ТАҒАМ АТАУЛАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

 

68

Тағам  атауларының  ономастикадағы  өзіне  лайық  маңызын  айқындау,  олардың  ортақ 

заңдылыққа бағынатын біртұтас құбылыс екендігін дәлелдеудің тіл білімі ғылымы, әсіресе ономастика 

үшін маңызы зор. 

Тіл білімінің қазіргі даму дәрежесінде ономастикаға қатысты шешілмей жатқан мәселелер көп 

десек, оның тағам атауларына да тікелей қатыстылығы сөзсіз. 

Жалпы  жалқы  есімдер  төңірегінде  мәселелер  көне  заманнан  бастап  қазіргі  көптеген  ғылым 

салаларына  дейін  (лингвистикада,  психологияда,  философияда  т.б.)  еңбектенген  ғалымдарды 

қызықтырған. Жалқы есімдер аталмыш объектімен еш байланысы жоқ заттың жай атауы ма, жоқ әлде 

сол  объектімен  байланысы  бар  мағыналы  сөз  бе?  Мұндай  пікір-таластың  шешімі  кез  келген  атаудың 

әрқашан да мағыналы және әлеуметтік-мәдени ықпалы болатындығына келіп тіреледі.  

Тіліміздің қоғамдық өмірде алатын орны ерекше. Тіл туралы белгілі ғалым Ә.Т.Қайдаров: «Ең 

алдымен оның тірек болар үш тағаны – жазу, сызуы (ұрпақ арасын жалғастырар көпірі), ономастикасы 

(жер бетіндегі ескерткіші), терминологиясы (оның баға жетпес жаңару көзі),» - дейді [1,3].  

Қазір  тағам  түрлерінің  саны  қауырт  өсіп  келеді.  Бұлардың  әрқайсысына  атау  беріп,  айдар 

тағуының  өзіндік  ерекшеліктері  бар.  Онимдер  ұлттық  келбетіміздің  айнасы  десек,  тағам атаулары  да 

белгілі  бір  кезеңдегі  халықтың  ұлттық  бейнесін  көрсетеді,  әрі  сол  кезеңнің  қоғамдық,  экономикалық 

жағдайынан  белгілі  бір  дәрежеде  хабар  береді.  Өзімізде  өндірілетін  тағам  атаулары  тәуелсіздігімізге 

жиырма  жылдың  жүзі  болса  да,  ұлттық  сипат  ала  алмай  келе  жатыр.  Қазақстанда  өндірілетін  тағам 

түрлерінің  қайсысын  алып  қарасақ  та,  басым  бөлігінің  атауы  орыс  тілінде.  Айталық,  балмұздақ 

атаулары.  Балмұздақ  -  адам  жиі  тұтынатын,  әсіресе  балалар  жақсы  көретін  сүт  өнімінің  бір  түрі. 

Балмұздаққа  берілген  атаулардың  дені  орыс,  ағылшын тілдерінде,  ал  қазақ  тіліндегі  атаулар  мүлдем 

кездеспейді  деуге  болады.  Мысалы,  «Рожок»,  «Вот  ОНО»,  «Фруктовый  лед»,  «Буржуй  glamour», 

«Соблазн», «Белый медведь», «Фруктовая страна», «ХХL» т.б. 

Тіліміздің  бай  лексикасы  халық  тұрмысындағы  ұғым-түсініктерін  сөз  түрінде  бойына 

жинақтайды  да,  уақыт  өтіп,  қоғам  дамыған  сайын  жаңа  сөздермен  толығып,  дамып,  өсіп  отырады. 

Тіршіліктің барлық саласын қамтитын сан мыңдаған сөздерді рет-ретімен жүйелеп, әр түрлі топтарға 

бөліп,  ғылыми  түсініктер  бере  алуымыз  керек.  Сонда  ғана  әрбір  топтағы  сөздердің  сыр-сипаты 

ашылып, қолданылу ерекшеліктері айқындала түседі.  

Әр  халықтың  болмысы,  таным,  сенімі,  әр  түрлі  құбылысқа  қатынасы  сөзбен  таңбаланады. 

Ономастиканың негізгі лексикалық құрамы белгілі бір дәрежеде халықтардың мәдени-тарихи өмірінің 

ізін  көрсете  алады.  Ал  тағам  атаулары  -    белгілі  бір  кезеңдегі  мәдени,  экономикалық  жағдайды 

көрсетуге көмегін тигізетін құнды материал.  

Тілде қоғамдық өмірдегі әрбір зат немесе құбылыстың атауы бар. Ал қоғам тілінде әрбір атау 

сол  тілдің  қорында  бұрыннан  бар  сөздердің  негізінде  пайда  болады.  Себебі  сөз  –  затқа  ат  беруге 

қызмет  ететін  негізгі  тілдік  бірлік.  Алайда  тілдегі  жаңа  атаудың  пайда  болуын  тек  осымен  ғана 

түсіндіруге болмайды. Себебі тілдегі жаңа атаулардың пайда болуы – анағұрлым күрделі құбылыс.  

Көптеген  тағам  түрлерінің  өзіне  тән  жалқы  есімі,  яғни  жеке  атауы  болатыны  белгілі.  Әр 

объектінің  көптеген  ерекшеліктері  бар.  Адамның  сана-сезімі  атау  беру  кезінде  объектінің  барлық 

ерекшеліктерін  ескере  алмайды,  бірақ  ұқсас  объектілерден  дифференциялау  ерекшелігі  сақталады. 

Дифференциялау  аталмыш  объектіні  басқа  ұқсас  объектілерден  ажырату үшін қандай  да  бір  белгісін 

анықтайды.  Белгілі  ғалым  Б.Қалиев:  «Қазақ  тіліндегі  өсімдік  атаулары»  атты  еңбегінде  былай  дейді: 

«Ат  –  белгілі  бір  затты,  нәрсені  қоғам  мүшелері  жақсы  білуі,  тануы  үшін,  сол  затқа  тағылған  сөздік 

белгі. Ол белгі бүкіл қоғам мүшелеріне ортақ болуы керек және заттың ең басты қасиеттерін қамтуы 

қажет»,  -  дейді  [2,5].  Атаулар  табиғаты,  оның  қалыптасу  себебі  мен  мағыналық  ерекшеліктері 

ғалымдарды ерте кезден қызықтырған. Атау – бір заттың белгісі жөнінде түсінік беретін тілдік бірлік. 

Атау  бірлігі  болу  үшін  бұл  бірлік  белгілеу,  атау,  аталмыш  объектілерді  анықтау  қызметтерін  атқаруы 

керек, яғни объектіні ауызекі сөйлеуде тілдік құралмен белгілеу деген сөз.  

Атау – сөз, сондықтан сөз ретінде тілдің заңдылықтарына бағынады, яғни тіл білімінің нысаны 

болып зерттелуін қажет етеді. Дегенмен жалқы есімдердің тілдегі жалпы тілдік заңдылықтары ерекше 

болып  келеді  және  тілде  жоқ  өзіндік  заңдылықтары  туындайтын  ерекше  бір  жүйені  құрайды.  Қазіргі 

ономастикада шығу тегі, жасалуы бойынша  әр тектес  болып  келетін  құнды  әрі  бай жалқы  есім  қоры 

жиналған.  Жалқы  есімдердің 

жалпы  есімдерден  айырмашылығы  А.А.Белецкийдің  (1972), 

А.В.Суперанскаяның (1973), В.А.Никоновтың (1974), Ю.А.Карпенконың (1975), Т.Жанұзақовтың (1965, 

1982),  В.Н.Попованың  (1966),  Е.Керімбаевтың  (1995),  В.Д.Бондалетовтың  (1983)  т.б.  еңбектерінде 

көрсетілген және жалқы есім мен жалпы есімнің ара қатысын түсіндіруге тырысқан. Дегенмен барлық 

зерттеушілер жалқы есім тілдік бірліктер арасында ерекшелігін мойындағанмен, олардың тілде ерекше 

орын алуының себебін түсіндіретін біртұтас пікір жоқ. Тілдің атау жүйесі өмірге, затқа, құбылысқа өз 

үлесін  қосып  отырады.  Жалқы  есімдер  жалпы  есімдерге  қарағанда,  көп  нәрседен  хабар  береді. 

А.М.Эмирова  былай  дейді:  «Жалқы  есім  (атау)  -  лингво-мәдени  феномен,  бұл  бір  жағынан  тілдік 

 

69 

категорияға  жататын  жүйенің  ерекшелігін  көрсететін  белгі,  екінші  жағынан,  халықтың  тұрмысын, 

нанымын, дінін, тарихын білдіретін спецификалық лингвомәдени белгі» [3,30].  

Ең  алдымен  жалқы  есімдер  жүйесіне  жататын  тағам  атауларының  жалпы  есімдерден 

айырмашылықтарын  және  қандай  себептен  олар  тілде  ерекше  сөздер  болып  табылатынын  анықтау 

керек. Бұл ерекшелікті былай көрсетуге болады:  

1. Тағам атауы жеке объектіге тағылады, жалпы есім объект түрлеріне беріледі. Кез келген сүт 

өнімінің  атауын  алайық.  Мысалы,  «Айналайын»  сүті  тек  сол  сүтке  қана  атау  ретінде  беріліп,  жалқы 

есім болып тұр. Егер ол жеке объектінің атауы болмаса, жалқы есім қызметін атқара алмас еді.  

2.  Тағам  атаулары  біртектес  заттар  ішінен  нақты,  белгілі  бір  объектіні  атайды,  жалпы  есім 

нақты объектіні атамайды, оның белгілі заттық түрі мен ұғымымен байланысты. Мысалы, «Одари» сүті 

десек, бірнеше сүттің ішінен нақты, белгілі бір түрін ғана атаған боламыз. 

3.  Тағам  атаулары  ұғыммен  әлсіз  байланысады,  ұғыммен  объект,  зат,  құбылыс  арқылы 

байланыс  болады,  атау  кезінде  атау  мен  зат  арасында  тікелей  байланыс  болады;  ал  жалпы  есім 

ұғыммен тығыз байланысты; ұғыммен байланыс тікелей, затты ұғым тұрғысынан атайды; 

4.  Тағам  атаулары  нақты  затпен  байланысты  болса,  жалпы  есімнің  нақты  затпен  байланысы 

жоқ; 

5.  Тағам  атаулары  генетикалық  тұрғысынан  екіншілік  атау  (жалқы  есім  көпшілігі  жалпы  есім 

негізінде  жасалған), жалпы  есім  генетика  тұрғысынан  бірінші.  Тағам түрлеріне  атау  бергенде,  таныс 

емес, тілде мүлдем жоқ сөздерді қолданбаймыз. Мысалы, «Жаным» сүті. 

6.  Тағам  атаулары  қызметі  жағынан  екінші  (жалқы  есім  әрқашан  да  екінші,  себебі  объект 

алдын ала жалпы есіммен аталған), ал жалпы есім болса қызметі жағынан бірінші.  

7.  Тағам  атауларының  коннотациясы  факультативті,  жалпы  есім  міндетті  түрде  коннотация 

жасайды; 

8. Тағам атаулары тіл нормаларымен реттелмейді, ал жалпы есім тіл нормаларына қатаң түрде 

бағынышты (ережелерге кірмейтінін есептемегенде); 

9.  Жалқы  есім,  негізінен,  басқа  тілге  аударылмайды,  бұл  тағам  атауларына  да  қатысты,  ал 

жалпы есімдер басқа тілге сол тілдің құралдары арқылы аударыла береді.  

10. Тағам атаулары бір мағыналы болса, жалпы есімдерге көп мағыналық тән.  

Сонымен  қатар  тағам  атаулары  жалпы  есімдерден  құрылымдық-тілдік  жасалым  мен  арнайы 

қызмет  тұрғысынан  ерекшелінеді.  Ең  алдымен  тағам  атаулары  нақты,  анықталған  объектіге  бекітілу 

қызмет тұрғысынан қарастырылады. 

Тағам атауларының өзіндік ерекшелігі сөзжасамдық мүмкіншілігінде бекітілген: тағам атаулары 

жалпы есімдерден де, жалқы есімдерден де жасалады.  

Сөз  тіркестері  де,  сөйлемдер  де  тағам  атауы  бола алады,  бөлінбейтін тұтас  құрылым  ретінде 

саналып,  субстантивтеніп,  зат  есім  қызметін  атқарады  (сөйлемде  бастауыш  қызметін  атқарады).  Біз 

жинаған  материалдардың  ішінде  жалқы  есімнен  де,  жалпы  есімнен  де  жасалған  атаулар  көптеп 

кездеседі. Сөз, сөз тіркесі арқылы жасалған атауларды да кездестіруге болады. Мысалы, «Лас Вегас», 

«Джемффи», «Карагандинский»,  «Шоко Крошка», «Белый медведь», «Амега Шоко», «А-Био» т.б. 

Жалқы  есімдер  бір  тілдік  жүйеден  екінші  тілдік  жүйеге  оңай  өте  алады.  Ономастикалық 

бірліктерді  зерттеулер  «ономастикон  элементтерге  интролингвистикалық  ерекшелік  қана  тән  емес, 

яғни  бір  тілге  қатысты,  дегенмен  интерлингвистикалық  ерекшелік  те  тән,  яғни  бір  тілде  ғана  емес, 

басқа  тілдер  де  бола  береді,  бұл  жалпы  есімдерден  басты  ерекшелігі  болып  табылады»  деген 

тұжырымды  туындатады.  Сол  себептен  жалқы  есім  халықаралық  лексикаға  жатады  деген  пікір 

қалыптасқан,  ал  кез  келген  халықтың  ономастиконы  шығу  тегі  тұрғысынан  әр  уақытқа,  әр  тілге  тән 

онимдер жиынтығынан тұрады.  

Тағам 

атауларына 

келетін 

болсақ, 

оларға 

интролингвистикалық 

ерекшелік 

те, 

интерлингвистикалық  ерекшелік  те  тән. Өйткені  тағам  атаулары  тек  қазақ  тілінде  жасалмаған.  Тәтті 

тағам атаулары қазақ, орыс, ағылшын және тағы басқа шет телдерінде келеді. Тіпті кейбір жағдайда 

аралас келетін жағдай да ұшырасады. 

Жалқы есім жасауда тілдің барлық құралдары қатыса алады, дегенмен оларды қолдану таңдау 

арқылы  іске  асады. Жалқы  есімнің  әр түріне  (антропонимдер, топонимдер,  зоонимдер,  космонимдер, 

библионимдер, эргонимдер т.б.) тән өзіндік сөзжасам құралдары, типтік модельдері және оним жасау 

тәсілдері бар. Тағам атауларына қатысты бұны да айтуға болады.

 

Жалқы  есімдер  –  бұл  жеке-жеке  сөздер  емес,  өзіндік  қатынасы  мен  өзара  байланысы, 

заңдылықтары мен ұстанымдары бар өзіндік біртұтас жүйе. 

Тағам атауларының белгілері: 

-  Атаулар  негізінен  1-4  сөзден,  жиі  кездесе  бермейтін,  салтанатты  жағдайларды 

қолданылатыны  5-9  сөзден  тұрады,  бұл  адамның  жадында  сақтау  қабілетіне  байланысты.  Мысалы, 

«Белое», «Любимое», «АВГДейка» т.б. 

 

70

-  Әр  тілде  екі  қарама-қарсы  тенденциялар  болады:  атауға  қосымша  толықтырушы 

компоненттер қосып ұзарту және артық компоненттерді қысқарту, яғни компоненттері қысқарғанның 

өзінде атау қызметінен айрылмайды. Тәтті тағам атауларында кездесетін аббревиатураларды атаудың 

қысқаруына енгізуге болады. Мысалы, «НЛО» т.б. 

- Адам жадысында тез сақталынатын атаулар болады. Әсіресе танымал шет тілдік атаулар да 

адам жадысында сақталынады. Мысалы, «Чудик Юдик», «Бумер», «Белый медведь» т.б. 

-  Қарапайым  атаулар  бір  сөзден,  ал  күрделенген,  толық  мәліметке  ие  атаулар  бірнеше 

сөздерден  тұрады.  Бұл  жеке  тұлғаның  атау  жасаудағы  экстралингвистикалық  құбылыстарды 

таңдауына байланысты. 

-  Қайталанбайтын  атаулар  жиі  кездесе  бермейді.  Мысалы,  бір  зауыт  өндіретін  бірнеше  тағам 

түрі  бір  атаумен  аталады.  Сондай-ақ  басқа  зауыт  өндіретін  тағам  түрлерінің  атауларымен  сәйкес 

келеді. 

- Жаңа атаулар ескі атаулардан айрықша өзгешеленетін идеологиялық көзқарастың, саясаттың 

өзгеруіне байланысты қалыптасады. Дегенмен олардың да арасында қайталанатын атаулар кездеседі.  

-  Адамдардың  жиі  қолданысында  болатын  танымал  атауларды  және  ұжым  ішіндегі  бірнеше 

адамдарға ғана белгілі раритетті, яғни танымал емес атауларды бөліп қарастыруға болады.  

-  Танымал,  жиі  қолданылатын  атаулар  тілге,  тіл  жүйесіне  тереңірек  енеді.  Ал  жиі 

қолданылмайтын, раритетті атаулар тіл жүйесіне терең бойлай алмайды. Бұл адамдардың актив және 

пассив сөздік қорын құрайды. Жиі қолданылатын, танымал атаулар адамдардың актив сөздік қорына 

енсе,  раритетті  атаулар  пассив  сөздік  қорына  енеді,  яғни  олар  адамға  танымал  емес,  еш  хабар 

бермейді  немесе  адам  санасында  салыстыру,  еске  түсіру  арқылы  аталған  кезде  ғана  қалыптасуы 

мүмкін. 

- Жалпы есімдердің қызметі атаумен бірге ұғым беру болса, тәтті тағам атауларының қызметі – 

атау, себебі оның ұғыммен байланысы ерекше және объектілердің түр-тектік қатынасына байланысты.  

- Тағам атауларының негізгі қызметі – объектілерді жекелеу. Бірнеше объектке тағылған атау 

болғанның өзінде де жалқы есімдердің қызметі атау, жекелеу, нұсқау, қосымша ақпарат беру. Тағам 

түрлері бір-бірінен атау арқылы ажыратылады. Сондай-ақ қосымша ақпарат береді.  

- Бір тектес объектілерді ажыратушы қызметін атқарумен қоса, атау нақты объектіні біртектік 

объектілер қатарына қосады.  

Тағам  –  адамның  күнделікті  өмірде  тұтынатын  асы.  Сондықтан  тағам  атаулары  -  зерттеуді 

қажет ететін бірден бір нысан.  

Міне,  тағам  атауларының  осы  белгілері  мен  ерекшеліктері  олардың  ономастика  саласында 

айтарлықтай орны бар екендігін көрсетеді. 

  

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.  Қайдаров Ә.Т. Қазақ терминологиясына жаңаша көзқарас. – Алматы, 1993. - 254 б. 

2.  Қалиев Б. Қазақ тіліндегі өсімдік атаулары. – Алматы.: Ғылым, 1988. – 159 б. 

3.  Эмирова  А.М.  Крымскотатарская  ономастика  как  объект  этнолингвистики.  Мир  языка.  – 

Алматы, 1999. - 293 с. 

Резюме  

В статье рассмотривается научная значимость исследования продуктов питания. 

 

Summary 

This article scientific significance of the study of foods. 

 

 

 

К ВОПРОСУ ИССЛЕДОВАНИЯ ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ФАКТОРОВ В ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ 

ДЕЯТЕЛЬНОСТИ  ПЕРЕВОДЧИКА 

 

Хохлачев Д., магистрант, Атырауский государственный университет им.Х.Досмухамедова 

 

 

Целью  констатирующего  эксперимента  является  экспериментальный  анализ  психологических 

факторов,  воздействующих  на  уровень  профессионального  становления  и  развития  переводчика. 

Были выдвинуты для проведения исследования конкретные задачи: 

1. 

Определить степень сформированности психологических, а именно  интеллектуальных, 

мотивационных, регулятивных качеств у переводчика; 

2. 

Выявить,  какие психологические  барьеры,  наблюдаются  в  коммуникативном процессе 

переводчика; 

 

71 

3. 

Установить, какими профессионально-личностными качествами обладает переводчик. 

Для  решения  этих  задач  применялись  методы  анкетирования,  наблюдение,  интерпретация 

данных психодиагностических методик. 

Для  получения  экспериментальных  данных  нами  были  разработаны  следующие  критерии 

развития  интеллектуальных,  мотивационных,  регулятивных,  коммуникативных  и  личностных  качеств 

переводчика: 

- мыслительные качества личности переводчика (понимание общего смысла перевода, гибкость 

и  быстрота  мышления,  логическое  мышление,  установление  причинно-следственных  связей, 

овладение  мыслительными  операциями  как  анализ,  синтез,  обобщение,  обладание  переводческой 

интуицией); 

- развитие таких свойств внимания как концентрация, устойчивость, переключаемость;  

- адекватное восприятие «чужой» речи, восприятие «анализа через синтез»; 

- лингворечевые механизмы перевода (оптимальный темп речи, ровные интонации, обладание 

кратковременной,  долговременной  памятью,  использование  мнемических  приемов,  ассоциативных 

связей, облегчающих процесс запоминания информаций);  

-  коммуникативные  качества  (коммуникабельность,  умение  находить  контакт  с  людьми,  речь 

которых переводит, знание невербального поведения человека, межкультурное общение); 

- личностные качества (проявление быстрой реакции, доброжелательности, ровного отношения 

к окружающим, терпеливость, пунктуальность, эрудиция, находчивость); 

-  регулятивные  качества  (находчивость  и  самообладание  в  критических  ситуациях, 

сдержанность, умеренная эмоциональная восприимчивость, усидчивость); 

-  поддержка  высокого  уровня  знания  иностранного  языка  (изучение  специальной  литературы, 

чтение  книг  и  периодических  изданий,  просмотр  телепередач  на  иностранном  языке,  расширение 

словарного запаса, работа со словарем); 

- применение способов снятия психической нагрузки.  

Исследование  осуществлялось  в  иностранной  компании  филиала  АО  «НК  «КазМунайГаз» 

г.Актау,  АО  НК  «КазМунайГаз»,  АО  НИПИ  «Каспиймунайгаз»  г.Атырау,  где  принимали  участие  50 

сотрудников-переводчиков.  С  ними  проводилось  анкетирование  с  целью  выявления  вышеуказанных 

критериев.  Анкета  содержит  19  вопросов,  3  из  которых  являются  закрытыми,  а  остальные  носили 

развернутый  характер,  что  позволило  респондентам  произвольно  выразить  собственные  суждения, 

соответственно, провести полную психологическую обработку полученных материалов.  Анкета имела 

следующее содержание. 

 

Анкета для переводчиков 

 

Уважаемый товарищ! 

Атырауский государственный университет имени Х.Досмухамедова в целях проведения научно-

психологического  исследования  проводит  анкетирование  в  организациях  и  иностранных  компаниях  

среди    переводчиков,  чтобы  получить  необходимую  информацию  для  разработки  учебно-

методических  рекомендаций  для  студентов,  преподавателей  и  специалистов  в  области 

переводческого дела. 

Просим Вас внимательно прочитать вопросы анкеты и ответить на них. В тех вопросах, где даны 

варианты ответов, просим Вас выбрать тот ответ, который Вам подходит. 

Заранее благодарим Вас за искренние ответы! 

 

1. Ваше образование: 

- высшее;  

- средне-специальное;  

- среднее. 

2. Каким иностранным языком Вы владеете? _____________________________ 

3. Стаж работы в   качестве переводчика: __________________ 

4. Какими переводами Вы чаще всего занимаетесь?  

– устным;  

– письменным. 

5. 

Какие 

материалы 

Вы 

чаще 

всего 

переводите? 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

6. 

Как 

точно 

Вы 

передаете 

смысл 

и 

значение 

сообщения? 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

 

72

7.  Перед  тем,  как  передать  на  родной  язык  «чужую»  речь  или  наоборот,  Вы  осуществляете 

этапы 

подготовки, 

обработки 

и 

подбора 

(редактирования) 

варианта 

речи?________________________________________________________________________ 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

  8.  Легко  ли  Вы  находите  контакт  с  людьми,  речь  которых  Вы  переводите? 

_____________________________________________________________________________ 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

  9.  Обращаете  ли  Вы  внимание  при  устном  переводе  на  выражение  лица,  позы,  действий,  

интонации 

говорящего, 

чью 

речь 

Вы 

переводите? 

Как 

Вы 

это 

воспринимаете? 

_____________________________________________________________________________ 

_____________________________________________________________________________  

 10. На какую память Вы опираетесь при переводе иностранной речи? 

- долговременную;  

- кратковременную 

11. 

Полагаетесь 

ли 

Вы 

при 

переводе 

на 

свою 

интуицию? 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

12. Насколько легко Вы переключаетесь от одного высказывания к другому, с одного языка на 

другой?  

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

13.  Используете  ли  Вы  логические  рассуждения  как  индукцию  и  дедукцию  в  ходе  перевода? 

____________________________________________________________________ 

_____________________________________________________________________________ 

14.  Каков  темп  Вашей  речи  во  время  переговоров  (быстрый,  средний,  медленный)?  

_____________________________________________________________________________ 

_____________________________________________________________________________ 

15. Бывали ли случаи, когда Вы оказывались в ситуациях  замешательства, незнания некоторых 

слов на иностранном языке? Как Вы выходили из подобных обстоятельств?  

________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________ 

16. Как Вы преодолеваете усталость, психическую нагрузку при работе над переводом?  

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

17. Какие трудности, связанные с различием культуры народов Вы испытываете при переводе?  

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

18. Стремитесь ли вы к совершенствованию знаний иностранного  языка? 

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

  19.  Что бы Вы еще добавили?  

________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________ 

 

  По  результатам  анкетирования  выявлено,  что  70  %    переводчиков,  работающих  на 

предприятиях и иностранных компаниях, имеют базовое высшее образование, специализированных в 

области  английского  языка,  20  %  переводчиков  имеют  средне-специальное  образование,    10  %  - 

среднее. Стаж работы в переводческой сфере колеблется от 2 до 7 лет. 

Знание  иностранного  языка  весьма  необходимо  в  условиях  интегрированного  процесса 

взаимодействия  между  людьми  из  разных  стран.  В  процессе  коммуникативного  общения  люди  на 

иностранном  языке  обмениваются  мнениями,  ведут  диалог,  беседу,  однако  недостаточно  знаний, 

словарного  запаса  для  перевода,  чтобы  общение  по  смыслу  приобрело  деловое  и  продуктивное 

значение. 

Весьма плодотворную помощь в коммуникативном процессе может оказать переводчик, который 

поддерживает  беседу  устным  переводом.  Переводчик  заранее  знакомится  с  тематикой  беседы, 

составляет  терминологический  словарь  иностранных  слов,  необходимых  для  перевода.  Во  время 

переговоров  переводчик  прилагает  свои  усилия  на  содержание  беседы,  стараясь  донести  до 

слушателя информацию, грамматически и стилистически правильно построив речь. 

 

73 

Специалисты  английского  языка,  занимаясь  устным  и  письменным  переводом,    в  частности, 

работая    в  сфере    нефтяного  бизнеса  переводят  материалы  технического  характера,  участвуя  в 

беседе, переводят диалогическую речь, легко осваивают простые тексты. 

Владея  английским  языком  переводчики  максимально  точно  передают  смысл  и  значение 

сообщаемого  материала  (80  %).    Этому  предшествует  подготовительная  работа,  связанная  с 

переводом.  Это  подбор  текста,  распределение  текста  по  частям,  работа  со  словарем,  обработка 

готовой работы, поиск вариантов обработки речи и др.  

Немаловажно,  когда  переводчик  говорит  плавным,  хорошо  поставленным  голосом,  средним 

темпом  речи  и        четкой  дикцией.  Так,  в  анкете    переводчик  пишет:  «Важно,  чтобы  смысл 

передаваемой  информации  был  принят  слушателем  и  не  поступали  вопросы,  уточняющие  суть 

высказывания. Когда я передаю информацию точно и понятно, весь разговор превращается в беседу 

двух людей, они как бы не замечают  и слушают меня,  прислушиваясь к моему голосу, глядя друг на 

друга». 

Из данного высказывания можно сделать вывод о том, что собеседники хорошо воспринимают 

беседу  при  таком    переводчике,  который  не  стремится  к  доминированию,  комментированию 

разговора, не проявляет пристрастное отношение к беседе, в целом не вовлекает к себе внимание.    

Ритм, темп речевой деятельности во время переговоров средний, т.е. достаточно оптимальный 

у 60 % переводчиков, медленный у 40 % опрошенных. 

Переводчики легко вступают в контакт с людьми, с кем беседуют в процессе перевода (40 %), в 

20  %  случаев  взаимопонимание  между  людьми  происходит  в  средней  степени,  в  40  %  случаев 

переводчики, в частности со средним образованием  испытывают трудности в общении с людьми,  что 

связывают с отсутствием опыта.  

Экспрессивные, 

интонационные, 

экстралингвистические, 

пространственно-временные 

и 

двигательные  проявления  человека  в  процессе  коммуникативного  взаимодействия  способствуют 

передаче  информаций,  формируют  представление  об  образе  поведения  партнера,  облегчает  сам 

процесс общения, создавая психологический контакт между партнерами. 

При  устном  переводе  специалисты-переводчики  часто  обращают  внимание  на  невербальное 

поведение людей, учитывая экстралингвистические особенности  говорящего (интонации голоса, темп 

речи), мимику лица,  движения в позе говорящего, жесты рук (70 % опрошенных). 

В  ситуациях    замешательства,  при  незнании  некоторых  слов  на  иностранном  языке  

переводчики  стремятся  изменить  тему  разговора,  применить  словарь,  обратиться  в  Интернет, 

заменить слова другими выражениями или передать лишь суть сообщения (в 60 % случаев). В 40 % 

случаев такие ситуации происходят редко. 

Одним из устойчивых видов человеческой памяти является третичная долговременная память, 

память  на  отдаленные  события,  способная  воспроизводить  информацию  и  сохранять  ее  на 

длительный срок. В 71,4 % случаев переводчики обладают этим видом памяти.  

Многие из них (60 %) опираются на интуицию и видят проблему, интуитивно чувствуя перевод, 

тогда как 40 % переводчиков с высшим образованием редко полагаются на нее. 

Переключаемость  и  распределяемость  внимания  в  процессе  перевода  активно  выражены  у  50 

%  опрошенных  переводчиков.  Слабо  выражены  эти  свойства  внимания  у  переводчиков,  которые 

обладают  замедленной  речью,  прибегают  к  помощи  словаря  или  смысл  передачи  текста  у  них 

ориентировочный  и  чаще  полагаются  на  кратковременную  память  (50  %).  Как  правило,  слабая 

переключаемость  и  распределяемость  внимания  наблюдается  у  менее  опытных  переводчиков, 

имеющих среднее образование. 

Обращение  в  мыслительном  процессе    к  логическим  способам  рассуждения  как  индукция  и 

дедукция в ходе перевода осуществляется в 60 % случаев, в 40 % - редко или не используется. 

Переводчик,  хорошо  ориентирующийся  в  различиях  двух  языков  и  этнической    культуре    как 

своего,  так  и  «чужого»  народа,  в  частности,  зная  специфические  особенности  коммуникативного 

поведения  разных  этносов,  нормы  и  традиции  народов,  национальный  характер  и  национальную 

специфику  общения,  стремится  к  установлению  межкультурной  коммуникации  на  базе  двух 

коммуникативных  культур.  60  %  переводчиков  английского  языка,  в  частности  со  средним 

образованием,  имея  слабые  представления  о  культуре  другого  народа,  испытывают  определенные 

трудности  в  переводческой  деятельности.  40%  переводчиков    способны  устанавливать 

коммуникативное  общение  с  представителями  других  этнических  групп.  Взаимообщение  вызвано 

представлениями  о  культурных  ценностях,  национальных  признаках  невербального  поведения 

народа, их обычаев и др.   

Поскольку  перевод  является  сложным  процессом,  отягощающим  нервную  систему,    многие 

используют разминку, создают перерыв, что снимают усталость, нервную перегрузку и стресс. Однако 

переводчики  мало  обращаются  к  способам  снятия  психологической  нагрузки  как  релаксации, 

психологическим упражнениям, медитации и др. 

 

74

Переводчики  стремятся  к  совершенствованию  знаний  английского  языка,  для  этого  посещают 

частные  занятия,  читают  иностранную  литературу,  смотрят  телепередачи  на  английском  языке, 

выезжают за границу с той целью, чтобы на практике в общении с иностранцами закрепить навыки 

устного английского языка. Большинство из них уверены в том, что следует постоянно учиться языку, 

посещать курсы и поступать в высшее учебное заведение (80 %). 

В  качестве  основных  психодиагностических  методик,  направленных  на  выявление 

психологических  факторов,  влияющих  на  успешность  профессиональной  деятельности  переводчика, 

применялись  методики  «Кратковременная  память»  и  «Долговременная  память»,  позволяющие 

определить  данные  виды  памяти,  методика  «Сложные  аналогии»,  используемая  для  оценки 

логического  мышления,  методика  «Исключение  понятий»,  предназначенная  для  исследования 

способности  к  классификации  и  анализу,  тесты  «Умение  разбираться  в  людях»  и  оценки 

коммуникативных  умений,  определяющие  коммуникативные  способности,  понимание  проблемы 

собеседника, умение реально оценивать людей. 

  

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: