“Әділеттің” ғылыми еңбектері № 3 (25) 2008
12
ерекшелігі мұрагерлікке сүйенетіндігінде,
жеке басқарушылыққа негізделуінде және
ешқандай жауапкершіліктің болмауында
екендігіне баса назар аударады. Әрине,
монархиялық биліктің сыртқы нысанына
көңіл бөлетін болсақ, бұл ерекшелікті
аңғару қиын емес. Г.Ф. Шершеневич
монархиялық
биліктегі
мұрагерліктің
ерекшелігін
былай
сипаттайды:
“В
наследственности весь смысл и вся сила
монархизма. Опять-таки история как бы
опровергает этот признак монархии. В
старой Германской Империи и в Польше
император и король выбирались. Но вопрос
в том, были ли они органами власти? В том
и другом случае было только одно название,
лишенное реального содержания, в том и
другом случае титул монарха был обращен
не к государству, а к вне государственным
отношениям. Наследственность короны-
вовсе не метафора - это сама реальность.
Метафорой следует признать обратное
положение, выставляемое Еллинеком:
“не монарх наследует корону, а корона
монарха”” [2, с. 262-263]. Монархиялық
билікті
республикалық
басқарумен
салыстыра отыра, монархиялық биліктегі,
монархтың бойындағы жауапкершіліктің
болмауын: “Монарх всюду признается
безответственным.
Этот
принцип
принят
в
интересах
поддержания
престижа монарха, на котором строится
вся
его
власть.
Безответственность
монарха распространяется не только на
политическую его деятельность, но и
на его действия, имеющие уголовный
характер, напр., убийство в запальчивости,
нанесение личного оскорбления. В
Англии даже гражданская ответственность
обусловлена предварительным согласием
монарха на предъявление к нему иска.
Монарх считается главою государства.
Это выражение следует понимать не в том
смысле, что он стоит над государством, а в
том, что он признается лицом занимающим
в обществе высшее социальное положение,
а также представителем государства на
внешней стороне” [3, с. 263]. Әрине,
Г.Ф.
Шершеневич
өз
дәуіріндегі
қоғамдық өмірдің шындығы тұрғысынан
монархиялық
биліктің
ерекшелігін
көрсетуге ұмтылған болатын.
ХІХ ғасырдағы Ресейдің мемлекет-
танушылары,
көбінесе,
монархиялық
биліктің өзіне тән сипатын республика-
лық
басқару
жүйесімен
салыстыра
отыра,
талдауға
ұмтылған
болатын.
Атақты
орыстың
мемлекетанушысы
Н.М. Коркунов та өзінің еңбектерінде
монархиялық билікті осылай саралайды.
Н.М.
Коркуновтың
ойы
бойынша,
монархиялық биліктің республикалық
биліктегі президенттен басты ерекшелігі,
оның құзыретіне байланысты емес,
жауапкершілігінде
болып
табылады.
Монарх ешкімнің алдында жауапты
емес, ал президент болса, өкілді биліктің
алдында әрқашанда жауапты. Басты
ерекшелік осында болып табылады. Н.М.
Коркуновтың ойына сәйкес монархиялық
биліктің тағы бір ерекшелігі мынада:
“Монархический принцип требует, чтобы
в государстве ничего не совершалось
против, и даже помимо воли монарха.
От его имени отправляется правосудие,
он назначает всех высших должностных
лиц суда и управления; в отношении к
законам ему принадлежит обыкновенно
право абсолютного вето и всегда право
их обнародования и обращения к
исполнению” [4, с. 232]. Егер монархияға
осы тұрғыдан баға беретін болсақ, онда
біз, абсолюттік монархияның сипатын
көреміз.
Монархиялық басқару жүйесі П.А.
Сорокин секілді сол кезеңдегі орыс-
американдық
социолог,
заңгерді
де
ойландырған
басты
мәселенің
бірі
болып табылды. Монархиялық биліктің
ерекшелігін
П.А.
Сорокин
барлық
мемлекеттік
маңызы
бар
мәселені
монарх шешетіндігінен көрген болатын.
Монархиялық билікте, халық мемлекет
ісіне
мүлдем
араласпайды
немесе
араласатын болса, енжарлық танытады деп
бағалады. Сонымен бірге, монархиялық
биліктің мынандай ерекшелігіне көңіл
бөледі: “Раз в монархии монарх обладает
властью на основе собственного права,
то это означает, что он царствует “Божьей
милостью” и может стоят даже выше
закона. Сам закон здесь прежде всего-
лишь просто выражение воли монарха” [5,
с. 238]. Өзінің бұл ойын жалғай келе, “Раз в
монархии король управляет государством
на основании своего права, “Божьей
милостью”, то он и не ответственен
перед народом за свои действия. Какие
бы преступления он ни совершил, его
нельзя предать суду и приговорить к
наказанию. Во всех монархиях особа
монарха считается “священной”, неп-
рикосновенной
и
безответственной”
[6, с. 238], - деп монархиялық биліктегі
монархтың жауапкершіліксіздігіне баса
назар аударады.
Біз қарастырып отырған кезеңде
монархиялық идея мәселесімен арнайы
айналысқан екі ойшылды ерекше атап
өтуіміз қажет. Оның бірі, Л.А. Тихомиров
болса, екіншісі И.Л. Солоневич болып
табылады. Л.А. Тихомиров “Монархиялық
мемелекеттілік” атты арнайы еңбегінде,
монархиялық басқару жүйесінің мәні
мен
мазмұнын
былай
түсіндіреді:
“Говоря о чистом, идеальном, типе
какой бы то ни было формы верховной
власти, я подразумеваю под этим тот
тип, который вполне выдержан в своем
смысле и содержании. Всякая власть
имеет свои сильные стороны, и они
действуют тем лучше, чем более обладают
своими собственными свойствами, не
ослабляясь ни какими-либо урезками, или
вторжением действия других элементов,
с противоположными свойствами. В
этом смысле истинная монархия может
быть только одна. Это именно есть та
монархия, в которой одно лицо получает
значение верховной власти: не просто
влиятельной силы. А власти верховной.
Это же может случится, во вполне чистом
виде, только при одном условий: когда
монарх, вне сомнения для нации и
самого себя, является назначенным на
государственное управления от Бога” [7,
с. 461]. Л.А. Тихомировтың ойы бойынша,
монархиялық билік, киеліліктің көрінісі.
Монархиялық биліктің заңдық сипатына
басымдық бермей, одан әрі тереңдеп,
жалпы жеке басқарушы тұлғаның билігінің
табиғаты, құдаймен байланыстылығында
екендігіне көңіл бөледі. Монарх пен халық
арасындағы байланысты, әрі монархиялық
биліктегі халықтың атқаратын ролін және
монархтың сакральды сипатын былай жет-
кізеді: “Такой власти народ подчиняется
безгранично, в пределах ее Божья слу-
жения, т.е. пока монарх не заставляет
подданного нарушать воли Божьей и,
следовательно, перестает сам быть слугой
Бога. За этой же оговоркой верховная
власть монарха безгранична. Это не значит,
чтобы народ отдавал ему свою, народную
власть. По теориям государственного
абсолютизма, верховная власть Государя
зависит от того, что будто бы народ отрекся,
в его пользу от своей верховной власти. Это
неверно. Народ отказывается от практики
своей власти не в пользу монарха, в пользу
Бога, то есть просто отлагает в сторону
свою власть и требует над собой власти
Божьей. Для конкретного же исполнения
этой власти Божьей в государственности
– Богом создается монарх” [8, с. 462]. И.Л.
Солоневич болса, жалпы адамзат тарихын
монархиялық
билікпен
байланыс-
тырып, бүкіл әлемдегі мемлекеттіліктің
өткен тарихы монархиялық қағидаға
негізделген
басқарумен
байланысты
болды дейді. И.Л. Солоневич Ресейдегі
монархияның, монархиялық биліктің
басқа нысандарынан, яғни басқа елдер-
дегі монархиядан ерекшелігін мынан-
дай
жағдайлармен
байланыстырады:
“Монархия, конечно, не есть спе-
цифически
русское
изобретение.Она
родилась органически, можно даже сказать
биологически, из семьи, переросшей в
род, рода, переросшего в племя, и т.д. – от
вождей, князьков и царьков первобытных
племен
до
монархии
российского
Достарыңызбен бөлісу: