№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
132 
жапырақтары  сол  сәтте  бүрісіп,  семіп,  ал  ол  тӛгілген  жер  300-400  жылға  дейін  ӛз 
қалпына келе алмайтындай күшке ие. 
1997 жылы Жапон елі қысқы олимпиада ӛткізерде зымыран ұшыруда гептилге 
қосылатын  күміс  иондарын  пайдаланып,  бұлт  жасап,  қар  жаумайтын  жерде  қар 
жауғызып,  соңы  апатты  жағдайға  апарады.  2001  жылы  Ресейдің  Архангельск 
облысында орналасқан Плесецк космодромынан ұшырылған «Протонның» біреуінен 
40
0
С аяз болған. 
Байқоңыр айлағынан ӛте  улы радиоактивті отынмен ұшатын 8-РН  «Союз», 8-
РН «Протон», 2-РН «Циклон», 1-РН «Зенит» зымырандары. Оларды ұшыруға гептил 
отынын  пайдаланғанда,  озон  қабаты  адам  айтқысыз  болып  бұзылатынын  ғалымдар 
тәжірибе  жүзінде  дәлелдеген.  Озон  қабатын  бұзатын  гептил  қосылыстарының 
құрамындағы болатын хлор. 
АҚШ-та  жасалған  «СПЕЙС-Шатл»  зымыраны  ұшқанда  180  тонна  хлор, 
сонымен  қоса  метоболиттер  бӛледі.  Метоболиттер  стратосфера  қабатын  бұзып 
жатыр.  Қуатты  ғарыш  ұшу  апараттары  ұшырылатын  «Байқоңыр»  ғарыш  айлағына 
жақын  орналасқан  аймақтарда  ауа  райы  күрт  бұзылып,  3-5  тәулікке  дейін  боранды 
кұм  суырып,  жел  болып,  температураның  (0-60
0
С)  тӛмендеу  процесі  жиі 
байқалатыны  белгілі.  Шығыс  Қазақстан  мен  Моңғолиядағы,  жалпы  ғаламдағы 
сұмдық аяздар мен су тасқындары осы «Протондардың» әсерінен болып жатыр. 
Алматы  қаласындағы  Медеу  шатқалындағы  қылқан  жапырықтылар  да 
зымырандардың құрбаны болды. 
Гептил адам ағзасына әр түрлі жолдармен енеді. Ауа, су арқылы кӛп таралады. 
Ол  –  еркін  ыдырауға  беріле  қоймайтын  органикалық  зат.  Ауада  ыдырағанда 
формальдегид,  нитрат,  нитрит  секілді  түзілістерге  ыдырайды.  Нитрат  пен  нитрит  – 
кәдімгі  тыңайтқыш.  Оны  әрине,  ӛсімдіктерді  тыңайтуға  пайдаланамыз.  Сол 
ӛсімдіктер арқылы біз ӛз ағзамызды улаймыз. 
Ең  алдымен  қан  құрамындағы  бірден-бір  ауа  тасымалдағыш  гемоглобиннің 
құрамы  ӛзгеріп,  «метгемоглобин»  деген  түзіліс  пайда  болады.  Бұл  түзілісті  қазіргі 
заманғы  медициналық  құрылғылар  анықтай  алмайды.  Оны  анықтау  үшін  арнайы 
жасалған сезімтал құрылғылар керек. 
Гептилдің  адам  ағзасына  тигізетін  тағы  бір  зияны  –  жүйке  жүйесін 
зақымдайды.  Адам  миынан  күнделікті  тірлігімізде  істеген  ісімізден,  кӛргенімізден, 
қанағаттану  сезімімен,  ләззат  алу  күйін  қалыптайтын  серотонин  атты  гармон  бар, 
сол гармонның бӛлінуіне кедергі келтіреді. Нәтижесінде адам күйзеліске ұшырағыш, 
шаршауық,  ашушаң,  жалқау  болып  келеді.  Ӛз  ісінен  рахат  ала  алмаған  адам 
күйгелек, енжар, суицидке – ӛзіне-ӛзі қол салуға дайын тұрады. 
Бір  жылдары  неміс  халқының  арасында  рак  ауруы  жиілеп  кетіп  еді.  Бұны 
ғалымдар олардың кӛкӛністерді кӛп жейтіндіктерімен түсіндірген болатын. 
Ал қазақтардың негізгі тағам түрі – ет. Тыңайтқышпен уланған ӛсімдікті жеген 
жануарлар  мен  тӛрт  түлік  мал  да  уланып,  бұл  у  соңы  қазақ  халқының  жаппай 
ауруына себепші болмай ма? 
«Рак» деп аталатын бұл ауру түрі қазақ халқын да айналып ӛтпеді. Қызылорда 
қаласындағы  облыстық  медициналық  орталықтың  онкологиялық  аурулар  бӛлімінің 
бас  дәрігері  К.  Тӛлеутайұлының  зерттеуі  бойынша,  2009  жылы  онкологиялық 
аурумен  ауратындар  саны  Қызылорда  облысы  бойынша  4398  адам,  бұл  кӛрсеткіш 
2010  жылы  4640  адамға  жеткен.  Гептилге  қатысты  қаншама  шу  кӛтеріліп,  әңгіме 
болғанымен,  елдің  денсаулығын  тексеру  жүргізілгенімен,  үлкен  нәтиже  шығарды 
деп айта алмаймыз. 
Байқоңыр  мен  Қызылорда  халқының  арасында  ауру  түрлері  кӛбеюде.  Жүрек-
кан  тамырлары  мен  тыныс  алу,  жылу  реттеу  жүйесінің  бұзылуы,  протеинурия, 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
133 
глюкозурия,  лейкоцитоз  бен  жалғанатын  лейкопения,  тромбоцитопения,  анемияға 
бейімділік,  бүйрек  жұмысының  нашарлауы,  миокарттың  жұмысының  бұзылуы 
секілді  ауруларға  ұшырап  жатыр.  Гептилдің  әсерінен  адам  ағзасында  обыр 
жасушалары да анықталып жатыр. Обыр ауруында негізгі нысана ретінде бауыр мен 
бүйрек танылады. 
Міне, табиғат пен адам ағзасын да улап жатыр. Ресейліктердің жылына беретін 
115  миллион  АҚШ  доллары  қазақ  халқының  мықты  денсаулығын,  керемет 
табиғатын  қайтаруға  жетпес  те  еді.  Ресейліктерге  жалға  берілген  жеріміз  тек  2018 
жылы  ғана  Қазақстанға  қайтарылады.  Осы  күнге  дейін  істен  шыққан  зымыран 
тасығыштары  қазақ  кӛгіне  кӛтеріле  беретіні  анық.  «Байқоңырдан»  коммерциялық 
ұшырулар  арқылы  40  млрд.  АҚШ  долларынан  астам  пайда  кӛру  керек  болса,  ол 
артығымен  орындалды.  46  жылда  550000  тонна  гептил  тӛгілген  қазақ  даласының 
келешегі барша Қазақстанды алаңдатуы керек. 
 
Әдебиеттер 
1 Шайкенов Б. Табиғаттағы биологиялық тепе-теңдік. 
2 Байхонов С. Табиғатым – тағдырым. 
3 Сәтімбеков Р. Биология оқулығы. 11 сынып. 
4  Биология  анықтамалығы.  Республикалық  ғылыми-танымдық  педагогикалық 
журнал. 
5 Қосымша интернет қорлар. 
 
Резюме 
В  данной  статье  говорится  о  гептиле  и  его  использовании  для  летающих 
аппаратов на космодрома «Байконур», а также про угрозу гептила для Казахстана и 
ее населения. 
 
Summary 
This  article  is  about  heptyl  and  its  use  for  flying  equipments  on  the  spaceport  of 
«Baikonur» and also it is about threat of heptyl for Kazakhstan and its population. 
 
НАРМАХАН Маржан Сҧлтанханқызы, 
№189 орта мектебінің 11 «А» сынып оқушысы, Белкӛл кенті, 
Қызылорда қаласы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы 
 
АРАБ ЕЛІНДЕГІ МАТЕМАТИКА ЖӘНЕ АРАБ САНДАРЫ 
 
«Ақыл-ойды  тәртіпке  келтіретін  математика»,  -  деп  М.В.  Ломоносов 
айтқандай,  математика  араб  елдерінде  дамыған.  Орта  ғасырдағы  Орта  Шығыс, 
Солтүстік Африка және Испания сынды мұсылмандар тұратын мемлекеттерінде араб 
жазуы арқылы жазылған математикалық шығармалар табылған. 
Араб математикасының дамуына арабтар ғана емес, парсылар, сүриянилер, т.б. 
үлес  қосты.  Бұл  шығармалар  қолжазба  түрінде  осы  күнге  жеткен,  олар  әлемнің  әр 
түкпіріндегі кітапханаларда сақтаулы тұр. Араб математикасы орта ғасырдағы араб 
мәдениетімен  бірге  дамыды.  Оның  дамуын  үш  кезеңге  бӛліп  қарауға  болады:  VIII 
ғасырдан  бастап  IX  ғасырдың  ортасына  дейін  әл-Мансұр  халиф  Бағдатта  ішінде 
телескоп  пен  кітапханасы  бар  «Даналық  үйін»  (арабша:  تي ب  ةمكحلا  Bait  al-Hikma) 
ашып, оған сол кездегі Сүрия, Үндістан т.б. мемлекеттерден ғалымдарды жинайды. 
Бұл  кезең  негізінен  басқа  тілдегі  математикалық  шығармаларды  аударып,  оны 
үйрету кезеңі деп айтуға болады. 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
134 
Ең  алдымен  Евклидтің  «Геометрияның  бастамалары»,  одан  кейін  үнді 
математигі  Брахмагупта  еңбегі  араб  тіліне  аударылады.  Содан  бастап  Архимед, 
Аполлониус,  Диофант,  Птолемей  сынды  ертедегі  гректің  ұлы  математиктерінің 
шығармалары іркес-тіркес араб тіліне аударылады. 
Бұл  дәуірдегі  атақты  математик  әл-Хорезми  болды.  Ол  тек  аудармамен 
айналысып  қана  қоймаймаған.  Сонымен  бірге  «Хорезми  арифметикасы»  (кӛптеген 
кітаптарда «Liber Algoritmi» деп аталынып жүр), «Әл-жәбр уә-л-Мұқабала» т.б. атты 
атақты  кітаптары  бар.  Қазіргі  кездегі  математиканың  маңызды  бір  саласы  болып 
табылатын алгебраны осы әл-Хорезми енгізген. 
IX ғасырдың ортасынан XIII ғасырға дейін гүлдену дәуірі деп қарауға болады. 
Осы  кезеңде  Бағдадта,  Бұхара,  Қаһира  және  Испанияның  Кордова  және  Толедо 
қалаларында  кӛптеген  ғылыми-зерттеу  орталықтары  пайда  болды.  Бұл  дәуірдегі 
атақты  математиктерден  Батани,  Әбу-Уафа,  Карачи,  әл-Бируни,  Омар  Хайям, 
Насыреддин Туси, Банналарды атауға болады. 
XIV ғасырдан соң XV ғасырдағы Әмір Темірдің Самарқандтағы телескопымен 
сонда зерттеумен айналысқан  әл-Кашиды  айтпағанда, бүкіл  араб  математикасының 
құлдыраған кезеңі болып табылады. 
Араб  математикасының  негізгі  жетістіктерінен,  арифметика  жағында:  ондық 
санау жүйесі, жазбаша есеп (бұл екеуіне Үндістанның тигізген әсері бар), дәрежеге 
кӛтеру,  біріз  қатарлардың  қосындысын  табу  формуласы,  т.б.  Ал  алгебра  жағында: 
бірінші  және  екінші  дәрежелі  теңдеулерді  шешу,  үшінші  дәрежелі  теңдеудің 
геометриялық  шешу  әдісі,  екі  мүшеліктің  жіктелуіндегі  коэфициенттері  т.б; 
геометрия  жағынан:  Евклидтің  «Геометрияның  алғашқы  кітабының»  аудармасы, 
параллельдік туралы аксиоманың тереңдей зеріттелуі, π санының мәні (әл-Каши 16-
орынға  дейін  дұрыс  есептеген)  т.б.  Тригонометрия  саласы  да  ертедегі  грек  пен 
үндіге қарағанда анағұрлым толық зерттелген. 
XII ғасырдан бастап араб математикасы Солтүстік Африкадағы Жерорта теңізі 
жағалау  арқылы  ӛтетін  мәдени  жолдары  арқылы  Испания  мен  Еуропаға  тараған. 
Әсіресе ондық санау жүйесі мен жазбаша есеп, Евклидтің «Геометрия бастамалары» 
кітабының  аударма  нұсқасы  т.б.  бұлар  бүкіл  Еуропаның,  тіпті  дүние  жүзінің 
математикасының дамуына орасан зор ықпал еткен. 
Бірақ  араб  математикасының  керемет  туындылары  латын  тіліне  аударылып, 
Еуропаға  тарамаған.  Тек  XIX  ғасырдан  кейін  араб  математикасы  реттеліп,  бір 
жүйеге  келтіріле  бастаған.  Араб  математикасы  ертедегі  гректің,  Үндістанның, 
Қытайдың,  Шығыс  пен  Батыстың  математикалық  жетістіктерін  пайдаланып  және 
оларды  бір  қалыпқа  түсіріп,  Еуропаға  таратқандықтан  мәдениеттің  қайта  гүлденуі 
кезеңінде  математика  керемет  дамыды.  Сондықтан  да  араб  математикасы  әлемдік 
математика тарихында ойып тұрып орын алады. 
Күнделікті пайдаланатын 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 араб сандары деп аталады. Олар 
ондық  санау  жүйесі  бойынша  сан  жазудың  негізі.  Араб  сандарын  үнділер  тапқан, 
кейін келе ол арабтардың арасына тараған. 12-ші ғасырдың басында Италия ғалымы 
Фибоначчи  (LeonardoFibonacci,  1170-1250  жж.)  латын  тілінде  жазылған  «Есепшот» 
деген  кітабында  үнді  сандарын  еуропалықтарға  таныстырған.  Еуропалықтар  бұл 
сандарды арабтардан қабылдағандықтан, мұны араб сандары деп атап кеткен. 
Цифрдың  таңбасы  ғана  емес,  атының  ӛзі  арабтан  шыққан  деген  пікірлер  бар. 
Арабша  «сыфр»  деген  сӛз  бос  орын  деген  мағынаны  білдіреді.  Демек,  сандар  «бос 
орындарды»  толтыру  үшін  керек  болғаны  ғой.  Алайда,  негізгі  халықаралық 
тілдердің  арасында  сандарды  орыстың  «цифр»  дегеніне  ұқсатып  атайтын 
француздар  («шифре»)  мен  испандар  («сифра»)  ғана.  Қалғандары  сандарды  мүлде 
басқаша  атайды.  Мысалы,  ағылшындар  «фигурас»,  немістер  «захи»  және  т.б. 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
135 
Сондықтан  таңбасы  болмаса  сандардың  атауы  да  арабтардан  шықты  деуге  толық 
негіз жоқ. 
Араб  цифрларында  0-мен  қоса  есептегенде  10  таңба  ғана  бар.  Оны  ғылым 
«Араб  цифрларының  жүйесі»  деп  атайды.  Осы  10  таңба  мен  жүз  мың,  миллион, 
миллиард және одан да кӛп сандарды оңай жазып шыға аламыз. Ал кӛбінесе кӛркем 
шығармалардың бӛлімдері мен ғасырларды белгілейтін Рим цифрларымен миллион 
санын  кӛрсету  үшін  ӛте  кӛп  таңба  жазуға  тура  келер  еді.  Ал  миллиардты  жазып 
шығуға кӛбіміздің біліміміз де жетпейді. 
Үлкен сандар түгілі екі-ақ таңбамен белгіленетін 48-дің ӛзін «ХХХХVIII» деп 
Римнің  8  таңбасымен  жазуға  тура  келер  еді.  Ал  араб  цифрларымен  жүзге  дейінгі 
сандардың  бәрін  екі  жүзден  мыңға  дейінгі  сандарды  үш  мыңнан  он  мыңға 
дейінгілерді  тӛрт-ақ  таңбамен  жазуға  болады.  Сӛйтіп,  жазуға  оңай,  жеңіл 
болғандығы  үшін  араб  цифрлары  Еуропада  бұрын  қолданылып  келген  Рим 
таңбаларын мүлде ығыстырып тастаған. 
 
Ғылымда  араб  цифрлары  V  ғасырда  Үндістаннан  шыққан  деген  түсінік 
қалыптасқан.  Ендеше,  оны  неге  үнді  цифрлары  демей,  араб  цифрлары  дегенге 
айтылатын  уәждің  түбі  араб  ғалымы  әл-Хорезмиге  тіреледі.  Алгебра  («китабәл-
жебр») оқулығын жазып шыққан осы ғалым үнді цифрларын кеңінен қолданған. Ал 
авторы  араб  болған  соң  және  ол  барлық  араб  халифатына  және  оның  Еуропада 
орналасқандарына да кеңінен тарағандықтан, араб цифрлары деген атау алып кеткен. 
VІІ  ғасырда  Мұхаммед  пайғамбар  (с.ғ.с.)  құрған  халифат  мұсылман  әлемін  түгелге 
жуық қамтығанын білеміз. Артынан оны халифтар басқарды. 
 
Сондай халифаттың бірі қазіргі Испания мен Португалия елдерімен шектескен 
Батыс  Еуропадағы  Кордова  да  болды.  Осы  Кордова  халифаты  арқылы  араб 
цифрлары Еуропаға Х ғасырда келген. Араб цифрларын қазіргі түрге қарай ӛзгертуді 
бастаған  кім  екен  деген  сауалға  математика  тарихын  зерттеушілер  әлі  күнге  нақты 
жауап бере алған жоқ. 
Соның  ішінде  оның  бұрыштық  негізде  жазудан  пайда  болған  деген  ақылға 
қонатын сияқты. Мысалы, бесте  – бес бұрыш, алтыда – алты бұрыш, жетіде – жеті 
бұрыш, сегізде – сегіз бұрыш, тоғызда – тоғыз бұрыш, бірде – бір бұрыш, екіде – екі 
бұрыш, үште – үш бұрыш, тӛртте – тӛрт бұрыш. Ал 0-де бұрыш жоқ, ол тек дӛңгелек 
болған. Мағынасы бойынша бос кеңістік деген сӛз. 
Уақыт  ӛте  келе  бұрыштар  үшкірленбей  жазылып,  қазіргі  қолданыстағы 
формасына келген. Әрине, бұл араб цифрларының қазіргі түрге ену жолын кӛрсеткен 
болжамдардың бірі ғана. Бірақ қисынға салсаң, дұрыс шешім осы сияқты. 0-ден 9-ға 
дейінгі  араб  цифрларын  басқаша  таңбалайтын  Араб  елдері  халықтарынан  басқа  да 
халықтар бар. Мәселен, бенгал, тамил, тай және т.б. 
Қорыта  айтқанда,  арабтардың  ӛз  цифрларын  қолданбайды  деуіміз  қате  пікір 
екен.  Керісінше,  арабтар  ӛз  цифрларын  қолданады.  Бірақ  еуропалықтар  ӛзгерткен 
күйде  емес,  алғашқы  формасында  қолданады.  Сонымен  бірге,  барлық  араб 
таңбалары оңнан солға қарай жазылатындықтан, сандарды да олар оңнан солға қарай 
жазады. Мысалы, 75-ті олар ٥٧ түрінде жазады. Яғни, біздіңше оқығанда алдымен 5, 
сосын 7 жазылады. 
Сандардың  ондық  жүйесін  үндістер  VІ  ғасырда  игерді.  ІХ  ғасырға  келгенде 
математик Махавира нӛлді бір сан деп қарайды. Содан бастап ондық жүйе одан ары 
кемелдене  түседі.  Қазіргі  күнде  бүкіл  дүние  жүзі  қолданатын  арғы  түп  тӛркіні 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
136 
Үндістан екендігі математика тарихынан аз да болса хабары бар адамға белгілі болса 
керек. 
Сан  ұғымының  тарихи  даму  процесі  мұнымен  аяқталмайды.  Алайда  сан 
ұғымының ұлғаюына әрдайым алғашқы түрткі болып табылған жағдай адамдардың 
тек практикалық қажеттері ғана емес еді. Математиканың ӛз міндет-мақсаттары сан 
ұғымының ұлғаюын талап еткен жағдайлар да болған. Теріс сандардың пайда болуы 
дәл осылайша болған. 
Теріс  ұғымы  алгебралық  теңдеулерді  шешу  практикасында  пайда  болды. 
Натурал  сандар  жиынын  бӛлшек  сандарға  жеткізе  ұлғайтқаннан  кейін  кез  келген 
бүтін санды басқа бүтін санға бӛлуге мүмкін болды. Ал азайтқыш азайғыштан артық 
болып  келген  жағдайда  бүтін  санды  басқа  бір  бүтіннен  азайту  кӛпке  дейін  мүмкін 
емес  болып  кӛрінді.  Алайда  теңдеулерді  шешкенде  аз  саннан  кӛп  санды  азайтуға 
тура  келетін  жағдай  жиі  кездесетін,  сондықтан  теріс  сан  ұғымына  тап  болуға  тура 
келетін. 
 
Әдебиеттер 
1 Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том. Бас редакторы Бүркітбай Аяған. 
2 Липман Берс. Математически анализ. – М.: Высшая школа, 1975. 
3  Зайцев  В.В.,  Рыжков  В.В.  Элементарная  математика.  –  М.:  Издательство 
«Наука», 1974.  
4  Бельтянский  В.Т.,  Сидоров  Ю.В.,  Лиабунин    М.М.  Лекции  и  задачи  по 
элементарной математике. – М.: Издательство «Наука», 1974.  
 
Резюме 
В  данной  статье  говорится  о  том,  как  развивалась  арабская  математика  и 
сколько  этапов  она  пережила.  В  том  числе  указаны  работы  арабских  ученых  о 
математике,  и  как  оно  распространялось  в  дальние  страны  зарубежья,  а  так  же 
имеется информация про арабские цифры. 
 
Summary 
This  article  is  about  the  development  of  Arabic  mathematics  and  how  many  stages 
does  it  have.  There  are  pointed  the  mathematical  works  of  Arabic  scientists  and  its 
dissemination to abroad. There are also some information about Arabic numerals. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
137 
РАХМЕТАЛИЕВА Арна Болатқызы, 
Қҧлан орта мектебінің 8 сынып оқушысы, Қҧлан ауылы, 
Т. Рысқҧлов ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: ТАТИБЕКОВА Гҥлдана Қойшықызы, 
Қҧлан орта мектебі «Биология» пәнінің мҧғалімі, Қҧлан ауылы, 
Т. Рысқҧлов ауданы, Жамбыл облысы, Қазақстан Республикасы  
 
 
        
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДӘРІЛІК ӚСІМДІКТЕРДІҢ САН АЛУАНДЫЛЫҒЫ 
ЖӘНЕ АДАМ АҒЗАСЫНА КЕЛТІРЕТІН ПАЙДАСЫ 
 
Кіріспе.  Қазіргі  кезде  адамдардың  жан-жақты  білімді  және  кез  келген 
проблеманы шеше білуінің маңызы зор. Нағыз білім, ол – ӛз бетіңмен алған білім, ӛз 
бетіңше  іздену,  зерттеу  нәтижесінде  қол  жеткізген  білім.  Ӛзіндік  ізденіс,  ӛзіндік 
бақылау және зерттеу нәтижесіндегі білім ғана берік болады. Бүгінгі жедел ақпарат 
алу заманында айналаңды танып білуге, ізденуге, зерттеуге жол ашық. 
Зерттеуге  үйрену  үшін  алдымен  ойлана  білуің  тиіс.  Сұрақ  қойып,  жауап 
іздеуге,  болжамыңды  ұсынуға,  бақылау  жасауға,  сынақ  жүргізуге,  қорытынды 
шығаруға, дәлелдеуге және ӛзіңнің пікіріңді қорғауға үйренгенің жӛн. 
Мен  зерттеу  жүргізуде  ең  маңыздысы  –  мәселені  түсіне  білуім  керек.  Олар 
түрлі  жағдайда  туындауы  мүмкін.  Оның  мән-жайын  анықтау  мәселеге  қатысты  іс-
шаралар  ұйымдастыруды  талап  етеді.  Сондықтан,  ӛзіңді  қызықтырған  құбылыстар 
мен жағдайларды анықтау үшін сұрақтар қойып үйренгенің жӛн. 
Жҧмыстың мақсаты. Тақырыптың зерттелу деңгейін саралай отырып, ондағы 
фактілік мәліметтерді жинақтай келе, ғылыми жұмысты жазуда зерттеу мақсаты алға 
қойылады. 
Зерттеудің  жаңалығы.  Бұл  жұмыста  дәрілік  ӛсімдіктердің  сан  алуандылығы 
және дәрілік ӛсімдіктердің адам ағзсына зор пайда келтіретіні нақтыланды. 

№№4-9(49-54), сәуір-қыркүйек, апрель-сентябрь, April-September, 2014         ISSN 2307-020X 
Elorda ġylymi habaršysy – Naučnyj vestnik stolicy – Scientific messenger of the capital 
______________________________________________________________
 
 
 
 
138 
Зерттеудің 
ғылыми-практикалық 
мәнділігі. 
Ғылыми 
жұмыстың 
материалдары  мен  мәліметтері  арқылы  дәрілік  ӛсімдіктердің  биологиялық 
ерекшеліктерімен  таныстым.  Бүгінгі  таңда  саналы,  білімді,  денсаулығы  мықты, 
жасыл  желек  ортасында  ӛмір  сүріп,  еліміздің  ертеңіне  жауап  берер  ұрпақ 
болғандықтан, дәрілік ӛсімдіктерді аялауды үйренуіміз керек. 

жүктеу/скачать 4,99 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: