3 І. Тарау Нитроқосылыстар
Корбонилді қосылыстармен конденсациясы
жүктеу/скачать 0,78 Mb.
|
Дип.-Ароматты-нитроқосылыстар
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.6.Қолданылуы
| 1.5.Корбонилді қосылыстармен конденсациясы
Біріншілік және екіншілік нироқосылыстар метиленді компонент ретінде альдегид және кетондарға қосылуға қабілетті, мұнда нитроспирттер түзіледі. Конденсация негіздік катализаторлардың қатысында нуклеофилді қосып алу механизмі бойынша жүреді және көбінесе судың үзілуіне алып келеді, ол қанықпаған нитроқосылыстар түзілуіне алып келеді. Нитроқосылыстар тотықсызданған кезде біріншілік аминдер түзіледі. Реакция алғаш орыс химигі Н.Н.Зинин тарапынан (1842) жүзеге асырылған және оның атына ие. Тотықсызданруға әр алуан реагенттерді пайдаланады. Нитроқосылыстарды металдармен- темір, қалайы, мырыш, амальгамдалған алюминий мен тотықсыздандырады, реакцияны қышқыл немесе сілтілік ортада жүргізеді. Нитроқосылыстардан аминдер алу үшін каталиттік гидрлеуді пайдаланады. Нитроқосылыстардың жақсы тотықсыздандырғышы болып, сондай-ақ күкіртсутек және сульфидтер, темір (ІІ) тұздары және қалайы (ІV), металдардың комплексті гидридтері табылады. Аммоний сульфидінің есептелген мөлшерін пайдалану арқылы динитроқосылыстардағы екі нитротоптың біреуінің селективті тотықсыздануына қол жеткізу мүмкін. рН ортаға байланысты нитроқосылыстарды тотықсыздандыру процесінде әр түрлі аралық өнімдер түзіледі. Осылай, нитробензолды қышқылды ортада тотықсыздандырған кезде нитрозобензол, финилгидроксиламин және анилин, кезек-кезігімен түзіледі. Сілтілі ортада тотықсыздану біраз күрделі кемеді. Алғаш түзілген нитробензол және финилгидроксиламин бір-бірімен азосибензолға конденсацияланады, ел кейін тізбектеле азобензол, гидрозобензол жәнеанилинге тотықсызданады. 1.6.Қолданылуы Қопарғыш ааттар ертеден белгілі. Олардың тұңғыш өкілі қара дәрі — оқк-дәрісі (немесе оны түтінді оқ-дәрі деп те атайды). Ағаш көмірі, күкірт қоспасы мен тотықтырғыштан (селитра) тұрады. Бұл қоспаны oт тигізіп, жандырғанда, тотығу-тотықсыздану реакциясы жүреді. Мұның нәтижесінде көмір CO жәпе СО2-ге, ал күкірт SO2-ге дейін тотықса, ондағы селитра азот және оның тотығына дейін тотықсызданады. Осындай оқ-дәрісі мылтық, зеңбірек сияқты қарулардың ұңғысында от алса, көп газ бөлініп, ондағы қысым күрт көтеріледі. Оның күшімен оқ ұша жөнеледі. Бертін келе түтінді қара дәрі — түтінсізге ауысты. Ондағы тотығатын да, тотықсызданатын да зат бір-ақ қосылыстың құрамында. Оны — нитроцеллюлоза — дәлірек айтқанда, целлюлоза нитраты немесе азот қышқылының күрделі эфирі де деп береді. Оны алу үшін целлюлозаны нитрлеуші агент деп аталатын концентрлі азот және күкірт қышқылдарының қоспасымен қыздырады. Азот қышқылы мен көп атомды спирттерден алынғап курделі эфирлер де қопарылғыш заттар катарына енеді. Мысалы, гликольдинитраты O2NOCH2—CH2ONO2; Қопарылу кезінде тотығу-тотықсыздану реакциясы жүріп көміртек СО2, сутек Н2О, ал нитро топ бос азотқа айналады. Оны жалпы түрде былайша өрнектеуге болады: C2H4N2O9 → 2CO2+2H2O + N2 Бұдан біз, ол дәрінің ешбір қалдықсыз, яғни түтінсіз жанатынын көреміз. Нитроглицерин оталғанда, оттек артылып қалады: С3Н5N3О9→ 6СО2 + 5Н2О+3N2 + О2 Сол себепті опы атылу кезінде оттек жетіспейтін қопарғыш нитроқосылыстармен бірге, араластырып қолданады. Қопарылудағы реакция жану механизміндей емес, олар қопарылғанда соқпа толқыны пайда болады. Мұндай копарылғыш заттар тау-кенді қопару, әр түрлі құрылыс жұмыстары үшін қолданылады. Көптеген қопарылғыш заттардың кемшілігі олардың басым көпшілігі азғана сілкіністен, соққыдан және отқа жақындағанда оңай жарылуы, атылуы. Сондықтан да қопарылғыш зат ретінде қолдану үшін оларды жан-жақты зерттеп, тек сыртан әсер болғанда қосылыстарды іріктейді. Мәселен, тұйық күйіндегі нитроглицерин кішкентай соққыдан, қозғалыстан қопарылып, жарылып кетеді. Егер оны инфузорлы топыраққа сіңірсе, ол біршама тұрақталады. Оны динамит дейді. Ол да тау-кен жұмыстарында пайдаланылады. ТЭН — ол да оңай қопарылатын қосылыс. Оны негізгі қопарғыш затретінде сирек қолданады. Ол капсюлде, негізгі қопарғыш заттар үшін инициатор ретінде қажет. Инициатор ретінде, өте аз мөлшерде күркіреуік сынап Hg(ONC)2 немесе, қорғасын азнді РЬ(N3)2 қолданылады. Көп тараған қопарылғыш заттар: 2, 4, 6-тринитротолуол (тротил). Мұны толуолды нитрлеу арқылы алады: N- мвтич-2,4,6-тринитрофенилнитраминды (тетрил) N'-метиланилиннен синтездейді. Гексогенді уротропинді нитрлеп алады. Тротил от-жалын әсеріне тұрақтылық көрсетеді. Ол өзін иницирлеуші болмаса қопарылмайды тек жанады. Мінеки, сондытан да оны оқ-дәрі жасау үшін пайдаланады. Гексоген жылуға төзімді. Оны ыстық цехтардағы жұмыстарда қолданады. Бейбіт еңбекте жиі қолданылатын, әрі арзан қопарылғыштың бірі — аммоний нитраты NH4NO2. Ол қопарылғанда артық көп оттек шығады. Оны ағаш ұнтағы сияқты арзан заттармен қосып пайдаланады. Кейде, оған шамалы ғана алюминий ұнтағын және тротил немесе нитроглицерин сияқтыларды қосады. жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|