3 І. Тарау Нитроқосылыстар
жүктеу/скачать 0,78 Mb.
|
Дип.-Ароматты-нитроқосылыстар
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.4.Химиялық қасиеттері.
- Николай Николаевич Зинин
| 1.3.Физикалық қасиеттері
Май қатарының нитроқосылыстары — жағымды иісті сұйық заттар, ыдырамай тұрғанда айдалып шығарылады; суда аз ериді, улы, металдарды химиялық бүлдірмейді, судағы ерітіндісінің реакциясы нейтрал келеді. Көміртек атомдарының саны 4-тен кем болса қосылыстың тығыздығы 1-ден ауыр, ал егер 4-тен немесе одан көп болса 1-ден жеңіл келеді. 1.4.Химиялық қасиеттері. Ннтроқосылыстардың химиялық қасиеті, ондағы нитро топтағы бес валентті азоттың табиғи ерекшелігіне байланысты. Нитроқосылыстардың классикалық формуласы төмендегідей өрнектеледі: Енді формуладағы азотқа келсек, ол бес валентті. Ол үшін оның он электроны болуы керек. Бірақ азот Менделеев таблицасындағы екінші периодтың элементі. Оның ең сыртқы электрон қабығы тұрақты инертті газ түріне жету үшін, оғаи электрон қажет. Демек, оны дұрыстап өрнектеу үшін азоттың оттекпен бір байланысын еселенген, ал екінші байланысын семиполярлы байланыспен өрнектеген жөн, яғни азот бөлінбеген қос электронын оттскке береді: Семиполярлы байланыстың пайда болуы азотта оң, оттекте теріс зарядтың болуына әкеп соғады: Шын мәнісінде нитрототықтағы оттек атомдарының екеуі де бірдей тең валентті. Оны тепе-теңдік жағдайда көру үшін, былай да өрнектеуге болады: Бұл жай ацилат-ионы бар карбон қышқылдарының қатарында да байқалады:
Ацилат-ионынан нитроқосылыстардың айырмашылығы, ондағы орталық азот атомы оң зарядталған. Од заряд -жағдайдағы көрші сутек атомына әсер етеді. Мұның салдарынан нитро топта аса күшті индуктивті және қабысу әсерлері пайда болады. Бұл нитро топты тұрақтандырады: Бұл екі әсердің салдарынан нитрометанға кушті кышкылдық қасиет тән болады, ол тіпті сілтініи судагы әлсіз ерітіндісімен де тұз құрайды. Оны қышқылмен өңдегенде, ол әуелі нитроалкандарға изомерлі ациннтроқосылысын береді. Ол тұрақты нитро түрмен тепе-теңдікте болады. Құрамында қозғалғыш -жағдайдағы сутек бар біріншілік және екіншілік нитроқосылыстар оксоқосылыстармен қосылып, конденсациялану реакциясына түседі. Нитроқосылыстар альдегидтер және кетондармен әрекеттескенде β-нитроспирттер құралады. Бұл рсакцияларда нитрокосылыс анионы карбений анионы іспеттес әрекеттеседі: Нитрокосылыстар активтелген олефиндермен конденсацияланады. Оны Михаэл реакциясы деп те атайды. Мысалы, активтелген акрил қышқылының туындысын алайық: Нитрокосылыстардағы активті сутек атомы негіздердің қатысуымен галогендерде алмасады. Бұл реакция көмегімен біріншілік нитроқосылыстарды екіншіліктен айыруға болады. Жоғарыдаға теңдеулерге-қарағанда нитропропан бромның екі атомын, ал оның изомері 2-нитропропан бромның бір атомын қосады. Нитротопқа 2-жағдайда орналасқан активті сутек атомы біріншілік нитроқосылыстарға азотты қышқылы әсер еткенде нитрозо топқа алмасып, нитрол қышқылдарын түзеді. Ал екіншілік нитроқосылысты алсақ, мұндай реакция нәтжесінде псевдонитрол түзіледі: Азотты қышқылмен жүргізілген реакциялар біріншілік және екіншілік нитроқосылыстарды бір-бірінен ажыратуға көмектеседі. Нитроқосылыстардың маңызды реакцияларының қатарына оларды тотықсыздандыру реакциясы жатады. Бұл реакцияны жүргізу жағдайына байланысты әр түрлі азоторганикалық қосылыстар алуға болады. Нитротоптарды толық тотықсыздандыру оларды амин тобына айналдыруға мүмкіндік туғызады. Әсіресе, бұл реакция ароматты қосылыстар үшін маңызды. Онымен анилин және оның туындылары синтезделеді. Бұл реакцияны көрнекті орыс химигі Н. Н. Зинин ашқан: Өндірістік жағдайларда бұл реакция үшін мырыштың opна арзандау шойын ұнтағы (үгіндісі) қолданылады. Соңғы кезде бұл әдіс өзгеріп, никель, палладий немесе мыс сияқты катализаторлар көмегімен жүргізіледі. Николай Николаевич Зинин жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|