Пайдаланылған әдебиеттер мен деректер

 
37 
front  along  with  the  oil.  It  can  be  clearly  seen  from  the  article  how  the  personnel  of  the  editors  office, 
regardless the time, worked selflessly for the sake of Victory. 
 
 
УДК 793.3: 377 (574) 
 
СОСТОЯНИЕ ПРОБЛЕМЫ ОРГАНИЗАЦИИ САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ 
РАБОТЫ  СТУДЕНТОВ- ХОРЕОГРФОВ В ВУЗЕ 
 
А.К.Кульбекова, 
д.п.н., доцент Казахского национального университета искусств (г. Астана) 
 
Одной  из  составляющих  учебного  процесса  в  вузе  является  организация  самостоятельной 
работы  студентов.    «Только  в  овладении  новыми  знаниями  возможно  настоящее  интеллектуальное 
развитие  личности»,  становление  высококвалифицированных  специалистов.  Необходимость 
организации  самостоятельной  работы  студентов  с  различных  научных  и  авторских  позиций 
рассматривались    С.Л.Рубинштейном,  Н.А.  Менчинской,  Л.С.  Выготским,  А.Н.  Леонтьевым,  П.Я. 
Гальпериным. 
Решая  задачи  профессионального  обучения  в  творческих  вузах,  каждый  преподаватель 
понимает,  что  организация  учебного  процесса  должна  выстраиваться  по  принципу  общего  развития 
будущих  специалистов,  развития  их  активности,  самостоятельности.  Учебно-творческий  процесс 
должен  способствовать  формированию  у  студентов  объективного  мировоззрения,  гибкости 
творческого  мышления,  навыков  профессионального  мастерства.  На  практическом  опыте 
деятельности творческих вузов мы пришли к выводу о необходимости совершенствования методов и 
технологий  организации  самостоятельной  работы  обучающихся.  В  учебно-творческом  процессе  по 
подготовке  будущих  специалистов-хореографов  также  необходимо  большое  внимание  уделять 
«привитию обучаемым умений  самостоятельно овладевать профессиональными навыками» [3, 330]. 
Практика  показывает,  что  вопрос  рациональной  организации  самостоятельной  работы 
студентов  на  занятиях  решается  далеко  не  всеми  преподавателями.  Это  означает,  что  в  учебном 
процессе  на  не  достаточном  уровне  практикуются  самостоятельные  работы,  ориентирующие 
студентов  на  успешную  подготовку  к  будущей  профессиональной  деятельности.  Задачами 
самостоятельной  работы    студентов  на  учебных  занятиях  являются:  связь  ранее  изученного 
материала с новыми знаниями, использование приобретенных приемов познавательной деятельности 
в  процессе  овладения  новым  учебным  материалом,  создание  поисково-творческой  ситуации  и 
развитие перспективы предстоящей учебной задачи. 
В  процессе  самостоятельной  деятельности  студентов  при  выполнении  и  решении 
поставленной  учебной  задачи  не  всегда  уделяется  должное  внимание  обоснованию  ими  своих 
действий на основе предъявляемых требований, методических закономерностей и принципов учебной 
дисциплины.  Все  это  отрицательно  сказывается  на  приобретении  профессиональных  умений  и 
навыков  будущих  специалистов,  создает  препятствия  в  овладении  профессиональным  мастерством 
будущих педагогов и режиссеров в области хореографического искусства. 
Анализ  педагогической  деятельности  показывает,  что  трудности  в  организации 
самостоятельной  работы  студентов  заключаются  в  том,  что  учебный  материал  не  в  полной  мере 
содействует  успешному  решению  задачи  повышения  роли  самообразования,  познавательной 
активности  и  деятельности  студентов.  Анализ  проблемы  показал,  что  в  организации  учебного 
процесса, учебниках и учебно-методических материалах по специальности содержится недостаточное 
количество  заданий  для  самостоятельного  освоения  материала.  Задания  зачастую  имеют 
односторонний  практический  характер  тогда,  когда  необходимо  прививать  умения  анализировать, 
сопоставлять  учебные  примеры,  раскрывать  суть  профессиональных  задач.  Следовательно,  на 
занятиях  необходимо  приводить  большое  количество  учебных  примеров  для    формирования 
аналитического  мышления  студентов  при  решении  тех  или  иных  профессиональных  задач.  Учебный 
процесс  необходимо  выстраивать  на  освоении  методов  добывания  знаний,  совершенствовании 
профессиональных умений и навыков.  
«Наличие  интереса  при  освоении  нового  придает  знаниям  осмысленность,  основательность, 
прочность. Напротив, отсутствие интереса при усвоении знаний ведет к тому, что знания усваиваются 
медленно,  формально,  не  находят  применения  в  жизни,  быстро  забываются»  [2,  117].  Развивая  и 
осмысливая научную позицию П.Я. Гальперина, процесс совершенствования практических навыков и 
исполнительского мастерства должен быть взаимосвязан с усвоением методов и технологий обучения 
учебных  курсов.  Методы  самостоятельного  добывания  знаний  и  самообразования  базируются  на 
владении принципами педагогики, понимании методологии предмета. 

 
38 
Самостоятельная  работа  студентов-хореографов  в  вузах-  это  их  деятельность  в  процессе 
обучения и во внеаудиторное время, выполняемая по заданию преподавателя, под его руководством, 
но  без  его  непосредственного  участия.  Основными  методическими  принципами  самостоятельной 
работы студентов на хореографических факультетах вузов являются: 
- наличие практической, познавательной, творческой и поисковой задачи; 
- наличие проблемного вопроса и профессиональной задачи; 
- проявление творческого поиска для успешного выполнения поставленных задач; 
- направленность учебно-творческого процесса на самостоятельную деятельность студентов; 
- проявление сознательности и активности студентов в процессе решения поставленных задач.  
В  учебно-творческом  процессе  по  подготовке  будущих  специалистов-хореографов 
самостоятельная  работа  студентов  может  проявляться  в  различных  формах:  от  простого 
воспроизведения  увиденного  или  практического  показа  до  самостоятельной  творческо-поисковой 
деятельности.  Самостоятельность  студентов-хореографов  при  изучении  специальных  предметов 
проявляется  через  планирование  ими  своей  учебно-творческой  работы;  отбор  основных    и 
дополнительных  методических  материалов,  литературы,  музыки,  видеоматериалов,  историко-
теоретической информации, самостоятельная постановочная работа, творческий проект. 
Самостоятельная  работа  студентов-хореографов  во  внеаудиторное  время  заключается  в 
повторении  и  заучивании  учебного  материала,  совершенствовании  техники  исполнения  движений, 
танцев, углублении  теоретических знаний, развитии практических умений и навыков. 
Одним  их  основных  педагогических  условий  развития  творческих,  интеллектуальных  
способностей  и  внутреннего  потенциала  студентов  в  процессе  самостоятельной  работы  является 
решение  учебно-профессиональных  задач.  Такой  вид  деятельности  имеет  место  тогда,  когда 
преподаватель ставит проблемную задачу, а студент самостоятельно решает ее, имеет представление 
о  конечном  результате,  управляет  этапами  решения  профессиональной  задачи.  При  этом  студент 
анализирует проблему, ищет способы и пути ее решения, самостоятельно ориентируется в ситуации.  
Учебные  проблемные    задачи  могут  быть  сформулированы  как  в  устной,  так  и  письменной 
форме.  Задания  могут  быть  практическими  или  теоретическими.  Устная  постановка  учебных 
проблемных  задач  может  осуществляться  преподавателями  при  изложении  учебного  материала  с 
целью  активизации  самостоятельной  деятельности  студентов  на  лекционных  и  практических 
занятиях.  Письменная  постановка  учебной  проблемной  задачи  предполагает  конструируемый  ответ, 
аргументированный арсеналом знаний по предмету, работа с дополнительными источниками. 
Письменные  учебные  проблемные  задачи  целесообразно  использовать  во  внеаудиторной 
работе студентов с  целью углубления  их теоретических  знаний  и совершенствования  практических 
умений  и  навыков.  В  ходе  самостоятельной  работы  по  решению  профессиональных  задач  студенты 
используют знания, умения и навыки в полном объеме, находят и используют межпредметную связь. 
Следовательно, формируются условия для углубленного освоения  умений и навыков для применения 
их в будущей профессиональной деятельности.  
В  процессе  совершенствования  отечественной  модели  вузовской  подготовки  специалистов  в 
области  хореографического  искусства  необходимо  определить  роль  самостоятельной  работы 
студентов, усилить  ответственность профессорско-преподавательского состава за развитие навыков 
самостоятельной работы студентов, воспитание их творческой и поисковой активности.  Активизация 
самостоятельной работы студентов в вузах предполагает: 
-  совершенствование  учебных  планов  и  программ  в  рамках  ГОСО  с  целью  увеличения  доли 
самостоятельной работы студентов; 
-  оптимизацию  методов  обучения,  внедрение  в  учебный  процесс  продуктивных  технологий 
обучения; 
- активное использование информационных и интерактивных технологий и методов обучения, 
обеспечивающих студентов доступностью освоения учебного материала; 
- совершенствование методики организации и проведения видов профессиональной практики 
и научно-исследовательской работы. 
 
Литература: 
1. Выготский Л.С. Собр.соч.в 6-ти т.,Т.3. Проблемы развития психики// Под ред. Матюшкина А.М.- М., 
1983. 
2. Гальперин П.Я. Введение в психологию.- М., 1999.-С.117. 
3. Казакова А.Г. Педагогика профессионального образования: Монография.- М.: Экон-Информ, 2007.- 
С. 330.  
4. Леонтьев А.Н. Педагогическое общение.- М., 1979. 
 
Түйіндеме 

 
39 
Мақалада  автор  ЖОО-ғы  студент-хореографтардың  өзіндік  жұмысын    ұйымдастырудағы 
проблемаларын қарастырған. 
Summary 
In  this  article  the  author  describes  the  problems  of  choreographers  students
/ 
independent  work 
organization in the Universities.  
 
 
ДЕРЕКТЕР ҚОРЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ОҚЫТУ ҮДЕРІСІНДЕГІ ҮЛЕСІ 
 
С.Кариев,  
п.ғ.д., профессор, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
 
К.Багитова, 
магистрант, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
 
 
Бүгінде,  информация  өңдеу  мен  халықаралық  деңгейде  еңбек  түрлерін  бөлу  әлемдік 
экономиканың  ең  негізгі  ерекшеліктері  болып  отырған  кезде,  білім  алу  кез  келген  маманның  жеке 
және кәсіби табысының негізгі көзі болып қала береді. Білімнің адамның жұмысқа тұру мен өмір сүру 
деңгейіне тигізетін әсері бұрынғыға қарағанда анағұрлым күшейе бастады. Әрине, білімге қойылатын 
талаптар  да  өзгеріске  ұшырады:  әрбір  жанның  негізгі  білімі  мен  оның  тұрақты  жаңарып  отыруымен 
қатар қазіргі маман деректер қорларын табысты пайдаланып, заң әне экономика негіздерін де игеруі 
тиіс[1].  Осыған  орай  деректер  қорларын  табысты  пайдалануда  Деректер  қорын  басқару  жүйелері    ( 
ДҚБЖ)
 
 қолданылады.
  
ДҚБЖ
 
-  жаңа  қор  құрылымын  құру,  оны  деректермен  толтыру,  редакциялау,  берiлген  шарт 
бойынша деректердi таңдап алу, оларды реттеу, безендiру және баспаға шығаруға дайындау қызметiн 
атқаратын программалық құрал. 
 
Кез келген  ДҚБЖ  деректермен төрт қарапайым операция орындауға мүмкіндік береді:
 
- кестеге бір немесе бірнеше жазбаны қосу; 
 -кестеден бір немесе бірнеше жазбаны жою; 
- кейбір өрістердің бір немесе бірнеше жазбаларындағы мәндерді жаңарту; 
- берілген шартты қанағаттандыратын бір немесе бірнеше жазбаларды табу. 
      Деректер қорын басқару жүйесінің
 
тағы бір функциясы – деректерді  басқару. Деректерді басқару 
ретінде,  әдетте,  деректерді  рұқсат  етілмей  қол  жетуден  қорғау,  деректермен  жұмыс  режимін  көп 
мәрте  пайдалануды  қолдау  және  деректердің  тұтастығы  мен  үйлесімділігін  қамтамасыз  ету.    ДҚБЖ 
негізінен 2 – ге бөлінеді. Олар: 
- Серверлік ДҚБЖ 
- Столүсті ДҚБЖ.  
Серверлік  ДҚБЖ.«Клиент  –  сервер»  архитектурасына  серверлік  ДҚБЖ  негізделген,  яғни 
белгілі  бір  компьютерде  деректерді  орталықтандырылған  өңдеу  мен  сақтау.  Деректер  қоры  сервері 
деп аталатын, арнайы қосымшаның немесе сервистің жұмыс жасауы. Деректер қоры сервері деректер 
қоры  файлдарына,  деректерге  қол  жеткізуді  қамтамасыз  етудің  резервтік  көшірмесіне, 
қолданушылардың сұрауларының орындалуына жауапты. Осы сұраудың басты негізі болып табылатын 
клиенттік  қосымшалар  желіге  біріккен  дербес  компьютерге  тіркейді.  Серверлік  ДҚБЖ  қолданғанда 
сұрауларды орындау сервер көмегімен жүзеге асады, сондықтан да клиенттік қосымшалар серверден 
тек ғана сұрау нәтижесін алып, барлық кестелерді немесе барлық индекстерді жіберуді талап етпейді.  
Әлемге әйгілі серверлік деректер қорын басқару жүйесіне төмендегілерді жатқызуға болады: 
- Oracle 
- Microsoft SQL Server 
- Sybase фирмасының деректер қорын басқару жүйелері 
- Informix фирмасының деректер қорын басқару жүйелері  
IBM DB2 
     Столүсті ДҚБЖ. Столүсті ДҚБЖ деректерді басқаратын арнайы қосымшалар мен сервистерге ие 
емес,  сондықтан  да  деректермен  байланыс  операциялық  жүйедегі  файлдық  сервистердің  көмегімен 
жүзеге  асады.  Көбінесе  мұндай  деректер  қорын  басқару  жүйелерінің  құрамында  қосымшаларды 
жасақтау құралы бар. Сондықтан да мұндай құралдар осы ДҚБЖ қолдайтын форматтағы деректермен 
жұмыс  жасауға  бағдарланған.  Ол  өте  немесе  азғана  ыңғайлы  қолданушы  интерфейсін  құруға 
көмектеседі.  Ал  деректерді  өңдеуге  тоқталатын  болсақ,  ол  толығымен  қолданушы  (клиент) 
қосымшасында  іске  асады.  Столүсті  деректер  қорын  басқару  жүйелерінің  дамуындағы  келесі  қадам 
оның желілік көлқолданушылық нұсқаларының пайда болуы, яғни ол бірнеше қолданушы бір уақытта 
қол жеткізе алатын жалпы қолжетімді қоймадағы деректерді өңдей алуы.  
Әлемге әйгілі столүсті деректер қорын басқару жүйелеріне төмендегілерді жатқызуға болады: 
- dBase және Visual dBase 
- Paradox 

 
40 
- Microsoft FoxPro 
- Microsoft Access [2]. 
     dBase  және  Visual  dBase
. 
dBase  деректер  қорын  басқару  жүйелерінің  ең  алғашқы    dBase  II 
нұсқасы 80 – жылдардың бірінші жартысында пайда болды. Пайдалану қарапайымдылығы, компьютер 
ресурстарына талап қоймағандығы, сонымен қатар ең бастысы шығарушы компанияның маркетингтік 
саясатының біліктілігінің арқасында бұл өнім жоғарғы атаққа ие болып, оның келесі нұсқалары dBase 
III және dBase III Plus үлкен сұраныста болды. dBase деректер қорын басқару жүйелерінде деректерді 
сақтау «бір кесте – бір файл» принципіне негізделген (бұл файлдар көп жағдайда *.dbf кеңейтілуіне 
ие).  МЕМО  –  өрісі  және  BLOB  –  өрісі  дербес  файлдарда  сақталады  (көбінесе  *.dbt  кеңейтілуімен). 
Сонымен қатар кестелерге арналған индекстерде дербес файлдарда сақталады. dBase деректер қорын 
басқару жүйелерінің алғашқы нұсқаларындағы деректер форматы ашық түрде болғандықтан басқа да 
өндірушілер  осыны  пайдаланып,  dBase  секілді  деректер  қорын  басқару  жүйелерін  құрып,  оны  dBase 
деректер  қорын  басқару  жүйелерінің  деректерді  сақтау  форматымен  жартылай  сәйкестендірді. 
Мысалы әлемге танымал FoxBase деректер қорын басқару жүйесі (Fox Software компаниясының өнімі, 
қазіргі  уақытта  Microsoft  компаниясының  өнімі)  кестелерге  dBase  деректер  қорын  басқару  жүйесінің 
деректер  форматын  пайдаланды,  дегенмен  МЕМО  –  өрісі  мен  индекстерді  сақтау  форматын  өздері 
ойлап тапты. Сондықтан да олар dBase – пен сәйкестендірілмейді. dBase өзінің деректер форматымен 
ғана  емес,  сонымен  қатар  программалау  тілдерінің  бірі    ХBase  –  пен  де  танымал.  ХBase 
командаларының  интерпретатор  рөлін  көбінесе  осы  тілде  қосымшаларды  жасақтау  ортасы  немесе 
орындау  уақыты  ортасы  (run  -  time)  атқарады.  Dos  –  ты  кең  қолданған  кездегі  онымен  командалық 
және синтаксистік ұқсастықтары болғанымен, ХBase тілінің өзіндік ерекшеліктері де бар.     Нақтырақ 
айтсақ  бұл  оның  соңғы  нұсқаларынан  айқын  көрінеді.  Олардың  барлығы  өзіндік  объектілік 
кеңейтілулерге ие болды. Сондықтан да бір  – бірімен сәйкестік мүлдем болмады. Тағы бір ерекшелігі 
dBase – тің диалектісін қолдану міндетті емес. Бұл деректерге кіру Microsoft ODBC API арқылы мүмкін 
(егер де сәйкес драйверлер болса) және кейбір басқа да деректерге кіру механизмдері, яғни ол dBase 
– тің деректер форматын пайдаланатын қосымшаларды құруға мүмкіндік береді. Уақыт өте келе dBase 
ДҚБЖ  жүйесін  Borland  International  компаниясы  сатып  алды.  Осының  нәтижесінде  бұл  өнім  Visual 
dBase деп аталып, қосымша мүмкіндіктерге ие болды. Осы мүмкіндіктердің ең бастылары : 
- Графикалық деректерді сақтауға арналған арнайы өріс типі; 
- Деректер қорының өзінде деректер тұтасытығының ережелерінің сақталуы; 
- Басқа форматтағы деректерді пайдалануы; 
    Қазіргі уақытта dBase деректер қорын басқару жүйесі dBase Inc компаниясының өнімі. Оның соңғы 
нұсқасы төмендегі мүмкіндіктерге ие: 
- dBase және FoxPro – ның барлық нұсқаларының деректерін басқаруы; 
- Формалар, есеп берулер және қосымшалар құру; 
- Басқа деректер  қорын басқару жүйесіндегі деректерге кіру және ДҚБЖ арасындағы әртүрлі 
типтердегі деректермен алмасу; 
- Деректерді Internet – ке жариялау және Web – клиент құру; 
- Web – ке есеп берулерді жариялау; 
- Сұрауларды визуалды тұрғызу [3]. 
      Аталған деректер қорын басқару жүйелерінің түрлері, негізгі функциясы мен мүмкіндіктері оқыту 
үдерісінің  мазмұнындағы  басты  бағдарлар  ретінде  пайдалануы  шарт  болып  саналады  және  де  оның 
сапалық көрсеткіштерін көтеруге нақты үлестерін қосады. 
   
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.  Беркімбаев  К.М.,  Ажиханов  Н.Т.  Мәліметтер  қорын  жобалау  негіздері.  Оқу  құралы,  Түркістан, 
2008,3-б 
2.Дейт К.Дж. Введение  в системы баз данных – Киев, 1998, с.42 
3.Мейер Д. Теория релационных базы данных –М., 1987, с.245 
 
Резюме 
   
Современная  жизнь    немыслима    без    эффективного    управления.    Важной  категорией 
являются  системы  обработки  информации,  от    которых    во    многом  зависит  эффективность  работы  
любого  предприятия  ли  учреждения. 
 
Summary  
 
Modern  life  is  unthinkable  without  effective  management.  Important  category  are  information 
processing systems, which largely depends on the effectiveness of any enterprise whether the institution. 
 
 

 
41 
ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ ҮШІН СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ 
 БАЙЛАНЫСТАРДЫ ДАМЫТУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ 
 
Р.Қ.Сабирова, 
э.ғ.к., доцент, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
  
Д.Б.Бисенова,  
магистрант, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
  
 
Қазақстан  экономикасы  сыртқы  экономикалық  факторлардың  мәні  басқа  елдермен 
салыстырғанда  әртүрлі  табиғи  жағдайдың  болуы,  пайдалы  қазбалардың  бай  қоры,  ішкі  нарықтың 
алымдылығына  қарамастан  жоғарылауында.  Сыртқы  экономикалық  байланыстар  халықаралық  еңбек 
бөлінісінің  артықшылығы  есебінен  өндіріс  тиімділігін  жоғарылатудың  негізгі  элементі  болып  қана 
қоймайды, сонымен қатар нарықтық экономиканың маңызды элементі ретінде әлемдік шаруашылыққа 
кіру  үшін  де  қажет.  Көптеген  онжылдықтар  бойы  әлемдік  экономикадан  нақты  экономиканың  үзілуі 
оның көптеген ерекшеліктеріне әсер етті: елде әлемдік түбегейлі өзгерген баға жүйесі қызмет атқарды 
және осыдан кейін рубль, теңге конвертацияланатын валюта болып табылмады, кәсіпорындар әлемдік 
нарықпен байланыста болмады және онда жұмыс жасауға да тәжірибесі жоқ болды. 
Бүгінгі  таңда  Қазақстан  Республикасы  әлемдік  шаруашылықтың  толыққанды  субъектісіне 
айналып  отыр.  Оны  ресми  түрде  әлемнің  105  елі  мойындады,  оның  ішінде  80-ге  жуығымен 
дипломатиялық  қатынастар  құрылды,  әлемнің  көптеген  елінде  ресми  елшіліктері  мен  оның 
консулдығы орналасқан. Қазақстан әлемдік бірлестікте де маңызды орын алып отыр. Ол қазіргі кезде 
40-тан  аса  халықаралық  ұйымдармен  ынтымақтаста.  Қазақстанда  өзге  елдердің  елшіліктері  және 
халықаралық ұйымдары жұмыс істейді. 
Осыған байланысты, экспорт көлемінің импорттан жоғары болуы нәтижесінде, соңғы жылдары 
Қазақстанда сыртқы сауда балансының белсенді сальдосы байқалуда. Алайда «желқайықпен, өтемге 
қалдырылған» транзитті тауарлардан, фрахт  және экспортерлердің эквивалентсіз бартерінен келген, 
экспорттық-импорттық операцияларды есепке алумен байланысты. 2010 жылы экспорт көлемі 12926,7 
млн.  АҚШ  долл.  болса,  ал  импорт  -  8408,7  млн.  АҚШ  долл.  құрады.  Атап  айтқанда,  жалпы  сыртқы 
сауда айналымының 2007 жылы 1999 жылмен салыстырғанда 224 пайызға өскен.  
Ашық  экономикаға  көшу  халықаралық  еңбек  бөлінісінде,  халықаралық  мамандандыру  және 
кооперацияға  қатысу  есебінен  әсер  алуға  мүмкіндік  берді.  Бүгінде  ашық  экономикаға,монополиялық 
құрылым сынығына қатыса алатын фактор ретінде маңызы зор. Мұнсыз нағыз нарықтың болуы мүмкі 
емес.  Шағын  және  орта  кәсіпорындарды  дамытуды  ынталандыру  мен  қолдау  бойынша  шаралар 
қабылдануда.  Бірақта  ауыр  өнеркәсіп  саласындағы  ірі  кәсіпорындардың  монополиясын  сындыру 
қиынға  соғады.  Шағын  кәсіпорын  да  ірі  кәсіпорындардың  үстемдігіне  қарсы  тұра  алмайды.  Ірі 
кәсіпорындарды монополиялық  қалпын Қазақстан  экономикасын  әлемдік  шаруашылыққа  қосу және  
ашық  экономикаға  көшу  жолымен  түсіруге  болады.   
Монополист      кәсіпорындар    ел    ішінде  өзінің  тауарлар  бағасын  2-3  есе  көтереді.  Әлемдік 
нарыққа  шығу  мүмкіндігі  сатып  алушылардың  сол  немесе  басқа  тауарды  сатып  алуына  мүмкіндік 
береді. Егерде елде өте  қымбат  немесе сапасы төмен тауар  шығарылса,  онда сатып алушы тауарды 
шет  елден  сатып  алуына  болады.  Бәсекелестік  қабілеті  бар  тауарды  өндіруге  кәсіпорындарды  және 
сәйкесінше  жалпы  прогресс  факторын  ынталандыру  бұл  жерде  маңызды  фактор  болып  табылады. 
Монополизациямен  күрестегі  негізгі  мән  шетел  капиталын  тарту  мен  біріккен  кеәсіпкерлікті  одан  әрі 
дамытуға  әсерін  тигізеді.  Бәсекеге  жағдай  жасау  арқылы,  ашық  экономикаға  көшу  өндіріс  пен 
айналымдағы  бәсеке  ғылыми-техникалық  прогресс  пен  экономиканың  тиімділігін  жоғарылатудағы 
маңызды фактор болып табылады. 
Қазақстан  сыртқы  саудаға,  ең  алдымен,  шикі  мұнайды  экспортқа  шығарады,  себебі  әлемдік 
нарықта шикі мұнайдың бағасы ішкі нарыққа қарағанда әлде қайда жоғары.  
Осымен  қатар  мұнай  мен  мұнай  өнімдері  импортының  жалпы  көлеміндегі  мұнай  шикізатын  қайта 
өңдеу  өнімдерінің  үлесі  25  %  құрады,  бұл  жыл  сайын  мұнай  өндіруді  өсіріп  келе  жатқан  еліміз  үшін 
қалыпты жағдай емес. 
Яғни,  импорттық  өнім  тауарлардың  құйылуы  ұлттық  өндіріс  салаларының  бәсекелестік 
қабілетсіздігін  жоюы,  жұмыссыздыққы  әкеліп  соқтыруы  мүмкін.  Біздің  көптеген  өндірушілер  шетел 
компанияларымен  бәсекелестікті  ұстай  алмайтын,  әлемдік  тәжірибені  есепке  алумен  ішкі  нарықты 
ашу, әлемдік нарықта бәсекелестікпен күресте оларды қатысуға итермелеумен ғана құрылады. 
   
Жоғары  дамыған  экономикалық  жағдайда  сыртқы  сауданы  дамытуда  жаңа  факторлар  пайда 
болады. Негізінен капиталды шығаруға көп көңіл бөлінеді. Капиталды шығару рөлін күшейту тауарды 
сатуды  қысқартуға  ғана  алып  келмейді,керісінше  халықаралық  сауданың  дамуына  жағдай  жасайды. 
Шетел  капиталының  инвестициялары  ең  алдымен  экономикасы  артта  қалған  елдердің  экспорт 
салаларына  жіберіледі.  Ол  әлемдік  шаруашылықта  бұл  елдердің  мамандануын  жоғарылатады  және 
олардың  тауарларын  әлемдік  нарыққа  жеткізіп  тұруының  өсуіне  алып  келеді.  Жеке  алғанда  капитал 

 
42 
шығару,  әсіресе  кәсіпкерлік  нысанда,шет  елдерде  құрылған  кәсіпорындар  үшін  өндіріс  құралдарын 
қолдану болғандықтан тауарларды шығаруға түрткі болды. 
Ғылыми-техникалық  прогресті  жеделдету  факторы  шет  елдерден  жаңа  технологияны  сатып 
алудағы лицензия болып табылады, ал ол уақыт факторы есебінен үнемдеуді көрсетеді. Қазіргі кезде 
лицензия  импортына  барлық  өнеркәсібі  дамыған  елдер  белсенді  түрде  көшуде.  Мысалы,  Жапония, 
Германия, Францияда лицензияны сатып алу шығындары,оларды сатудан түскен түсімдерінен 2-3 есе 
жоғары. Мұны біздің елде де қолдануға болады. 
Біздің елімізде лицензияны сатып алу, оларға кеткен валюта шығындары мен ғылыми зерттеу 
және  тәжірибелік  конструкторлық  жұмыстарына  кеткен  шығындарды  салыстыру  жолымен  нақты 
анықталуы  қажет.  Лицензияны  импорттау  ғылыми-техникалық  прогресті  жеделдетудің  қосымша 
құралы болуы керек, сонымен қатар біздің өнеркәсіп ең алдымен өзінің ғылыми зерттеулерін дамытуға 
күш салуы тиіс. 
 

жүктеу/скачать 2,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: