антикалық дәуір эстетикасындағы бағыттар Дәріс тезистері Әдебиет теориясы жайлы алғашқы ұғымдар. Көне үнді, шумер елдерінің мәдени ескерткіштері. «Махабхарата», «Ригведа», «Рамаяна» эпостарындағы сұлулыққа қатысты сезім, пайымдар, өлең түзу ережелері. «Гильгамеш» жырындағы ерлік, достық, махаббат идеялары. Энкиду бейнесінің көшпенділер эстетикасымен тамырластығы. Антикалық дәуір эстетикасындағы екі бағдар. Өмірге материалистік көзқарас және объективті, субъективті идеализм. Дүниетанымның тарихи, әлеуметтік, философиялық алғышарттары. Соңғы классика дәуірі және Аристотель. Поэзияның табиғатқа еліктеуіштік қызметі. Өнерде нанымды құбылыстарды бейнелеу. Қиял, өмірлік материалды іріктеудің маңызы. Көркемдік танымның ғылыми танымнан өзгешелігі. Рухани тазару, «катарсис» теориясы және шығарманы қабылдау мәселелері. Гораций Флакк. Пизондарға арнау атты өлеңмен жазылған трактат. Шығармадан қарапайымдылықты талап ету. Көлемдік шектеу. Шынайылыққа және нанымдылыққа айрықша мән беру. Әдебиет теориясы туралы ой-пікір, көзқарастар ерте заманнан бері айтылып келеді. Көркем әдебиеттің өзіне тән ерекшеліктеріне, оның даму заңдарына біздің жыл санауымызға дейінгі замнның ойшыл ғалымдары да көңіл аударып, кейбіреулері терең ғылыми пікірлер айтты. Әдебиеттің теориясы туралы ең алғашқы үздік еңбек ескі грек елінің философы Аристотельдің «Поэтика» атты кітабы болды. (біздің жыл санауымыздағын бұрынғы ІҮ ғасырда). Аристотель өзінен бұрынғы философ, теоретиктерден әдебиет мәселелеріне басқаша қарады. Әдебиеттің қоғам тіршілігіне керектілігін жоққа шығарып, оны «мәңгілік идеяның» көлеңкесі деп түсіндіретін идеалистік көзқарастарға қарсы, әдебиет нақтылы өмір шындығының сәулесі, әдебиеттің басты мәселесі – адам және ол өмірді таныту, тәлім-тәрбие беруді енгізгі нысанасы етеді деген тәрізді материалистік пікірді ұсынушы бірінші адам Аристотель болды. Сонымен қатар искусствоның бір түрі поэзияның ерекшеліктерін көрсетуші де, оның ғылымнан айырмашылығын бірінші рет түсіндіруші де Аритотель. Ол поэзияның тегі: эпос, лирика, драмаға жалпылап болса да сипаттамалар берді. Драмалық жанрдың бір түрі трагедия, оның суреттеу үшін алған өмір құбылысы, қаһармандары және алға қоятын мақсат-міндеттері жөнінде айтқан терең пікірлерінің мәні зор. Әрине, Аристотельдің көзқарасында материализмді идеализммен шатастырып ала берушілік сықылды өзіне тән қайшылықтар да бар. Әйтсе де оның «Поэтика» атты кітабы - өз дәуірінде әдебиетке теориялық негіз, әдебиетті зертеу үшін болашаққа жол салған еңбек. Көп уақыттар бойы Аристотельдің «Поэтикасы» әдеби-теориялық ой-пікірдің ең биігі саналады. Оның себебі Аристотельдің бұл еңбегі ескі грек елінің Гомер, Эсхил, Софокл, Эврипид, Аристофан тәрізді ұлы ақын, драматургтарының жазушылық тәжірибесіне негізделгендігінен, өзінің тероиялық көзқарасын, талдауларын сол құнды әдеби материалдарға сүйгендігінен еді. Ол жазушылардан қалған қымбат мұралар кейінгі ғасырларда да өзінің мәнін жоғалтпады. Бұл Аристотельдің әдебиет теориясы жөніндегі еңбегін өте құнды еткен ең негізі жайттың бірі болды. Әдеби-теориялық мәселелердің екіншібір дами түскен кезеңі ХҮІІІ ғасыр болды. Әрине, бұл сөзден сонау Аристотельден бері қарай, ХҮІІІ ғасырға дейін, әдебиет теориясы жөнінде мүлде еш нәрсе болмады деген ұғым тумасқа керек. Әдебиеттің теориялық мәселелерін көтерушілер де болды. Бірақ олар сонау ескі замандағы Аристотельдің айтқан пікірлерінен артық ештеңе айта алмады.Тіпті кейбір мәселелерде одан ғылымдық дәрежесі көп төмен жатты. Сөз өнері жайлы топшылаулардың тарихын, жалпы өнерге тән қасиет (әдемілік) Хаындағы қағидалардың қалыптасу тарихын әдебиет пен өнер зерттеуші ғалымдар б. э. б.ҮІ ғ., яғни Пифагор тұсынан бері қарай тұтастыра жүйелеп жүр. Дұрысында адам баласының көркемдік талғамының алғашқы белгілері грек цивилизациясынан ондаған ғасыр бұрын, Ніл мен Нигер, Хуанхэ мен Янцзы, Инд пен Ганг, Тигр мен Ефрат жағалауларын мекендеген көне халықтардың рухани өмірі мен өнерінен пайда болған Байырға вавилон жұртының «Көрмегені жоқ кісі туралы» дастаны немесе көне үнді халқының «Ригведа», «Махабхарата», «Рамаяна» жырлар тәрізді еңбекші бұқараның жер бетінде тұңғыш туғызған әдеби ескерткіштерге бақсақ, адам баласының сөз өнері, соған сабақтас көркемдік пен көріксіздік, ерлік пен ездік, жақсылық пен жамандық, білімджарлық пен надандық туралы талаптары мен талғамдары тіпті б.э.б. 3-2 мыңыншы жылдарда туып, тұрлаулы ұғымға айнала бастағанын аңғарамыз. «Көрмегені жоқ кісі туралы» дастан бірінші - вавилон династиясы тұсында , яғни б.э.б. 2 мыңыншы жылдар шамасында туған батырлық поэма. Мұнда Урук қаласының патшасы Гильгамеш оның досы Энкиду, олдардың ерлік істері жырланады. «Көрмегені жоқ кісі туралы» дастан – адам жайлы, адамның сұлулығы мен ұлылығы, асылдығы мен батырлығы хақындағы гимн: Зұлымдық көзін жоқ қылмай келсем – маған сын, Жауыңмен өзің айқасып өлсең – Адамсың. Осынау екі жолдың өзінен бұдан төрт мың жыл бұрын өмір сүрген адамдардың абзал һәм асқақ мінезін, адамға тән асыл қасиет, сұлу сипат - ерлік, өрлік, қайсарлық туралы түсінігін, моральдық-этикалық идеясын, эстетикалық идеалын байқау қиын емес.ХҮІІ ғасырдың орта тұсында Баумгартен «Эстетика» деп ат беріп, айдар таққан әдемілік туралы ілімнің түп тамыры жалпы өнер тарихының тұңғиық тереңінде жатыр дейтінім сондықтан. Тигр мен Ефрат маңында Гильгамеш батыр жырға айналған сол б.э.б. ХХ ғ. шамасында Инд пен Ганг жағалауындағы көне үнді жұрты жалпы көлемі «Иллиада» мен «Одиссеяға» барабар бір мың жиырма сегіз гимн шығарып, оларды «Ригведа» атанған он кітапқа топтастырып жатты. Гимндердің классикалық қопармалы тіліндегі әсем айшық-өрнектерге, лирикалық толғаныстарға, көркем образдарға қарағанда үнді халқында тіпті «Ригведаға» дейін де ғасырлар бойы дамып, жетіліп келген сөз өнері болғанға ұқсайды. «Ригведа» гимндері арқылы қалыптасқан әдеби дәстүр, эстетикалық талғам тағы бір мың жыл өткен соң үнді халқының әлемге әйгілі ұлы дастандары «Махабхаратаға», одан келе «Рамаянаға» ұласады. «Махабхарата» - керемет көркем ескерткіш; дастанның 19 кітабындағы өлең көлемі – 214 мың жол, яки «Илиада» мен «Одиссеядан» 8 есе артық. «Махабхаратаның» бір алуан («Наль туралы») аңызын кезінде В. А. Жуковский аударып, оның көркемдік құнын В. Г. Белинский жоғары бағалағаны мәлім. Осы фактінің өзі-ақ көне үнді поэтикасында әжептәуір эстетикалық талап және талғам болғанын аңғартады.Екі поэмадағы бас кейіпкелер – «Махабхаратадағы» Кришна, «Рамаянадағы» Рама мифтік нанымдар тұтқынында бұлыңдап, құдайға баланған қалпында қалып қоймайды, жерге түседі, кәдімгі жер басып жүрген адам бейнесінде суреттеледі. Әсіресе «Рамаянаның» 2, 6 кітаптарындағы суреттеулер мен баяндаулар шынайы, әрі шыншыл. Осыған қарағанда, я болмаса поэманың көркемдік ерекшеліктеріне (лиризмге, символға, суреттілікке т.б.) қарағанда көне үнді поэтикасында әжептәуір эстетикалық принцип және жүйе болғаны кәміл. Қысқасы, эллада эстетикасынан жүздеген жылдар бұрын көне үндінің көркемдік көзқарасы туып, қалыптасқан; сол арқылы үнді поэтикасының өзгеше заңы, ережелері белгіленген. Ол заң ереже бойынша, үнді жазушылары өздерінің көркем шығармаларын әрқашан тек «Ригведа» гимндеріндегі, «Махабхарата» және «Рамаяна» дастарындағы сюжеттер мен образдар негізінде ғана жазуы шарт болған. Мысалы, аты шулы Калидаса өзінің «Шакунтала» драмасын «Махабхаратаның» бір эпизодына құрса, одан 1108 жылдан кейін Тулси Дас (ХҮІ ғ.) «Рамаяна» сюжетін негізге алып, «Рамаяна, яки Рамачаритаманаса» деген поэма жазған. жүктеу/скачать 42 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|