3 І. Тарау Нитроқосылыстар
жүктеу/скачать 0,78 Mb.
|
Дип.-Ароматты-нитроқосылыстар
| (1812-1880)
Қазан университетінің, кейіннен Петербургтегі Медицина-хирургия академиясының профессоры. Академик Нитробензолдың анилинге тотықсыздану реакциясын ашты. Көптеген жаңа органикалық заттарды — нитроқосылыстардың тотықсыздану өнімдерін синтездеді. «Егер Зинин нитробензолды анилинге айналдырудан басқа ешнәрсе істемесе де, оның есімі химия тарихына алтын эріптермен жа-зыпған болар еді», — деп айтты замандастарының бірі. Қазан органик-химиктерінің мектебінің негізін қалады. А.М.Бутлеров оның шәкірті және Қазан университетінің химия кафедрасындағы ізбасары болды. Тотықсыздандырғыш ретінде Зинин- алғашқы кезде күкіртті сутекті алған. Қазір оны қолданбайды. Дегенмен, ароматты сақинада бірнеше нитро топ болып, олардың тек біреуін ғана аминге айналдыру керек болса, әлі де болса, сол күкіртті сутекті және оның тұздарын пайдаланады. Егер екі нитро тобы бар, мысалы, м-динитробензолға, біреуіне ғана жететіндей, яғни мөлшері есептеулі Н2 жіберсе, тек бір ғана амин топ пайда болады: Күкіртті сутек артық болса, екінші нитро топ тотықсызданады. Алифатты аминдерді де жоғарыда келтірілген әдіс арқылы синтездеуге болады. Бірақ оларды басқаша алу тиімдірек. Нитробензолды бейтарап (нейтрал) ортада, айталық мырыш және хлорлы аммонийдің қатысуымен тотықсыздандырса, аминді қосылыс түзілмей, фенилгидроксиламин шығады: Егер іштробеизолды сілтілік ортада тотықсыздандыра бастаса, ондайда пайда болған аралық бөлшектер еселену, яғни димерлену реакциясына түседі: Егер аса жұмсақ тотықсыздандырғыш глюкозаны мырыштың есептеулі мөлшерімен ауыстырса, онда азобензол шығады: Бұл реакциялардағы мырыш мөлшері артық болса, әуелі азобензол, сосын ол онан әрі сутектеніп, бояу синтезі үшін қажетті шикізат — гидроазобензол түзіледі: Жоғарыда келтірілген реакциялардан басқа, нитроқосылыстар қатарында орынбасу реакциясы бар. Алифатты нитроқосылыстарға күшті қышқыл әсер етсе, олар карбон қышқылдарына түрленеді: Біріншілік және екіншілік нитроқосылыстарға сұйытылған қышқылдармен қалыпты жағдайда әсер етсе, онда қайта топтаспайақ, оксоқосылыстар түзіледі: Мұндайда біріншілік нитроқосылыс альдегид, ал екіншілік кетон түзеді. Бұл реакция нитроқосылыстарды бір-бірінен айыра білу үшін қажет. Ал үшіншілік нитроқосылыстар, мысалы, 2-питро-2-метил пропанды алсақ, ол сілті мен қышқыл әсеріне төзімді, ешбір өзгеріссіз қалады: Ароматты қатардағы нитроқосылыстар оларға нуклеофилді реагенттер әсер еткенде, орынбасу реакцияларына түседі. Бұған, әсіресе, бір-біріне арақатынасы орто-немесе, пара-жағдайдағы топтары бар қосылыстар бейімдеу. Мысалы, орто-динитробензол сілті ерітіндісімен қайнатылса, ол opтo-нитрофенолға айналады: жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|