2012 ж., маусым, №2 №2, июнь 2012 г

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ 
 
43
УДК 637.43:614.31 
 
ИНКУБАТОРЛЫҚ ҚҰС ЖҰМЫРТҚАЛАРЫНЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ 
ЕТУГЕ БАҒЫТТАЛҒАН САНИТАРИЯЛЫҚ ӘДІСТЕРДІ ЖЕТІЛДІРУ 
 
Мырзабеков Ж.Б. – вет.ғ.д., Қазақ ұлттық аграрлық университетінің профессоры 
Берсугурова Ғ.А. – Қазақ ұлттық аграрлық университетінің магистранты  
 
Түйін 
Бұл мақалада құс фабрикасында инкубаторлық құс жұмыртқаларын салыстырмалы түрдегі 
зерттеу  жұмыстары  берілген.  Зерттеу  нәтижесі  бойынша,  дезинфекция  кезінде  Анолит 
препаратының  сапасын  Формальдегид  препаратының  сапасымен  салыстырғанда  жоғары 
көрсеткіштер көрсетті. 
Аннотация 
В  статье  приведены  сравнительные  результаты  исследований  инкубационных  яиц  в 
птицефабрике.  По  результатам  исследований  установлено,  что  при  применении  препарата 
Анолит качество дезинфекции была значительно выше по сравнению с Формальдегидом.  
Summary 
In  the  article  the  authors  give  relative  results  of  hatchade  eggs  research  on  chiken  factoryfarm. 
According  to  the  results  of  research  the  authors  have  determinate  that  in  comparison  with  formaldehyde 
applying of anolit preparation increased the quality of disinfection. 
   
Соңғы  уақытта  бірқатар  құс  шаруашылық-
тарында  санитариялық  талаптардың  сақтал-
мауынан жұмыртқа шығымы мен балапандардың 
резистенттілігі  төмендеуде.  Мұның  себебін  көп 
жағдайда  жұмыртқаларды  дұрыс  дезинфекция-
ламау  салдарынан  және  пайдаланылған  дезин-
фекциялық  заттардың  қалдықтарының  әсерімен 
байланыстыруға болады. 
Дезинфекциялық заттар адам үшін қауіпсіз, 
жұмыртқа  беткейінде  жинақталатын  микрофло-
раны толық жоя алатын, олардың массасын бұз-
байтын, өсіп келе жатқан эмбрионға әсерін тигіз-
бей,  өңделген  жұмыртқадан  шығатын  балапан-
дардың  өмірге  қабілеттілігін  арттыратындай  бо-
луы қажет. 
Жұмыртқаларды  инкубациядан  бұрын  са-
нитариялық  өңдеу  шаралары  -  балапан  шығы-
мын  арттыру,  сонымен  қоса  эмбриондардың  әр 
түрлі  ауру  қоздырғыштарымен  зақымдалуының 
алдын алу үшін қажет. 
Қазіргі таңда инкубацияға арналған жұмыр-
тқаларды  дезинфекциялау  үшін  пайдаланыла-
тын  әр  түрлі  дезинфектанттар  туралы  көптеген 
мәліметтер  жинақталған.  Бір  қатар  авторлар  жұ-
мыртқаны  зарарсыздандыру  үшін  әр  түрлі  әдіс-
тер  мен  тәсілдер  ұсынуда.  Бірақ,  өсіп  келе  жат-
қан  эмбрионға  биологиялық  зарары,  микрофло-
раның  үйренгіштігі,  экономикалық  тиімсіздігі,  өң-
деу қиындылығы жағынан көптеген препараттар-
дың  инкубациялық  жұмыртқалар  дезинфектант-
тары ретінде пайдалануға жарамсыз деп табылу-
да.  Сондықтан,  инкубациялық  жұмыртқаларға, 
санация  жасау  үшін  қолданыста  қымбат  емес, 
сапасы  жоғары,  экологиялық  қауіпсіз  жаңа  зат-
тарды іздестіру маңызды және экономикалық жа-
ғынан тиімді болып табылады [1,2]. 
Ірі  құс  өсіру шаруашылықтарында  өндірісті 
ұйымдастырудың  маңызды  бөлігі  инкубацияға 
арналған  жұмыртқаларды  дұрыс  дайындау  бо-
лып табылады. Инкубациялық цехінде ветерина-
риялық-санитариялық  тәртіп  қатаң  қадағаланып 
отырады.  
Сырттай таза жұмыртқа қабында шамамен 
31 мыңға дейін бактерия бөліп, ал лас жұмыртқа 
сыртында  –  23  млн-нан  аса  микробтар  кез-
десетіні дәлелденген. Инкубаторлардың патоген-
ді микрофлорамен ластануына жол бермеу үшін, 
біріншіден, жұмыртқаның инфекциялық аурулары 
бар  құс  шаруашылықтарынан  түсуіне  жол 
бермеу,  екіншіден,  алдын  алу  мақсатында  инку-
баторларды  жүйелі  залалсыздандыру,  үшін-
шіден,  инкубация  цехында  жалпы  ветеринарлық 
санитарлық  ережелерді  қатаң  сақтау  және  төр-
тіншіден,  инкубациялық  жұмыртқаларды  дезин-
фекциялауға ерекше назар аудару қажет [3]. 
Инкубациялық  жұмыртқаларды  санитария-
лық  өңдеуде  негізгі  талаптарға  жауап  бере  ала-
тын дезинфекциялық препараттар шығарылуда. 
Өзінің  табиғатына  байланысты  дезинфек-
циялық  заттар  физикалық,  химиялық  және  био-
логиялық  болып  бөлінеді.  Дезинфекциялаушы 
заттар  пайдалану  тәсілі  бойынша  газды,  аэро-
зольді немесе ылғалды болады. Дезинфекцияны 
бір  рет,  жұмыртқаны  инкубаторға  саларда,  не-
месе бірнеше рет инкубацияның әртүрлі кезеңде-
рінде жүргізеді [4,5]. 
Анолит  препаратының  дезинфицирлеуші 
қасиеттерін және оның етті балапандардың өмір-
шеңдігі  мен  ішкі  мүшелерінің  гистоморфология-
лық жағдайына әсер етуін зерттеу. 
Қойылған  мақсатты  орындау  үшін  келесі 
міндеттер қойылды: 
 Анолит  препаратын  формальдегид  пре-
паратымен салыстыра отырып инкубациялық жұ-
мыртқалардың  эмбриогенезіне  әсер  етуін  зерт-
теу; 
 Инкубациялық  жұмыртқаларды  дезин-
фекциялауға  арналған  Анолит  препаратының 
оптимальды дозаларын анықтау; 

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ  
 
 
44
 Анолит  препараты  мен  формальдегид 
препаратының эмбриондардың және тәуліктік ба-
лапандардың ішкі мүшелерінің гистоморфология-
лық жағдайына әсер етуін зерттеу. 
Жұмыстың зерттеу бөлімі Алматы облысы, 
Чапай  ауданы,  Ащыбұлақ  ауылдық  округіне  қа-
расты “Алатау құс” жауапкершілігі шектеулі серік-
тестігінде  жүргізілді  және  Қазақ  ұлттық  аграрлық 
университетінің  «ветсансараптау  және  гигиена» 
кафедрасының зертханасында жүргізілді. 
 Ғылыми  зерттеу  жұмысында  –  инкубация-
лық  жұмыртқаларды  санитариялық  өңдеуге 
«Формальдегид»  препараты  мен  «Анолит»  пре-
паратын  салыстыра  отырып,  инкубатор  жұмырт-
қаларына және тәуліктік балапандардың ішкі мү-
шелерінің  гистоморфологиялық  жағдайына  әсе-
рін анықтадық. 
Тәжірибе барысында: 
-  40195  дана  жұмыртқа  (19970  дана  жұ-
мыртқа  -  формальдегид  препаратымен,  20125 
дана  жұмыртқа  -  анолит  препаратымен)  санита-
риялық өңделіп инкубацияға салынды. 
-  2 дана инкубаторлар зерттелді. 
-  1020  дана  инкубация  қалдықтары  шыға-
рылды. 
- 120 бас балапандар зерттелді. 
- Инкубациялық жұмыртқалардың қабығын-
дағы  саңылаулар  санын  анықтау  үшін  әр  қайсы-
сынан 5 сынамадан алынды. 
 Тәжірибе  жүргізу  үшін  инкубатор  жұмырт-
қаларының  үш  партиясы  алынды.  Жұмыртқаның 
бірінші  партиясы  бақылау  үшін,  екінші  партия-
дағы  жұмыртқаларды  3%-ды  формальдегид 
препаратын  5  литр  көлемінде  шыны  ыдысқа 
құйып,  аэрозольды  түрде  ИУП  –  Ф  –  45  инку-
баторы  ішінде  аппаратсыз  дезинфекцияладық. 
Яғни  бір  текше  метр  көлеміне  сай  камераға 
формальдегидті  қойып  есігін  жауып  тастадық, 
пайда  болған  формальдегид  буына  жұмыртқаны 
30  минут  бойы  ұстадық  және  жұмыртқалардың 
үшінші партиясы 0,05%-ды анолит препаратымен 
аэрозольды  тәсілмен,  яғни  жеңіл  типтегі  ылғал-
дағыш  арнайы  САГ-  1  құрылғысының  көмегімен 
бөлме  ішінде  жұмыртқаларды  дезинфекцияла-
дық.  
  
Зерттеу нәтижелерін талдау 
 
Кесте 1 - Инкубатор жұмыртқаларын дезинфекциялауда ИУП – Ф – 45 инкубаторы мен 
бөлме ауданының жұмыс режимі 
 
Көрсеткіштер  
Шкаф  
Инкубаторда  
(аэрозольды тәсілмен, 
аппаратсыз) 
Бөлмеде  
(аэрозолды тәсілмен, САГ-1 
құрылғысының көмегімен) 
Температура, құрғақ 
термометр,
 о
С 
37,6 
37,2 
Ылғалдандырылған 
термометр,
о
С 
29,0 
29-36 
Желдеткіштерді ашу ені, мм 
10 – 15 
табиғи 
  
Сонымен  қатар  біз  дезинфекцияға  дейін 
және дезинфекциядан кейін әр партиядан 5 дана 
жұмыртқадан  алып  овоскоп  құралының  көмегі-
мен  жұмыртқа  қабығындағы  саңылаулар  санын 
санап  есептеу  жұмыстарын  жүргіздік.  Зерттеу 
нәтижесі 2-ші кестеде келтірілген. 
 
Кесте 2 - Жұмыртқалардың сыртқы қабығындағы саңылаулар саны 
 
Көрсеткіштер  
Өңдегенге дейін 
саңылаулар саны, 
дана 
(бақылау тобы) 
Өңдегеннен соң саңылау саны, дана 
(тәжірибелік топтар) 
3%-ды 
«Формальдегид» 
0,05%-ды «Анолит» 
Жұмыртқаның үстіңгі бөлігі 
125 
123 
122 
Жұмыртқаның орта бөлігі 
95 
90 
84 
Жұмыртқаның соңғы бөлігі 
80 
77 
74 
Қорытынды  
300 
290 
280 
  
Зерттелетін жұмыртқалардың қабығындағы 
саңылаулардың  саны  нормадан  ауытқымай-
тынына көз жеткізілді.  
Келесі  зерттеу  жұмысында  жұмыр-тқалар-
да аллонтоистың өсу деңгейі бақылауға алынды. 
Бақылау  жұмыстары  инкубациядан  кейінгі  екі 
тәжірибелік 
партиямен 
салыстыра 
отырып 
жүргізілді.  Нәтижесін  3-ші  кестеден  көруге  бо-
лады.  
  
 

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ 
 
45
Кесте 3 - Балапандардың шығу интенсивтілігі жөніндегі инкубация нәтижелерінің 
көрсеткіштері 
 
Инкубациядан кейінгі 
көрсеткіштер  
Тәжірибелік жұмыртқа партиясы 
3%-ды Формальдегид 
0,05%-ды Анолит 
дана 
% 
дана 
% 
Салынған жұмыртқа 
19970 
100 
20125 
100 
Ұрықталмаған  
90 
20,4 
80 
18,8 
Ақаулы (қан – сақина) 
18 
2,6 
14 
2,3 
Құрғап қалғандары  
42 
8,9 
35 
7,2 
Қатып қалғандары 
26 
6,0  
21 
4,8  
Әлсіздері  
8 
1,9 
5 
1,5 
Өміршең балапандар 
9948 
80,3  
9987 
84,2 
 
Зерттеу  нәтижесінен  кейін  екі  тәжірибелік 
партияларда  ұрықталмаған  жұмыртқалар,  әлсіз 
жетілмеген  балапандар  мен  қатып  қалған  бала-
пандар  кездесті.  Яғни  0,05%  Анолит  препараты-
мен  өңделген  жұиыртқалардан  балапандардың 
шығу интенсивтілігі орташа есеппен 84,4%-ды құ-
рап,  формальдегид  препаратымен  өңделген  жұ-
мыртқалармен  салыстырғанда  3,9%-ға  жоғары 
екеніне  көз  жеткізілді.  Жалпы  эмбриондардың 
жақсы дамуы екінші партияда (0,05%-ды анолит) 
байқалды.  
Алынған  тәуліктік  балапандардың  өмір-
шеңдігі  мен  сапасының  артуы  күнделікті  беріле-
тін азықтардың құрамына байланысты екені бел-
гілі.  Осы  мақсатпен  10-тәуліктік  балапандардың 
тірі  салмағы  мен  ішкі  мүшелерінің  салмағының 
көрсеткіштері анықталды. 
 
Кесте 4 - 10-тәуліктік балапандардың тірі және ішкі мүшелер салмағының зерттеу 
нәтижелері 
 
Көрсеткіштер  
Тәжірибелік балапандар тобы 
3%-ды Формальдегид 
0,05%-ды Анолит 
Тәуліктік балапандар салмағы, г 
37,8±0,244 
38,0±0,166 
Саруыз қабығымен қалған саруыз 
салмағы, г 
5,81±0,048 
5,87±0,048 
Бауыр салмағы, г 
1,11±0,083 
1,13±0,059 
Жүрек салмағы, г 
0,24±0,024 
0,36±0,014 
Фибриционды қапшық массасы, г 
0,07±0,005 
0,08±0,003 
 
 Тәуліктік  балапандардың  тірі  салмағы  мен 
ішкі  мүшелерінің  салмағында  айырмашылықтар 
болды.  Бірінші  тәжірибелік  партияда  орташа 
есеппен  (3%-ды  Формальдегид)  79,2%  құрады, 
ал  екінші  тәжірибелік  партияда  (0,05%-ды 
Анолит)  80,3%  құрап,  бірінші  партиямен  салыс-
тырғанда 1,1%-ға артқаны анықталды. 
 Зерттеу  жұмыстарының  соңында  «Формал-
дегид»  және  «Анолит»  препараттарымен  өңдел-
ген  инкубациялық  жұмыртқалардан  шыққан  ба-
лапандардың өміршеңдігі 30 тәулік бойы бақыла-
нып отырады. Бұл көрсеткіштерді бақылау ретін-
де  өңделмеген  жұмыртқалардан  шыққан  бала-
пандардың  өміршеңдігі  салыстырмалы  түрде 
зерттелді. 
 
Кесте 5 - 1, 10, 20, 30 тәуліктік балапандардың тірі салмағы және 1,10, 20 және 30 тәуліктегі 
балапандардың өміршеңдігі 
 
Тә
ул
ік 
Балапандардың топтары (балапандардың 
салмақтары) 
Балапандардың топтары 
(балапандардың өміршеңдігі) 
бақылау 
3%-ды  
Формальдегид 
0,05%-ды  
Анолит 
бақылау 
3%-ды  
Формальдегид 
0,05%-ды  
Анолит 
1 
37,6±0,176 
38,3±0,039 
38,9±0,094 
97,9 
98,0 
99,5 
10 
150,9±0,145 
156,3±0,138 
166,1±0,188 
96,0 
96,7 
97,4 
20 
414,7±0,207 
419,1±0,222 
426,2±0,224 
94,5 
95,9 
97,3 
30 
850,5±0,42 
863,2±0,414 
870,3±0,405 
94,1 
95,7 
96,5 
 
 Балапандардың аман қалуы және 1, 10, 20 
және  30  тәуліктік  балапандардың  тірі  салмағы-
ның  көрсеткіштері  3-ші  тәжірибелік  топтағы 
(0,05%-ды Анолит) балапандарда ең жоғарғы нә-
тиже  көрсетіп,  тиімділігі  97,6%-ды  құрады.  2-ші 
тәжірибелік  топтың  тиімділігі  96,5%-ды  көрсетті. 
Ал,  бақылау  тобындағы  препараттармен  өңдел-
ген  балапандардың  өміршеңдігі  орташа  есеппен 
95,6%-ды  құрап,  1,2-ші  топтармен  салыстырған-
да  төмен  нәтижені  көрсетіп  отыр,  зерттеу  нәти-

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ ҒЫЛЫМДАРЫ  
 
 
46
жесінде 3-ші тәжірибелік топтағы (0,05% Анолит) 
балапандардың  өміршеңдігі  топтың  2-ші  Фор-
мальдегид  нәтижесінен  1,1%-ға,  ал,  1-ші  топтың 
(өңделмеген) 2%-ға жоғары екені анықталды. 
  
Қорытынды: 
1.  «Анолит»  препаратымен  өндірістік  зерт-
теу  кезінде  балапандардың  шығу  интенсивтілігі 
«Формальдегид»  препаратының  нәтижелерімен 
салыстырғанда  3,9%-ға  жоғары  болатындығына 
көз жеткізілді. 
2.  Тәуліктік  балапандардың  тірі  салмағы 
мен  ішкі  мүшелерінің  салмағы  Анолитпре-пара-
тымен  өңдеу  нәтижесі  80,3%  құрып,  Формальде-
гид  препаратына  қарағанда  1,1%-ға  артқанын 
көрсетті. 
3.  Тәуліктік  балапандардың  өміршеңдігі 
бойынша Анолит препаратының тиімділігі 97,6%-
ды  көрсетіп,  формальдегид  препараты  нәти-
жесінен  1,1%-ға,  ал  препаратпен  өңделмеген 
бақылау тобынан 2%-ға жоғары екенін көрсетті. 
 
Әдебиеттер: 
1 Кривопишин И.П. Методические рекомен-
дации по яиц сельскохозяйственной птицы. Сер-
геев Посад, 2001. – С. 23-25. 
2  Вашков  В.И.  Современное  состояние 
вопроса дезинфекции воздуха М.: 1977. - С.27. 
3  Бессарабов  Б.,  Полянинов  В.,  Аэрозоль-
ная  дезинфекция  в  присутствии  животных  //  Ве-
теринария - 2005.- С. 13-14.  
4.  Кочиш  И.,  Бушина  О.  Эффективное  -
средство  нового  поколения  для  дезинфекции 
инкубационных  яиц  //  Птицеводство.  -  2008.  - 
№2. – С.15-16. 
5  Бушина  О.  Влияние  предынкубационной 
обработки  яиц  кур  бактерицидным  средством 
нового  поколения  на  эмбриональную  жизнеспо-
собность  птицы  //  Ветеринарная  медицина.2008. 
- №1. – С. 9-10. 
 
 
УДК 631. 31.06. 
 
РЕЗУЛЬТАТЫ  ОЦЕНКИ  ТЕХНОЛОГИИ  ВНЕСЕНИЯ ВЫХЛОПНЫХ  ГАЗОВ  В  
ПАХОТНЫЙ  СЛОЙ ПОД  ЗЕРНОВЫЕ  КУЛЬТУРЫ 
 
Дерепаскин  А.И.  –  д.т.н.,  старший  научный  сотрудник,  заведующий  лабораторией 
разработки  комбинированных  орудий  КФ  ТОО  «Казахский  научно-исследовательский  институт 
механизации и электрификации сельского хозяйства» 
Токарев  И.В.  –  магистрант  специальности  6М080600  -  Аграрная  техника  и  технология 
Костанайского государственного университета им. А.Байтурсынова 
 
Түйін 
Егiстiк  жердегі  тотық  газдар  технологиясы  бағасының  нәтижелеріне  дәнді  дақылдар 
сепкендегі қорытындының енгізілуі көрсетіледі. 
Аннотация 
Представлены  результаты  оценки  технологии  внесения  выхлопных газов  в  пахотный  слой 
при посеве зерновых культур. 
Summary 
Results of an assessment of introduction of exhaust gases technology to an arable layer at grain crops 
are presented. 
 
Основными  особенностями  почв  Северно-
го  Казахстана  является  повышенная  солонцева-
тость  и  карбонатность,  чем  объясняется  недос-
таточно прочная структура пахотного слоя, высо-
кое  залегание  водорастворимых  солей  в  профи-
ле  и  пониженное  содержание  гумуса;  поэтому 
бактерии,  участвующие  в  производстве  углекис-
лого  газа,  необходимого  для  растворения  мине-
ральных  удобрений  и  перевода  их  в  удобные 
для  усвоения  растениями  формы,  недостаточно 
активны,  что  подтверждается  интенсивностью 
выделения  углекислоты  с  поверхности  солонцо-
вых  и  карбонатных  почв  [1].  Это  способствует 
тому,  что  вносимые  в  почву  минеральные  фос-
форные  удобрения  переходят  в  нерастворимые 
формы и не участвуют в формировании урожая. 
Для образования угольной кислоты в требуемых 
количествах  необходим  посторонний  источник 
углекислого газа. 
В  качестве  постороннего  источника  угле-
кислого  газа  доктором  сельскохозяйственных 
наук  Бабушкиным  В.М  и  его  учениками  предло-
жено  использовать  выхлопные  газы  двигателя 
трактора, внося их непосредственно в корнеоби-
таемый  слой  [2,  3].  Такое  внесение  выхлопных 
газов  в  условиях  Ставропольского  края  на 
южных  солонцовых  черноземах  способствовало 
ускорению  мелиоративного  процесса,  улучше-
нию структуры пахотного слоя и повышению уро-
жайности сельскохозяйственных культур. 
На  почвах  Северного  Казахстана  такая 
оценка  проводилась  недостаточно.  Поэтому 
нами  были  проведены  производственные  опыты 
по  оценке  эффективности  внесения  выхлопных 

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ 
 
47
газов  двигателя  трактора  под  зерновые  куль-
туры. 
Для  производственной  проверки  эффек-
тивности  внесения  выхлопных  газов  в  почву 
нерешёнными  оставались  технические  вопросы, 
которые были решены в 2008 году при финансо-
вой помощи ТОО «Сельхозтехника» Федоровско-
го  района  Костанайской  области.  Оборудование 
для  внесения  выхлопных  газов  в  почву  изготов-
лено  к  посевному  агрегату,  состоящему  из  трак-
тора  К-701  и  пяти  сеялок  СЗС-2,1.  Выхлопные 
газы  вносились  одновременно  с  посевом  под 
лапки  сошников,  для  чего  верхняя  часть  лапки 
закрывалась защитной пластиной, к которой кре-
пился  патрубок  для  подвода  газа.  Посевной 
агрегат  с  оборудованием  для  внесения  газов 
представлен на рисунке 1. 
С  использованием  такого  оборудования  в 
2008  и  2009  годах  были  заложены  производ-
ственные  опыты  на  полях  ТОО  «Сельхозтех-
ника». 
В  2008  году  производственные  были 
заложены  опыты  по  стерне  пшеницы.  Посев 
пшеницы сорта «Любава» произведен 20-22 мая 
с  нормой  высева  150кг  на  гектар.  Почва  –  обык-
новенный  чернозём,  солонцеватый.  Площадь 
одной  делянки  -  40га,  повторность  4-кратная. 
Схема  опыта  предусматривала  чередование 
участков с внесением и без внесения выхлопных 
газов.  Доза  внесения  составляла  165см
3
/кг  поч-
вы.  Уборка  проводилась  прямым  комбайнирова-
нием  комбайном  «Вектор»  с  7-метровой  жаткой. 
На каждой делянке делался прокос туда и обрат-
но,  а  собранный  урожай  затем  перегружался  в 
кузов автомобиля и взвешивался. 
 

жүктеу/скачать 13,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: