Өзін-өзі тексеру сұрақтары

«Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті» КеАҚ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ғимаратты жаңғырту технологиясы» 
Айманова Г.Р.
2. Қайта құру жағдайында жер асты коммуникацияларын салудың жасырын тәсілдері.
3. Жер асты коммуникацияларын төсеудің жабық тәсілдері. Қауіпсіздік техникасы.
Ғимараттарды қайта құру кезінде жер жұмыстарын жүргізуге мынадай ерекшеліктер әсер
етеді: қысылған жағдайлар; жұмыс өндірісінің қысқа мерзімдері; жұмыс істеп тұрған
іргетастарға жақын ойықтарды үзу; қатты заттардың қосылуынан тұратын үйінді
топырақтағы ойықтарды үзу; қолмен орындалатын жұмыстардың үлкен көлемі; кері
көмінділерде топырақтың жеткілікті тығыздалуын қамтамасыз ету; көп мөлшерде ком-
муникациялардың болуы; жер жұмыстары өндірісін үлкен шектеу; үйінді үшін орындардың
болмауы.
ЖАЖ-да "жер жұмыстарын жүргізу" бөлімі әзірленеді, онда құрылыс жобасы, жұмыс
өндірісінің схемасы және оларды орындау кестелері, жұмыстарды орындау үшін талап
етілетін құрылғылардың, бекітпелердің, жарақтардың, қосалқы құрылғылардың
конструкциялары, сапаны бақылау бойынша нұсқаулар, қауіпсіздік техникасының
талаптары, қоршаған ортаны қорғау бойынша іс-шаралар.
Жер жұмыстарын жүргізгенге дейін:
1) барлық коммуникациялардың жағдайын жергілікті жерде белгілеу;
2) геодезиялық белгілер орнату (уақытша реперлер));
3) Барлық материалдар мен құралдарды (баспалдақтар, қабырғалар мен т. б. бекіту.);
4)өсімдік қабатын алып тастау;
5) бұзылуға жататын конструкцияларды бөлшектеуге;
6) жолдардың, едендердің және т. б. жабындарын бөлшектеу.
Қысылған жағдайларда ойықтар бекітпелері жоқ және бекітпелері бар тік қабырғалармен
(консольді, консольді-кергіш, анкерлік, подкосное және кергіш, ағаштан, металдан, темір
бетоннан және олардың комбинациясынан орындалатын) жиірек әзірленеді.
Қазаншұңқырлар мен траншеяларды қазуды экскаваторлар, бульдозерлер және әртүрлі
тиегіштер жүзеге асырады.
Машиналар жаңа объектілерді салу кезіндегі сияқты операцияларды орындайды, алайда
оларды неғұрлым күрделі жағдайларда жүзеге асырады,бұл олардың өнімділігінің
төмендеуіне, қол еңбегі көлемінің артуына, шағын көлемді және маневрлік жабдыққа көшуге
әкеп соғады. Қол еңбегі ерекше қысылған жерлерде, сондай-ақ жұмыстарды жүргізу
қауіпсіздігі ережелері бойынша машиналар мен аспалы жабдықтарды пайдалануға тыйым
салынған жерлерде пайдаланылады.
Қысылған жағдайларда қазаншұңқырлар мен траншеяларды орнату үшін негізгі
шөміштің сыйымдылығы 0,25-1,0 м3 болатын 2-4—және өлшемді топтардың гидравликалық
экскаваторлары жиі қолданылады.
Конструкциялардың (Іргетастардың, бағандардың, шпунтты қоршаудың және т.б.)
орналасуына байланысты кері күрегі бар экскаваторлардың жұмысы бойлық немесе бүйірлік
ұңғымалармен жүргізіледі. Бұл ретте автосамосвалдар экскаватор тұрағының деңгейінде де,
оған съезд болған жағдайда ойылған түбінде де орналасуы мүмкін. Бірқатар жағдайларда
тұрған конструкцияларға жақын жерден экскаватордың жүк түсіруге бұрылуы шөмішті
бұрудың ең аз радиусы кезінде ғана жүзеге асырылады, бұл экскаватор жұмысының циклінің
ұзақтығын арттырады
 
Инженерлік коммуникацияларды кесіп өтетін траншеяға топырақты қазу кезінде кері
күрекпен жабдықталған ЭО-3322Б және ЭО-4321 гидравликалық экскаваторларды қолдану
ұсынылады.
Бұл ретте тығыз жағдайларда экскаватордың орнын ауыстыру бағыты зигзаг тәрізді
немесе коммуникациялардың орналасуына байланысты тік сызық бойынша: траншея
бойымен, оған көлденең немесе бұрышпен жүреді.
Тереңдігі 6 м дейінгі шұңқырлар мен траншеяларда топырақты қазу, әдетте, кері
күрекпен жабдықталған экскаватормен жүргізіледі. Топырақты шеткі және бүйірлі
ұңғымалармен әзірлейді. Тік күрегі бар экскаваторларды жекелеген жағдайларда
Ү АтМГУ 131-03-22 Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК). Бірінші басылым
71

«Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті» КеАҚ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ғимаратты жаңғырту технологиясы» 
Айманова Г.Р.
бөлшектелген қабырға арқылы кіретін цех учаскесі бөлінген кезде қолданады. Қабырғаларды
бөлшектеу және пионерлік траншея (қазандыққа съезд) орнату жөніндегі жұмыстарды
дайындық кезеңінде орындайды.
Белгіленіп отырған қазу түбінің жобалық белгісінен жоғары орналасқан Іргетастардың
жанында орналасқан болса, жұмыстар екі қабатқа жүргізіледі: алдымен бірінші қабаттың
топырағын шығарады, содан кейін топырақты Іргетастардың астына бекітеді, содан кейін
қазаншұңқыр түбінің жобалық белгісіне дейін әзірлейді.
Тар жерлерде топырақты қазу және оны шағын қашықтыққа ауыстыру, кері жабу және
топырақты қысылған жағдайларда тегістеу үшін бульдозерлерді тиімді қолдану.
Ұзын конструкцияға жақын (қабырғалар мен т.б.) бульдозермен қабаттап кесіледі және
Қазымның бір жағынан еңіс пайда бола отырып, топырақ тасымалданады.
Жер бетінде орналасқан топырақтың аралық үйіндісі экскаватордың немесе тиегіштің
көмегімен көлікке тиеледі. Тасымалдау қашықтығы аз болса (100-150 м дейін) топырақты
күшті бульдозермен ауыстыруға болады. Лифт шахталары астындағы қазаншұңқырларды
әзірлеуді тұрғындарды бөлместен, әрбір секцияда іргетас шахталарын орнату жұмыстары
басталар алдында кезекпен орындау қажет. Қазылған қазаншұңқырларды ғимараттың
ауырлығы әсерінен топырақтың араласуын болдырмау үшін бекітеді. Қабырғаларды бекіту
үшін ені 0,14 м және қалыңдығы 0,04 М тақтайлар қолданылады. Бекітпе тақталарының
артындағы қуыстар топырақпен көміледі. Қабырғалар бекітілгеннен кейін алынады.
Мұндай қазаншұңқырларды қазуды шөміш сыйымдылығы 0,25 м3 болатын ЭО-2621
типті жеңіл экскаватормен ("Беларусь-ЮМЗ-бК" тракторының базасында) өтпелі
көпіршелерді қолдана отырып қолмен жетілдіре отырып орындайды.
Т-54В тракторларының базасында немесе арнайы шассиде шағын габаритті
бульдозерлер, сондай-ақ МБ-4 микробульдозері аса тығыз орналасқан жерлерде (тар
өтпелерде, траншеяларда, ғимарат ішіндегі қазаншұңқырларда) топырақты өңдеу, орнын
ауыстыру, тегістеу және қайта көму үшін перспективалық машиналар болып табылады.
Өнеркәсіптік кәсіпорындарды қайта құру жағдайында тиегіштерді пайдаланудың келесі
схемалары жиі қолданылады:
1. "Жүк тиеуші (топырақты алу және тиеу) — автосамосвал" сызбасы. Тиегіштерді негізгі
жабдық ретінде пайдаланған кезде кенжардағы жұмыс схемасы олардың конструктивтік
ерекшеліктеріне, сондай-ақ жұмыс алаңының көлеміне байланысты. Топырақты тиегіш
әдетте қазудың барлық ұзындығына қабатпен әзірлейді. Автосамосвалды тар ойып алуға
берген кезде топырақты тиеуді қосымша маневрлерсіз тиегіш жүзеге асырады.
Автосамосвалды тікелей алуға беру мүмкін болмаған жағдайда, тиегіш шығып кетеді және
топырақты көлік құралына тиеуді жүзеге асырады (бұрылысымен). Бұрылуға арналған
алаңның шектеулі көлемі кезінде тиеуді қайықты тәсілмен жүзеге асырады, бұл ретте
автосамосвал жүк тиегіш шөмішін босатуға береді.
2.Тиеу, тасымалдау және тиеу
автосамосвал " автосамосвалды тікелей забойға беру мүмкін болмаған жағдайларда
қолданылады.
Фронтальды тиегіштерді негізгі жабдық ретінде пайдалану жер қазу (экскаваторлар) мен
көлік (автосамосвалдар) жабдығының басқа түрлерін қолдану тиімділігі аз немесе мүмкін
болмаған кезде, қатты жағдайларда және объектілерді қайта жаңарту кезінде орынды.
3."Тиегіш-көпірлі кран" схемасы цехтарды қайта жаңарту жағдайында 120-150 м-ден астам
қашықтыққа тасымалдау қажет болған кезде, сондай-ақ аз қашықтық кезінде, егер
тиегіштерді көлік құралы ретінде пайдалану ыңғайсыз немесе мүмкін болмаса (цехтың
жабдықпен немесе конструкциямен бөгеуілдігі және т. б.) қолданылады.)
Топырақты тиегішпен тиеу арнайы ыдыстарға — қауғаларға (мысалы, пайдаланылған
автосамосвалдың шанақтары) жүзеге асырылады, содан кейін көпірлі кранмен топырақты
түсіру (қайта тиеу) орнына тасымалданады. Тиегіштер мен көпірлі крандарды қолдану
Ү АтМГУ 131-03-22 Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК). Бірінші басылым
72

«Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті» КеАҚ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ғимаратты жаңғырту технологиясы» 
Айманова Г.Р.
тиімділігі екі қауғаларды пайдалану кезінде күрт өседі, біреуі тиегішпен тиеледі, ал екіншісі
кранмен тасымалданады.
4."Тиегіш-үйінді" схемасы топырақтың уақытша үйінділері (үйінділері) пайда болған кезде,
сондай-ақ қазаншұңқырлар мен траншеялардың қуыстарын қайта жабу кезінде қысылған
жағдайларда кеңінен қолданылуы мүмкін. Соңғы жағдайда тиегішті тығыздаушы
механизмдермен (дірілдеткіш плиталармен, микробульдозерлермен және т.б.) бірге
қолдануға болады.
Топырақты ойықтан шығарып алу және оны уақытша үйіндіге түсіру кезінде тиегіш
әдетте бұрылыспен жұмыс істейді,ал бұрылу мүмкіндігі болмаған жағдайда кері бұрылысқа
қарай жылжиды. Шөмішті босатқаннан кейін топырақты кесетін жиекпен немесе тиегіш
шөмішінің түбімен алдын ала жоспарлау жүргізіледі.
Көрсетілген схемалардан басқа пневмокольес жүрістегі бір шөмішті тиегіштерді олардың
әмбебаптығы мен ұтқырлығының арқасында әртүрлі қосалқы жұмыстарды орындау үшін
(сусымалы материалдарды қатарлау, бетін тазарту, қар тазалау) пайдалануға болады. Тиеу
орындарында ауысымдық жұмыс органдарын пайдалану орындалатын операциялардың
номенклатурасын едәуір кеңейтуге, қосалқы жұмыстардың механикаландыру деңгейін
арттыруға және олардың ұзақтығын қысқартуға мүмкіндік береді
Консольды (консольды-кергіш) бекіту ойық ішіндегі бос кеңістікті қамтамасыз ету және
ҚМЖ өндіру мерзімін қысқарту үшін анкерлік бекітулерді қолдануға мүмкіндік бермейтін
сыртқы шектеулер кезінде орнатылады. Оны ойып алу тереңдігі: 3 м — ге дейін — ағаш
шпунттан, 6 м — ге дейін-металл шпунттан, 10 м-ге дейін-буронабивтік қадалардан немесе
"топырақтағы қабырға"әдісімен орындалатын монолитті және жиналмалы темір-бетон
құрылымдарынан орнатылады.
Қазылып алынатын жер асты коммуникациялары (Құбырлар, коллекторлар, галереялар)
жанында болған кезде анкерлік бекітуді қолданады, бұл ретте анкерлер жер бетіне
орналастырылады немесе тереңдетіледі. Орналастырылатын ойықтардың айналасындағы бос
аймақ кезінде анкерлер алдын ала жыртылатын Т-тәрізді траншеяларға 2 м және одан да көп
тереңдетілуі мүмкін.
Егер жер бетінде Орнатылатын қазаншұңқырлардың жанында қандай да бір құрылымдар
(жол төсемі, құбыржолдары және т.б.) орналасқан болса, анкерлер әзірленген қазаншұңқыр
жағынан ұңғыманы бұрғылап орнатылады.
Ұңғымалар диаметрі 20-30 см және тереңдігі 8-20 м көкжиекке берілген бұрышпен
бұрғылайды, ұңғыма бөлігінің опырылудың ықтимал призмасынан тыс орналасуын
қамтамасыз етеді. Оларда болат құбырлардан, диаметрі 18-40 мм мерзімді профильдің
өзектерінен немесе байлам, жіп немесе арқандар түріндегі беріктігі жоғары сымнан жасалған
анкерлік тартпалар орнатылады. Содан кейін бұрғыланған ұңғымаға барлық ұзындығы
бойынша немесе ұңғыманың төменгі бөлігінде анкерлік тартқыштарды бекітіп, цемент
ерітіндісін айдайды. Қабырға жағынан оларды қазаншұңқыр қабырғасының бойымен екі
таврлы арқалықтардан орнатылатын бойлық белдіктерде бекітеді.
Кәсіпорындарды қайта құру жағдайында шағын қазаншұңқырлардың қабырғаларын
бекіту кезінде цемент-зеңбірек немесе бетон-шприц-машина көмегімен торкреттеу әдісі
қолданылады.
Бетон қоспасының шашырауы жоғары қысымда жүргізіледі; оның бөлшектері бірінші
қабатты жағу кезінде жұмсақ топыраққа, ал кейінгі қабаттарды жағу кезінде-алдыңғы
қабаттың бетонды қоспасына әлі қатпаған қатайған. Бірқатар жағдайларда топырақ бойынша
немесе тиісті қабаттар арасында арматуралық тор төселеді. Нәтижесінде қалыңдығы 75 мм
жуық монолитті конструкцияны алады. Торкрет-бетон қалыңдығы едәуір болған жағдайда,
кергіштерді қолдану қажеттілігінен арылтатын қазаншұңқыр шегінен тыс панкерен болуы
мүмкін.
Топырақты жобалау белгісіне тазарту және жоспарлау үшін экскаваторда Орнатылатын
әртүрлі жабдықтар, құрылғылар мен құрылғылар (жоспарлық саптамалар, шөміштерге
Ү АтМГУ 131-03-22 Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК). Бірінші басылым
73

«Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті» КеАҚ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ғимаратты жаңғырту технологиясы» 
Айманова Г.Р.
қырғыштар, қазу тереңдігін бақылауға арналған құрылғылар, шөміштің тік сызықты
қозғалысын қамтамасыз ететін арнайы құрылғылар мен автоматты жүйелер) пайдаланылады.
Топырақты гидравликалық экскаваторлармен қазу кезінде тазарту құрылғысы (ЭО-3322В)
қолданылады, ол шөміштің тістері бар шөмішке орнатылады және Шөміш тістерінің өз
жағдайын өзгертетін тұтас кескіш жиегі болып табылады.
Автосамосвалдар қолданылмайтын жұмыс істеп тұрған цехтар ішінде қысылған
жағдайларда топырақты тасымалдау үшін шағын габаритті тиегіштерді, мототележкаларды,
сондай-ақ крандар көпіршесін (топырағы бар қауғаларды жеткізу үшін) пайдалану қажет.
Қатып қалған және қатты фунттарды әзірлеу тікелей және кері күректерді пайдалана
отырып, белсенді әсер ететін шөміштері бар экскаватормен, алдын ала динамикалық және
статикалық қопсытқыштармен қопсытумен, қатып қалған топырақты ерітумен, сондай-ақ
топырақты қатып қалудан сақтаумен жүзеге асырылады.
Топыраққа динамикалық әсер етуге рұқсат етілген кезде қатырылған жағдайларда қатып
қалған топырақты қопсыту үшін аспалы пневмо - және гидромолоттарды гидравликалық
экскаваторларға ауысымдық жұмыс жабдығы ретінде қолданады.
Топырақты гидромолотпен қопсыту қату тереңдігі 0,9 м (СП-71) және 1,3 м (СП-62) дейін
болған кезде топырақты аралық жинаусыз бір өту үшін орындалады. Қату тереңдігі үлкен
болған кезде қопсыту қазылған топырақты экскаватормен немесе бульдозермен аралық
жинай отырып, тиісінше 0,5 және 0,9 м қабаттармен жүргізіледі. Қопсытудың ең үлкен
өнімділігіне балғалардың жұмыс органын топыраққа енгізу нүктелерінің ең үлкен торын
қолдану кезінде қол жеткізіледі, ол бір енгізу үшін (СП-71 гидромолоты үшін шамамен
0,6x0,5 м және СП-62 үшін 1,2*0,7 м) қопсыту жолағының ең үлкен енін қамтамасыз ету
кезінде (СП-70 және МУР-1250Г балғалары үшін 5 м дейінгі, СП-71 үшін 6 м және СП-62
үшін 8 м дейінгі шектерде).
Жару тәсілі жарылатын топырақ бөлшектерінің ұшуын болдырмайтын әртүрлі
құрылғылар мен жабындарды пайдалану арқылы шектеулі қолданылады.
Қатып қалған топырақты әзірлеудің көлемі аз болған кезде топырақты бу, су және электр
инелерімен еріту, сондай-ақ арнайы қораппен сұйық және қатты отынды жағу қолданылады.
Фунтты қайта жабу ғимараттың немесе құрылыстың жер асты бөлігі салынғаннан кейін
бірден жүргізіледі.
Траншеяларды жабу басталғанға дейін келесі жұмыстар орындалуы тиіс: іргетастар
құрылысы толық аяқталып, олардың жобалық жағдайы тексерілді; іргетастарды
гидрооқшаулау жасалды және тексерілді; траншеялардан барлық қосалқы материалдар,
жабдықтар, механизмдер алынып тасталды; жасырын жұмыстарға актілер жасалды және
Тапсырыс берушінің кері көмуге рұқсаты алынды.
Кері себуді автосамосвалдармен жеткізетін тасымалданатын фунт жүзеге асырады; соңғы
қабатты қоспағанда, топырақты себу және тегістеу жебенің ұзартқышымен жабдықталған
және тиеу шөмішімен жабдықталған экскаватор-жоспарлаушы орындайды. Экскаватор-
жоспарлаушы траншея бойымен жоғарғы жиек бойынша қозғалады. Іргетастар мен
тізелердің айналасындағы ені 40 см аймақтар, сондай-ақ экскаватор-жоспарлаушымен
тегістеу үшін қол жетпейтін" өлі аймақтар " қолмен әзірленеді. Соңғы қабат төгіліп, бұрылыс
үйіндісі бар бульдозермен тегістеледі. Топырақ УЗБТ-54В типті шағын габаритті
бульдозермен (т-54В тракторының базасында) тегістелуі және ПВТ-3 аспалы дірілдеткішпен
тығыздалуы мүмкін.
Әр түрлі тереңдіктегі Іргетастардың қуыстары бірінші кезекте жалпы деңгейге жеткенге
дейін төменгі белгілері бар учаске шегінде, содан кейін барлық қазу бойынша көміледі.
Ең жиі Іргетастардың, құбырлардың және т. б. қуыстарындағы топырақты тығыздауға
жатады.
Топырақты автосамосвалдармен жеткізеді, қабат — қабат тегістеуді бульдозерлермен, аз
қол жетімді жерлерде-шағын габаритті бульдозермен (МБ — 4) орындайды, мұнда мүмкін
Ү АтМГУ 131-03-22 Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК). Бірінші басылым
74

«Сафи Өтебаев атындағы Атырау мұнай және газ университеті» КеАҚ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК) «Ғимаратты жаңғырту технологиясы» 
Айманова Г.Р.
емес-топырақты қолмен тегістейді. Фунтты іргетастарға іргелес аймақта тығыздау үшін
укатка, вибротрамбалау немесе аралас әсер (виброукатка) жүргізіледі.
Қысылу дәрежесіне байланысты өздігінен жүретін катоктар, өздігінен жүретін
виброплиттер, вибротрамбовкалар және электртрамбовкалар, микробульдозерлер (МБ-4),
шағын көлемді өздігінен жүретін катоктар пайдаланылады.
Байланыстырғыш топырақты нығыздау қол электр трамбовкаларымен, ал байланыссыз —
өздігінен жүретін виброплиттермен орындалады, бұл ретте төменгі қабаттар үшін көлемі аз,
ал жоғарғы қабаттар үшін — үлкен виброплиттерді пайдаланады.
Топырақты нығыздауды іргетастар (тізелер) айналасындағы аймақтан, содан кейін
іргетастар (тізелер) арасындағы аймақтан бастау қажет. Тығыздалатын қабаттың қалыңдығы
0,2-ден 0,6 м-ге дейін өзгереді, ол топырақтың түріне және тығыздалатын машинаның түріне
байланысты.
Сазды фунттар тік ұңғымалардың барлық тереңдігіне төгілу арқылы нығыздалады, кейін
оларды жергілікті топырақпен және қабаттап нығыздау арқылы нығыздалады. Құмды
топырақты вупп-4 аспалы тереңдік вибраторының немесе С-629 аспалы гидровибрациялық
жабдықтың көмегімен себудің барлық тереңдігіне нығыздайды. Ені 1,4 м кем жіңішке және
терең қуыстарда топырақты тығыздаған кезде жұмыстар келесі қатарда орындалады:
автосамосвалдармен немесе тиегіштермен жеткізілетін топырақты қазанды қасына Төгеді,
содан кейін (бульдозермен) қуыстарға жылжытады.
Топырақтың қабаттап тығыздалуын қуыстың төменгі бөлігінде ПВТ-3, ВТМ-2 аспалы
дірілдеткіш плиталармен орындайды. Пазуханың орта бөлігінде микробульдозерлер мен
шағын көлемді катоктар қолданылады. Ерекше тар жерлер құммен көміледі.
Нығыздау коэффициенті топырақтың түріне, кері көмуге, тығыздалған күйдегі оның
бетіне түсетін жүктемеге және көмудің жалпы қалыңдығына байланысты тағайындалады.
Кері көмілген топырақ 20% - ға дейін ылғалдылығы болуы тиіс.
Кері көмілген топырақты тығыздау механизациясының әдістері мен құралдары жұмыс
өндірісінің шарттарына, бірінші кезекте — қысылған жердің түрі мен мөлшеріне
байланысты.
Жету қиын жерлерде топырақты нығыздау механикаландырылмаған құралмен жүзеге
асырылады.
Беттік тығыздау үшін негізінен сериялық топырақ тығыздағыш машиналар мен түрлі әсер
ету тәсілдері бар механизмдер қолданылады: тегістеу, дірілдеу, діріл

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: