КЕШЕНІНІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ЖЕТІСТІКТЕРІ

ЭКОНОМИКА  
 
 
191
Аннотация 
В  данной  статье  изучается  состояние  аграрного  сектора  Казахстана  и  рассмотрены 
проблемы и перспективы агропромышленного комплекса.  
Summary 
In this article Kazakhstan agrarian sector`s condition are stutied agroindustrial complex problems and 
perspectives are considered. 
 
Республиканың  тәуелсіздігі  жарияланған 
сәттен бастап елдің бүкіл экономикасында едәуір 
құрылымдық өзгерістер болды. Орталық жоспар-
лы  экономикадан  бас  тартқаннан  кейін  аграрлық 
саланың  түпкілікті  қайта  қалыптастыруға  бағыт-
талған шаралар кешені жүзеге асырылды. 
Жалпы  қайта  қалыптастырудағы  саяси  қо-
рытындыда  мемлекеттік  меншік  жеке  меншікке 
өзгертілді, сондай-ақ нарықтық экономиканың құ-
қықтық  негізі  құрылды.  Экономикалық  салдары 
өндірістік  және  жер  қатынастарының  өзгеруі,  ба-
ға белгілеуді кредит жүйесін ырықтандыру, бәсе-
келі нарықтық инфрақұрылым құру болып табыл-
ды. 
Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  2009  жылы 
6  наурызда  Қазақстан  халқына  Жолдауында  ай-
тылғандай, дағдарысқа байланысты қиын жағдай 
қалыптасса  да,  елімізде  халықтың  әлеуметтік 
жағдайы  төмендемейді.  Ал  дағдарысқа  қарсы 
мемлекеттің  іс-қимыл  жоспарындағы  негізгі  ба-
ғыттардың  бірі  –  ауыл  шаруашылығы.  Ауыл  ша-
руашылығы  –  ел  экономикасындағы  өз  ерекше-
ліктері бар негізгі салалардың бірі. 
Қазақстанның  аграрлық  секторы  мынадай 
сипатқа ие:  
-  ауыл  шаруашылығына  арналған  жердің 
жалпы  аумағы  –  222,6  млн.га,  оның  ішінде  24 
млн.га  (10,8%)  –  егістік  жерді,  5  млн.га  (2,2%)  – 
пішендік  жерді,  189  млн.га  (85%)  –  жайылым 
жерді алып жатыр;  
-  ауыл  тұрғындарының  саны  –  7,3  млн. 
адам немесе ел тұрғындарының жалпы санының 
47,2%-ын құрайды; 
-  топырақ  және  өсімдік  жамылғысының  тік 
және  көлденең  зоналары  анық  белгіленген.  Ор-
манды дала мен дала аймағында барлық жердің 
10%,  шөл  және  шөлейт  аймағында  -  60%-ға 
жуығы, таулы аймақтарда - 5%-ға жуығы жатыр;  
- елдің барлық егіншілік аймақтары жылдық 
жауын-шашынның  аздығымен  сипатталады  – 
150-320 мм.;  
- теңізге шығу жолының жоқтығы, бұл сырт-
қы  нарыққа  шығуға  айтарлықтай  қиындықтар  ту-
дырады; 
-  маусымаралық  кезеңде  қант,  өсімдік 
майы,  құс  еті,  көкөніс  пен  жеміс  сияқты  өнімдер-
ді  қоспағанда,  азық  –  түлік  өнімдерінің  көпшілігі-
мен қамтамасыз етудің өзіндік жеткіліктілігі;  
- солтүстік аймақтардың астық дақылдарын 
өсіруге және мал шаруашылығына ма-манданды-
рылуы,суармалаудың  айтарлықтай  маңызы  бар 
оңтүстік аймақтарда өсірілетін дақылдардың (ас-
тық,  майлы,  жеміс-жидекдақылдары,  көкөніс, 
мақта) көбінше әртараптандырылған.  
-  мал  шаруашылығы  саласы  Қазақстан 
үшін  дәстүрлі  шаруашылық  болып  табылады, 
мұнда  малдың  90%-ы  тұрғындардың  үй  шаруа-
шылығына тиесілі;  
-  ауыл  шаруашылығы  техникасы  паркінің 
орта  жасының  пайдаланудың  нормативтік  мерзі-
мі  7-10  жыл  жағдайында  13-14  жылды  құрайды; 
ауыл  шаруашылығы  техникасы  паркінің  70%-ы  – 
1991 жылға дейінгі өндірілгендер.  
2009  жылдан  бастап  минералды  тыңайт-
қыштар  ендірілетін  егіс  көлемін  ұлғайту  мақса-
тында,  ауыл  шаруашылық  тауар  өндірушілері 
пайдаланатын  минералды  тыңайтқыштардың 
құнын  50  пайыз  арзандатуға  бағытталған  жаңа 
бюджеттік бағдарлама жұмыс істей бастады [1]. 
Мал  шаруашылығы  өнімдерінің  өнімділігі 
мен  сапасын  арттыру  мақсатында  жыл  сайын 
мал  тұқымын  асылдандыруға,  ірі  қара  мал,  қой, 
құс еттері мен сүт, жұмыртқа өндіруге керекті құ-
рама  жем  бағасын  төмендетуге  кететін  шығын-
дарға  субсидиялар  берілуде.  Алайда,  республи-
ка  бойынша  асыл  тұқымды  мал  санының  жыл 
сайын өсуіне қарамастан, олардың үлес салмағы 
әлі  де  төмен.  Мәселен,  мүйізді  ірі  қара  мал  ша-
руашылығында  –  3,6  пайыз,  қой  –  6,9  пайыз, 
жылқы  –  2,5 пайызды  құрайды.  Алдағы  кезде де 
мал  шаруашылығын  мемлекеттік  қолдау  үшін 
істелетін жұмыстар сапалы мал өнімдерін өндіру-
ді молайту мен асыл тұқымды мал басын көбей-
туге бағытталуы керек. 
Тағы да бір ең маңызды ауыл шаруашылы-
ғының  ерекшелігі  сол,  ондағы  жасалған  өнім  өн-
діріс  процесінде  ары  қарай  қатысады.  Ауыл  ша-
руашылығында өндірістік құрал-жабдықтар ретін-
де тұқым, отырғызатын материал (бидай, картоп, 
жем, т.б.) қолданылады. Мұның өзі қосымша ма-
териалдық ресурстарды қажет етеді, ол өндірістік 
мақсаттағы объектілерді салуға кетеді. 
Ең  маңызды  ерекшелік,  ауыл  шаруашылы-
ғындағы  жұмыс  кезеңі  өндірістік  өнім  кезеңіне 
сәйкес  келмейді.  Ауыл  шаруашлығында  өнімді 
өндіру кезеңі адам еңбегінің
 
әсеріменен процесс 
іске  асуыменен  сәйкес  келеді  (жерді  жырту,  өң-
деу,  өнімді  салу  және  отырғызу,  шыққан  өнімді 
күту,  жинау  және  т.б.)  және  табиғи  факторлар-
дың тікелей әсерімен болады (өнімнің өсуі, өнім-
нің қалыптасуы, т.б.). 
Тағы  бір  ең  басты  ауыл  шаруашылығының 
ерекшелігі  техниканы  қолдану  жағдайы  мен 
деңгейі  болып  табылады.  Осымен  байланысты 
ауыл  шаруашылығында  өндіріс  құралдары  ауы-
сып  отырады  (машиналар,  комбайндер,  ауыл 
шаруашылық  техникалары),  ал  еңбек  заты 
(өсімдік) бір орында болады, ауыл шаруа-шылы-
ғындағы  техникамен  жабдықталу  да  өнеркәсіптік 

ЭКОНОМИКА  
 
 
192
салалардан маңызды түрде айырмашылығы бар. 
Өнеркәсіп  салаларына  қарағанда  бұл  салада 
энергетикалық  ресурстарға  деген  жалпы  қажет-
тілік  жоғары.  Ауыл  шаруашылығының  маусым-
дық  жағдайы,  территориялық  орналасу  деңгейі, 
осының  бәрі  бұл  салаға  негізгі  құралдардың, 
техниканың көптеп қажет екенін көрсетеді [2]. 
Ауыл  шаруашылығындағы  мал  шаруашы-
лығы мен өсімдік өндіретін салаларындағы еңбек 
процесін  ұйымдастыру  мүлдем  басқаша  болып 
келеді.  Мұндағы  орындаушының  өнеркәсіптік  са-
лаға  қарағанда,  тұрақты  жұмыс  орны  жоқ.  Ауыл 
шаруашылық  өнімдерін  өндіру  процесінде  жыл-
дың  уақтысына  және  өнімнің  қандай  түрін  өнді-
руіне  байланысты  механизаторлар  әртүрлі  жұ-
мыстың  түрін  орындайды.  Механизатор  барлық 
машиналар,  агрегаттар  түрлерінде  жұмыс  істей 
алуы керек, ал жерде жұмыс істетін жұмысшылар 
тұқым  себуге даярлықты,  оны  себуді,  отырғы-за-
тын  материалдарды,  шыққан  өнімдерді  күте 
алуды, жем-шөп даярлауды, өнімдерді жинауды, 
т.б. істей алуы, білуі қажет.  
Сонымен, қазіргі уақыттағы ең басты нәрсе 
елімізді  азық-түлік  өнімдерімен  қамтамасыз  ету 
мәселесі.  Ауыл  шаруашылық  саласының  стра-
тегиялық  міндеті  еліміздің  халықтарын  жоғары 
деңгейдегі өнімдермен қамтамасыз ету, сапа-сын 
жақсартып,  оны  қайта  өңдеу  арқылы  дүние-жү-
зілік рынокқа шығу болып табылады. 
Ауыл шаруашылық өндірісін, ауылдық жер-
лердің тұрақты даму проблемасы Қазақстан Рес-
публикасында ерекше актуалдылыққа ие болуда. 
Жер  мәселесі  көптеген  адамдарды  ойлан-
дыруда. «Жер туралы» заң қабылданғанға дейін, 
одан  кейінде  бұл  жөнінде  еңбектер  жазылып, 
олар  айтылуда.  Барлығын  айтып,  оны  жазуға 
мүмкіншіліктің  жоқтығынан,  өйткені  ол  үлкен  мә-
селе, сондықтан біз төменде бірнешеуін ғана бе-
руге  тырыстық.  Жер  рыногы  әлі  дамыған,  зерт-
телген жоқ. 
Жерге  жеке  меншіктің  болуы  –  нарықтық 
экономикадағы  дұрыс  құбылыс.  Адамдардағы 
«менікі» деген  сезім,  ой,  жерге  жеке  меншік  иесі 
болғанда ғана болады. Істеген еңбегінің нәтижесі 
өзіне,  болашақ  ұрпақтарына  тиетінін  білсе  ғана, 
адам барлық күш-жігерімен жұмыс істейді. 
Жер  қатынасы  туралы  мәселе шексіз  және 
өмірлік.  Бұл  жөніндегі  айтылған  ойларды  көр-
сетіп,  оған  баға  беріп,  сынай  беруге  болады. Ол 
үлкен 
көкейкесті 
мәселеге 
жатады, 
бөлек 
зерттеуді  қажет  етеді,  жерге  жеке  меншіктің  бо-
луынан қандай жақсы нәтижелерге жеттік, ол ал-
дағы уақыттағы талқыланатын мәселе[3, 16б]. 
Елімізде  нарыққа  өту  кезінде  қабылдан-ған 
экономикалық реформаны дұрыс аяқтамау, мем-
лекеттің  мақсаттық  бағытында  ауыл  шаруа-
шылығын қолдамауы, өндірілген өнімдері дәстүр-
лі  түрде  өткізудің  болмауы,  арзан  импорт  азық-
түлік  тауарларының  көп  әкелінуі,  халықтардың 
сұраныс төлем қабілетінің төмендеуі - өндіріс кө-
лемінің  және  ауыл  тұрғындарының  жұмыспен 
қамтылуын  қысқартты.  Алдыңғы  уақыттарда  осы 
қателіктерді жібермей, алға жылжуымыз үшін елі-
міздің азық-түлікке деген бағыныштылық тенден-
циясын, ет өнімдеріне деген импортты азайту қа-
жет.  Дегенмен  экономикалық  өсу  үшін  өзара 
тиімді  тауар  алмасу  өсуде,  ол  өз  кезегінде  сату-
сатып  алу  операцияларын  іске  асыру  негізінде 
іске  асады.  Азық-түлік  жетіспейтін  немесе  қым-
бат  болып  тұрған  елдер  үшін  оны  көп  өндіретін, 
бағасы арзан елдерден алса, ол сатып алушы ел 
үшін өте тиімді. 
Ауыл шаруашылығы өндірісінің одан әрі да-
муы  аграрлық  сектордың  даму  стратегиясын  тұ-
жырымдамалық белгілеуді талап етті. 
Осы бағытта 2000 – 2002 жылдары бәсеке-
ге қабілетті салалық ауыл шаруашылығы өн-дірі-
сінің  экономикалық  өсуін  қамтамасыз  етуді  және 
ауыл шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлерінің 
өндірістерін  тұрақтандыруды  көздеген  ауыл  ша-
руашылығы  өндірісін  дамыту  бағдарламасы  іске 
асырылды.  
Сонымен қатар АӨК-дегі жағдайдың қайсы-
бір  тұрақтануына  қарамастан,  салада  ауыспалы 
кезеңнің  бірқатар  проблемалары  сақталып  қал-
ды.  Аграрлық  салада  одан  арғы  экономикалық 
өзгерістер  логикасы  сапалы  жаңа  өсу  деңгейіне 
өтуді талап етті. 
Осы міндетті шешу үшін Қазақстан Респуб-
ликасының 2003 – 2005 жылдарға арналған мем-
лекеттік  аграрлық  азық-түлік  бағдарламасы  іске 
асырылды.  Осы  жылдары  АӨК-нің  нарыққа  бағ-
дарланған  заңнамалық  базасын  қалыптастыру, 
оны халықаралық тәжірибенің нормаларына сәй-
кес  келтіру  бойынша  бірқатар  жұмыс  жүргізілді. 
Бағдарламаның іске асырылуы тамақ өнімдерінің 
негізгі түрлері бойынша елдің азық-түлік қауіпсіз-
дігін  қамтамасыз  етуге,  тиімді  бәсекеге  қабілетті 
агроөнеркәсіптік  өндірісі  дамыту  үшін  қажетті 
жағдайлар жасауға мүмкіндік туғызды. 
Алайда, еліміздің АӨК-де әлі де болса, бір-
қатар  кемшіліктер  бар  –  саланың  құрылымды-
технологиялық  жаңғырту  қарқынының  төмен  бо-
луы,  нарықтық  инфрақұрылым  дамуының  қана-
ғаттанғысыз  деңгейі,  ауыл  шаруашылығы  өндірі-
сінің  ұсақ  тауарлығы,  саланың  қаржылық  тұрақ-
сыздығы,  саланы  дамытуға  жеткіліксіз  жеке  ин-
вестициялардың кіруі, білікті кадрлардың тапшы-
лығы және т.б. 
Бұдан  басқа,  саланың  инвестициялық  қыз-
метіне  әсер  еткен  қаржы,  ал  одан  кейін  азық-тү-
лік  дағдарысы  қосымша  проблемаларды  тудыр-
ды.  Сонымен  қатар,  Қазақстандағы  ауыл  шаруа-
шылығы экономиканың перспективалы секторла-
рының бірі болып саналады. 
Осыған  орай  үлкен  және  жауапты  міндет-
тер алда тұр – экономиканың аграрлық секторын 
сапалы жаңа даму деңгейіне көтеру, сол арқылы 
оның  жоғары  бәсекеге  қабілеттілігін  қамтамасыз 
ету,  бұл  әсіресе  Ресей  мен  Беларусь  елдерімен 
бірігу жағдайында, ал кейіннен Дүниежүзілік Сау-
да Ұйымына кіру кезінде өзекті болып табылады. 
Атап  айтқанда,  осы  міндеттерді  шешуге 
осы  Қазақстан  Республикасында  АӨК-ді  дамыту 

ЭКОНОМИКА  
 
 
193
жөніндегі  2010  –  2014  жылдарға  арналған  бағ-
дарлама бағытталған. 
Ауыл  шаруашылығы  Қазақстан  экономика-
сының негізгі салаларының бірі болғандықтан, аг-
рарлық  сектордың  даму  деңгейі  қашан  да  қазақ-
стандық қоғамның экономикалық және қоғамдық-
саяси тұрақтылығын анықтайтын факторы болып 
келеді.  
 Ауыл  экономикасын  көтеру  мақсатында 
соңғы  10  жылда  қомақты  қаржы  ресурстарымен 
қосымша  күшейтілген  АӨК  мен  ауылды  дамыту 
және қолдау жөніндегі мемлекеттік және салалық 
бағдарламалар қабылданды.  
Агроөнеркәсіп  кешенінің  тұрақты  дамуы 
және өндірілетін өнімдердің бәсекеге қабілеттілігі 
көп  жағдайда  өндірісті  білікті  кадрлармен  қамта-
масыз  етуге  тәуелді.  Бүгінгі  таңда  бұл  мәселе 
күрделі жағдайда. Себебі, еліміздің жоғары және 
арнаулы  оқу  орындары  ауыл  шаруашылығы 
өндірісінің  мамандарын  даярлауды  едәуір  қыс-
қартты.  Мұның  өзі  ауылды  кадрлармен  қамама-
сыз етуді қиындатты.  
Қазір  ауыл  шаруашылығының  басым  ба-
ғыттары  бойынша,  оның  ішінде  ғылыми  білім 
және  әдістемелерді  тарату  саласында  кадр 
әлеуетінің  жеткіліксіздігі  байқалады.  Әлі  күнге 
экономикаға  қажетті  мамандықтар  бойынша  мо-
ниторинг өткізілмеуі де кедергі болып отыр.  
Жоғары  білікті  кадрлардың  коммерциялық 
салаға кетуі де тоқтамауда. Ауыл шаруашылығы 
өндірісіндегі  жұмыс  орындарының  әлеуметтік 
тартымдылығының  нашарлығы  да  білікті  кадр-
ларды  тартуға  кедергі  болуда.  Сондықтан  ауыл 
шаруашылығына  қажетті  мамандарды  даярлай-
тын  оқу  орындарымен  байланыс  орнату,  агроө-
неркәсіп  кешеніне  қажетті  кадрлардың саны  мен 
сапасына  талдау  жүргізу,  оларға  қажеттілікті 
анықтау қажет.  
 
 
Ауыл  шаруашылығы  құрылымдарының  қа-
жеттілігіне  байланысты  мамандардың  кәсіптік-
техникалық,  арнаулы  білімнен  кейінгі  аграрлық 
мамандықтар бойынша жоғары оқу орындарында 
білім  алуларына  мемлекеттік  тапсырыстар  бөлу, 
ірі  және  орта  ауыл  шаруашылығы  кәсіпорында-
рының  штат  кестесіне  қажетті  мамандықтарды 
кіргізу  және  олардың  жалақыларының  мөлшерін 
біліміне,  еңбегіне  сай  белгілеу,  мемлекет-жеке-
меншік  әріптестігі  және  сұраныспен  кадрлар 
даярлау  мәселелері  бойынша  түсінік  жұмыста-
рын  жүргізу  керек.  Ауыл  шаруашылығы  маман-
дықтары  бойынша  бітірген  түлектерді  ауылдық 
жерлерде жұмысқа орналасу шараларын алу, кә-
сіптік  тәжірибеден  өтулерін  ұйымдастыру  ұтым-
ды болар еді. Мал шаруашылығындағы қол еңбе-
гін  көп  қажет  ететін  буындарды  механикалан-
дыру  үшін  қазіргі  заманғы  ауыл  шаруашылығы 
техникалары  мен  құрал-жабдықтарын  лизингке 
бөлуді қарастыру да күн тәртібіндегі мәселе.  
 
Әдебиеттер: 
1  2008  жылға  арналған  республикалық 
бюджет туралы ҚР заңы. 2007 жыл 6 желтоқсан  
2  «Қазақстан  Республикасының  агроөнер-
кәсіп  кешенін  тұрақты  дамытудың  2006-2010 
жылдарға арналған тұжырымдамасын іске асыру 
жөніндегі  іс-шаарлар  жоспары  туралы»  Қазақ-
стан  Республикасы  Үкіметінің  2005  жылғы  30 
маусымдағы № 654 қаулысы 
3  Блеутаева  К.Б.  –  «Ауыл  шаруашылық 
саласының  даму  ерекшелігінің  кейбір  мәселе-
лері» // Банки Казахстана №5- 2008 жыл, 16- бет. 
 
 
УДК 005.32 
 
СОВРЕМЕННЫЙ ВЗГЛЯД НА СТРУКТУРУ МОТИВАЦИИ И ОСОБЕННОСТИ 
ЕЕ ВЛИЯНИЯ НА ПОВЕДЕНИЕ ЧЕЛОВЕКА 
 
Шакиржанова  В.М.  –  преподаватель  кафедры  менеджмента  и  маркетинга  Костанайского 
государственного университета им. А.Байтурсынова 
 
Түйін 
Бұл  мақалада  мотивацияның  құрылымы,  адамның  мінезіне  оның  әсер  ету  ерекшелегі 
қарастырылған.  Қызметті  реттеу  үшін  ынталандыру  маңызды  орын  алады,  сондықтан  оны 
жетекші  деп  атайды.  Жетекші  ынталандыру  басқару  тәжірибиесіне  арналған  үлкен 
қызығушылықты  тұдырады.  Ынталандыру  және  мотивация  құрылымын  қарастыруда  әр  түрлі 
авторлардың пікірлері есепке алынады. 
Аннотация 
В  статье  рассматривается  структура  мотивации,  особенность  ее  влияния  на  поведение 
человека.  Особое  значение  для  регуляции  деятельности  имеет  мотив,  его  называют  ведущим. 
Именно  ведущий  мотив  представляет  наибольший  интерес  для  практики  управления. 
Учитываются мнения разных авторов при рассмотрении структуры мотива и мотивации. 
Summary 
In  article  the  motivation  structure,  its  feature  of  influence  on  behavior  of  the  person  is  considered. 
Special  value  for  activity  regulation  has  motive,  it  name  the  leader.  The  leading  motive  represents  the 
greatest interest for management practice. Opinions of different authors are considered by consideration of 
structure of motive and motivation. 

ЭКОНОМИКА  
 
 
194
 
Совокупность  мотивов  человека,  находя-
щихся  в  определенном  соотношении  и  взаимос-
вязи  друг  с  другом,  определяет  их  структуру. 
Структуру  мотивов  можно  представить  и  в  виде 
пирамиды,  состоящей  из  горизонтальных  слоев. 
Каждый слой – отдельный мотив. Чем выше мес-
то в этой модели-пирамиде занимает конкретный 
мотив,  тем  больше  его  влияние  на  каждую 
мотивационную  функцию  деятельности.  Особое 
значение  для  регуляции  деятельности  имеет 
мотив,  находящийся  на  вершине  пирамиды.  Его 
называют  ведущим,  он  в  наибольшей  степени 
определяет  уровень  активности,  вектор  нап-
равленности  деятельности  человека  и  полнос-
тью определяет ее личностный смысл. 
На  рис.1  приведены  структуры  мотивации 
двух  менеджеров  с  одинаковым  набором  моти-
вов,  однако,  различные  места  в  иерархической 
структуре.  
где, МД – мотив достижения успеха 
 СМ – соревновательный мотив 
 ММ – материальный мотив 
 ПМ – профессиональный мотив 
 МИ – мотив избегания неудачи  
 
 
  
Рисунок 1 - Структура мотивации (по Л.Д. Гительману, А.П.Исаеву) [2, с.54] 
 
Поэтому  их  реальное  поведение  будет 
существенно  отличаться  друг  от  друга.  Структу-
ра  мотивации  менеджера  А  предопределяет  его 
высокую  активность,  настойчивость  в  достиже-
нии цели, стремление решить задачу лучше дру-
гих, добиться высокой оценки; при необходимос-
ти  он  способен  рисковать  ради  достижения  ре-
зультата,  потому  что  смысл  деятельности  для 
него в том, чтобы добиться успеха.  
Мотивация  менеджера  Б  обуславливает 
его  высокую  активность  в  отношении  содержа-
ния  задачи,  он  больше  склонен  заниматься  не 
организацией,  а  самим  процессом  достижения 
цели,  при  этом  он  строго  ориентирован  на  то, 
чтобы  избежать  неудачи  и  каких-то  нареканий; 
необходимо  достичь  результата,  но  не  обяза-
тельно  лучшего, чем  у других.  В  каждом  из  этих 
вариантов  мотивации  основные  характеристики 
деятельности  в  основном  определяются  веду-
щим мотивом.  
Именно ведущий мотив представляет наи-
больший интерес для практики управления. Зная 
его,  можно  предвидеть  характер  работы  менед-
жера, отношение к ней и ее результаты в основ-
ных чертах. Самое главное с практической точки 
зрения  –  знание  структуры  мотивации  менедже-
ров  позволяет  оптимальным  образом  подбирать 
и  распределять  задачи  с  учетом  внутренних  ин-
тересов  руководителей  разного  уровня,  таким 
образом  повышать  эффективность  их  деятель-
ности. Поэтому важная компетенция руководите-
ля заключается в умении диагностировать моти-
вы  профессиональной  деятельности  своих  под-
чиненных  и  определять  их  ведущие  мотивы.  Ру-
ководитель должен уметь определять и свои мо-
тивы.  
Существенным  для  исследования  структу-
ры  мотивации  оказалось  выделение  Б.И.  Додо-
новым  ее  четырех  структурных  компонентов: 
удовольствия  от  самой  деятельности,  значимос-
ти для личности непосредственного ее результа-
та,  «мотивирующей»  силы  вознаграждения  за 
деятельность, принуждающего давления на лич-
ность  [3,  с.23].  Первый  структурный  компонент 
условно  назван  «гедонической»  составляющей 
мотивации,  остальные  три  –  ее  целевыми  сос-
тавляющими.  Вместе  с  тем  первый  и  второй 
выявляют  направленность,  ориентацию  на  саму 
деятельность  (ее  процесс  и  результат),  являясь 
внутренними по отношению к ней, а третий и чет-
вертый  фиксируют  внешние  (отрицательные  и 
положительные  по  отношению  к  деятельности) 
факторы  воздействия.  Существенно  также  и  то, 
что два последних, определяемых как награда и 

ЭКОНОМИКА  
 
 
195
избегание наказания, являются по Дж. Аткинсону 
[4, с.12], составляющими мотивации достижения. 
Отметим,  что  подобное  структурное  представ-
ление  мотивационных  составляющих,  соотне-
сенное со структурой учебной деятельности, ока-
залось  очень  продуктивным  для  анализа  учеб-
ной  мотивации.  Интерпретация  мотивации  и  ее 
структурной  организации  проводится  и  в  терми-
нах  основных  потребностей  человека  (Х.  Мюр-
рей, Дж. Аткинсон, А. Маслоу и др.).  
В  плане  рассмотрения  структуры  потреб-
ностей  сферы  человека  большой  интерес  пред-
ставляет  «потребностный  треугольник»  А.  Мас-
лоу, в котором с одной стороны, очевиднее выс-
вечивается  социальная,  интерактивная  зависи-
мость  человека,  а  с  другой  –  его  познаватель-
ная,  когнитивная  природа,  связанная  с  самоак-
туализацией.  Ниже  приведен  треугольник  А. 
Маслоу (см. рис. 2). При его рассмотрении обра-
щает на себя внимание, во-первых, место и зна-
чение,  которое  отводится  собственно  когнитив-
ным  (познавательным)  и  коммуникативным  пот-
ребностям  человека,  и,  во-вторых,  то,  что  пот-
ребностная  сфера  человека  рассматривается 
вне структуры его деятельности – только приме-
нительно  к  его  личности,  ее  самоактуализации, 
развитию, комфортному существованию (в пони-
мании Дж. Брунера).  
Взгляды  на  сущность  мотива  у психологов 
существенно  расходятся.  Но,  не  смотря  на  это, 
все они сходятся в одном: за мотив принимается 
какой-то  один  конкретный  психологический  фе-
номен (го разный у разных авторов). В основном 
психологи группируются вокруг следующих точек 
зрения  на  мотив:  как  на  побуждение,  на  потреб-
ность,  на  цель,  на  намерение,  на  свойства  лич-
ности, на состояния.  
 
 

жүктеу/скачать 13,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: