48 я 7 Қ 17 Пiкiр жазғандар: Сайдулдин

 
1. Жалпы мәлiмет 
 
Өндiрiстiк  практиканың  мақсаты:  инфекциялық  ауруларға  қарсы 
қолданылатын  ұйымдастыру-шаруашылық,  ветеринария-санитариялық  және 
арнайы  күрес  шараларын  ұйымдастыруды  және  орындауды  практикалық 
жағдайда үйрену. 
Өндiрiстiк  практика  өтетiн  орын:  қалалық,  аудандық,  ауылдық  округ-
тардағы  немесе  әуе,  тас,  темiр  жолдар,  шекара  кедендерiндегi  ветеринария-
санитариялық жұмыстарды орындайтын арнайы мекемелер, шаруашылықтар, 
базар лабораториялары. 
 
2. Студенттердiң практика кезiндегi мiндетi 
 
2.1.  Iндетке  қарсы  арнайы  шараларды  жүргiзген  кезде  техникалық-
қауiпсiздiк шараларын мұқият сақтау. 
2.2. Әр күнгi iстелген жұмыстарды арнайы күнделiкке түсiру, өндiрiстiк 
практика соңында iстелген жұмыстарды талдай отырып, есеп беру. 
  
3. Өндiрiстiк практикада қамтылатын мәселелер және олардық 
орындалу тәсiлдерi 
 
3.1.  Ветеринариялық-санитариялық  есептердi,  лабораториялық  зерттеу-
лердi,  сараптамаларды,  инфекциялық  ауруды  тiркеу  журналындағы  дерек-
тердi,  жануарларды  жаппай  аллергиялық,  серологиялық  зерттеу  ведомос-
тарын,  вакцинациялау  актiлерiн,  басқа  да  ветеринариялық  және  эпидемио-
логиялық  құжаттарды  талдау  арқылы  ауылдық  округтердегi,  шаруашылық-
тардағы,  iндетке  қарсы  жалпы  (ұйымдастыру-шаруашылық,  ветеринария-
санитариялық)  және  арнайы  (серологиялық,  аллергиялық  зерттеу,  вакцина-
циялау,  т.б.)  шаралардың орындалуын,  олардың олқылықтарын, нәтижелiлi-
гiн  талдау,  жаңа  ғылыми  жетiстiктер,  практикалық  озық  тәжiрибелер 
негiзiнде жетiлдiру жолдарын қарастыру. 
3.2.  Инфекциялық  аурудан  сау  бiр  ауылдық  округтi  немесе  шаруа-
шылықты  iндеттанулық  тұрғыдан  талдау  арқылы  (кафедра  оқытушы-
ларының  берген  әдiстемелiк  ұсынысын  басшылыққа    ала  отырып)  олардың 
инфекциялық  аурулардан  iндеттiк  жағдайын  анықтау,  сол  өңiрдiң 
iндеттанулық картасын дайындау. Зерттеу нәтижелерi күнделiкте көрсетiлiп, 
ауылдық  округке  немесе  шаруашылыққа  жеке  iндеттанулық  зерттеу  актiсi 
толтырылуы қажет. 
3.3.  Инфекциялық  аурудан  сау  емес  бiр  ауылдық  округтi  немесе 
шаруашылықты  iндеттанулық  зерттеу  арқылы  (кітаптағы  сау  емес  пункттi 

206 
 
iндеттанулық зерттеу” әдiстемелерін басшылыққа  ала отырып) iндет ошағы-
ның  (қажет болған жағдайда оның  ядросының), қатер  төнген  аймақтың,  сау 
емес  пункттiң  шекаралары  iндет  ошағы  анықталған  әкiмшiлiк  территория-
лары  бойынша  емес,  ауру  мал  табынының  (отарының)  орналасуына  байла-
нысты,  яғни  iндет  процесiнiң  негiзгi  буындарының  бiр-бiрiмен  әрекеттесу 
мүмкiндiктерi  бойынша  анықтау.  Iндет  ошағынан  арылу  мақсатында  жүргi-
зiлетiн  ұйымдастыру-шаруашылық,  ветеринария-санитариялық  және  арнайы 
шараларды  iндет  процесiнiң  негiзгi  буындарына  нақтылы  бағыттай  алатын, 
тиiмдi  жоспар  құру.  Зерттеу  материалдары  негiзiнде  дайындалған  сау  емес 
пункттi iндеттанулық зерттеу актiсi және iндет ошағынан арылудың жоспары 
арнайы құжат түрiнде толтырылып, қосымшалар ретiнде күнделiкке тiркелуi 
қажет.    
3.4.  Көктемгi  немесе  күзгi  жоспарлы  түрде  жүргiзiлетiн  топалаңға, 
туберкулезге, бруцеллезге, маңқаға, лептоспирозға, пуллорозға қарсы балау-
лық  зерттеулерге  және  топалаңға,  аусылға,  қарасанға,  шешекке,  обаға, 
ньюкасл  ауруына,  парва,  одено  вирустар  тудыратын  инфекцияларға  қарсы 
арнайы  шараларды  (қан  алу,  иммундеу,  дезинфекция,  т.б.)  орындауға 
қатысып, серологиялық зерттеулерге малдан жаппай қан алуды, аллергиялық 
зерттеудi  (зертханалық,  тәжрибелік  сабақтарда  меңгерген  әдістемелерді 
басшылыққа ала отырып) меңгеру. Iстелген жұмыстарды күнделiкке түсiрiп, 
вакцинация мен қан алуға актiлер, ведомостар толтыру.     
3.5.  Мал  және  олардың  өнiмдерiне  қатысты  ветеринария-санитариялық 
объектiлермен  (карантиндiк  оқшаухана,  мал  төлдейтiн  қора,  қасапхана, 
биотермиялық  апан,  ветсанитариялық  жiбергiш,  дезинфекциялық  тосқауыл, 
т.б.)  танысып,  олардың  функцияларының  дұрыс  орындалып,  орындалмауын 
талдау, бағалау.  
3.6.  Мал  қораларын,  серуендеу  алаңдарын,  басқа  да  ветсанитариялық 
объектiлердi механикалық тазалау, дезинфекциялау мал өнiмдерiнiң қалдық-
тарын зарарсыздандыру тәсiлдерiн меңгеру. 
3.7.  Ветеринариялық  лаборатория  жағдайында  патологиялық  материал-
дардан  алынған  түрлi  сынамаларды:  бактериологиялық,  серологиялық, 
вирусологиялық,  биохимиялық  әдiстермен  зерттеудi  арнайы  нұсқауларға 
сәйкес, лаборатория мамандарының жетекшiлiгiмен меңгеру.  
 
4.Практика материалдары бойынша есеп беру бөлiмiнде  
талданылатын мәселелер 
 
4.1. Зерттеу жүргiзiлген ауданның, ауылдық округтiң, шаруашылықтың 
басқа  да  ветеринария-санитариялық  субъектiлердiң  (қасапхана,  базарлар, 
т.б.) iндеттiк жағдайы. 
4.2. Өндiрiстiк практика кезiнде тiркелген инфекциялық аурудың атауы, 
қандай  жануарларда  байқалғаны,  iндет  процесiнiң  қарқыны,  т.б.  (кесте 
түрiнде). 

207 
 
4.3. Iндеттiң шығу, таралу себептерi. 
4.4.  Iндетке  қарсы  шаралардың  тиiмдiлiгi  (ауырған,  өлiмге  шалдыққан, 
жазылған мал саны, сауықтыру мерзiмi). 
4.5.  Қандай  инфекциялық  ауруларға  қарсы  арнайы  шараларға  (серо-
логиялық,  аллергиялық  зерттеулерге,  вакцинациялауға)  қанша  мал  қамтыл-
ды, қандай препараттар қолданылды, олардың тиiмдiлiгi. 
Қандай  объектiлер  дезинфекцияланды  (көлемi,  қолданылған  препарат, 
тәсiл),  дерратизация,  дезинсекция  жұмыстарының  жүргiзiлуi,  бұл  жұмыс-
тарды орындауға студенттiң нақтылы қатысқаны жайындағы деректер. 
4.6.Ветеринариялық  лаборатория  бөлiмдерiнiң  (бактериологиялық, 
серологиялық, Асколи) бiлiктi мамандармен және  заманауи  лабораториялық 
жабдықтармен қамтылу дәрежесi сипатталуы қажет. 
4.7.Практиканттың  қанша  балаулық  зерттеу  жүргiзгенi,  қанша  малды 
вакцинамен еккенi кесте түрiнде көрсетiлуi керек. 
 
Ұсынылатын курстық/дипломдық жұмыс тақырыптарының тізімі: 
-
 
Жұқпалы  аурулардан  сау  шаруашылықтарды  індеттанулық  зерттеу 
(індеттанулық зерттеу актісін толтыру). 
-
 
Жұқпалы  аурулардан  сау  емес  шаруашылықта,  ауылдық  округте 
індеттанулық зерттеу жүргізу (індеттанулық зерттеу актісін толтыру). 
-
 
Жұқпалы аурулардан сау шаруашылықтардағы дауалау шаралары. 
-
 
Белгілі бір жұқпалы ауру бар шаруашылықтағы сауықтыру шаралары. 
-
 
Белгілі бір жұқпалы ауруды балау мен ажырату. 
-
 
Жұқпалы  ауруға  шалдыққан  малдарды  емдеу  әдістері  және  олардың 
салыстырмалы нәтижелілігі. 
-
 
Тірі  және  өлтірілген  вакциналарды  қолдану  және  олардың  індетке 
қарсы пәрменділігі. 
-
 
Індет ошағының сипаттары және індетке қарсы шараларды жетілдіру. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

208 
 
МАЗМҰНЫ 
Кiрiспе ……………………………………………………………………....  
Белгiлер және қысқартулар ..........................................................................  
1-бөлім. Жалпы індеттану .........................................................................  
1-тарау.  Инфекциялық  процесс .................................................................  
1-тақырып. Жұқпалы ауруға шалдыққан малмен жұмыс істеу ереже-
лері. Оқшауханалар мен инфекциялық клиникаларды ұйымдастыру .....  
1- тәжірибелік сабақ. Инфекциялық ауруларға шалдыққан малмен  
жұмыс iстеу. Оқшауханалар және олардың құрылымы ............................  
2-тәжірибелік сабақ. Инфекциялық ауруларға шалдыққан жануар-
лармен жұмыс iстеу ережелерi. Iндетке қарсы арнайы шаралар жүргiз-
ген кездегi техникалық қауiпсiздiк .............................................................   
2-тақырып. Инфекциялық ауруларды балау әдістері ................................  
3-тәжірибелік сабақ. Жұқпалы ауруларды балау ерекшеліктері.  
Тірі малдан лабораториялық зерттеуге материал алу ...............................  
2-зертханалық сабақ. Бактериологиялық балау әдістері ........................... 
3-зертханалық сабақ. Вирусологиялық балау әдістері .............................. 
3-тақырып. Серологиялық зерттеу, оның балау әдістері кешеніндегі 
маңызы ...........................................................................................................  
4-зертханалық сабақ. Серологиялық реакциялар классификациясы 
және олардың жұқпалы аурулардың балауында қолданылуы ................. 
4-тәжірибелік сабақ. Серологиялық зерттеуге жануарлардан жаппай 
қан алуды ұйымдастыру ...............................................................................  
5-зертханалық сабақ. Иммунды ферментті талдау және полимеразалық 
тізбектеу реакциясы. ИФТ-ның жанама вариантын сиыр бруцеллезін 
балауға  қолдану әдістемелері......................................................................  
4-тақырып. Организмнің иммунологиялық икемділігі. 
Аллергия, оның байқалуы ............................................................................      
5-тәжірибелік сабақ. Аллергиялық сынама, жаппай аллергиялық 
зерттеудi ұйымдастыру ................................................................................
 
2-тарау. Індет процесі және індет ошағы ...................................................  
1-тақырып. Індет процесінің негізгі қозғаушы күштері ...........................  
3-тарау. Індеттанулық мониторинг .............................................................  
1-тақырып. Iндеттанулық балау, оның инфекциялық ауруларға қарсы 
күрес шаралары жүйесiндегi маңызы .........................................................  
6-тәжірибелік сабақ. Iндеттанулық балау, iндет ошағының шекарасын 
анықтау ..........................................................................................................  
7- тәжірибелік сабақ. Жұқпалы аурудан (бруцеллез, туберкулез)  
сау емес пунктті індеттанулық зерттеу әдістемелері ................................  
8-тәжірибелік сабақ. Жұқпалы аурулардың табиғи ошағы, құрылымы, 
түрлері және олардың шекараларын анықтау ............................................  
4 – тарау. Індетке қарсы шаралар ................................................................ 
 
3 
5 
7 
7 
 
9 
 
9 
 
 
10 
14 
 
14 
18 
19 
 
20 
 
21 
 
25 
 
 
28 
 
34 
 
35 
38 
38 
40 
 
40 
 
40 
 
44 
 
56 
62 
 

209 
 
1-тақырып. Инфекциялық ауруларға қарсы ұйымдастыру-шаруашы-
лық шаралары ................................................................................................  
6-зертханалық сабақ. Дауалық карантиндеу .............................................. 
2-тақырып. Инфекциялық ауруларға қарсы ветеринариялық-санита-
риялық шаралар ............................................................................................  
9-тәжірибелік сабақ. Мал шаруашылықтары объектiлерiн дезинфек-
циялау..............................................................................................................  
7-зертханалық сабақ. Химиялық дезинфектанттар ...................................  
8-зертханалық сабақ. Дезинфекция сапасын бақылау ..............................  
10- тәжірибелік сабақ. Өлексенi және мал шаруашылығы қалдықта- 
рын жою, көңдi зарарсыздандыру ...............................................................  
11-тәжірибелік сабақ. Жәндіктермен күрес шаралары. Дезинсекция 
әдістері............................................................................................................ 
12- тәжірибелік сабақ. Кемірушілермен күрес шаралары. Дератиза- 
ция әдістері ....................................................................................................  
3 – тақырып. Инфекциялық ауруларға  қарсы арнайы шаралар...............  
13- тәжірибелік сабақ. Инфекциялық аруларға қарсы жануарларды 
иммундеудің маңызы, әдістері ....................................................................  
14- тәжірибелік сабақ. Індетке қарсы шараларды жоспарлау және  
карантин мен шектеу шараларын ұйымдастыру .......................................  
ІІ-Бөлім.  жеке iндеттану және инфекциялық аурулар .......................  
1-тарау. Бірнеше түлікке ортақ инфекциялық ауруларды балау, 
дауалау және індет ошағынан арылу шаралары ........................................  
9-зертханалық сабақ. Топалаңды балау әдістері ........................................  
15- тәжірибелік сабақ. Топалаңның iндет ошағында жүргiзiлетiн 
шаралар........................................................................................................... 
10-зертханалық сабақ. Құтырықты балау,  дауалау және одан арылу 
шаралары .......................................................................................................  
11-зертханалық сабақ. Аусылды балау әдістері ........................................  
16- тәжірибелік сабақ. Аусылды дауалау және індет ошағынан арылу 
шаралары .......................................................................................................   
17- тәжірибелік сабақ. Туберкулездi балау, одан арылу шаралары .........  
12-зертханалық сабақ. Бруцеллезді балау әдістері ....................................  
18- тәжірибелік сабақ. Бруцеллездi дауалау,  iндет ошағынан арылу 
шаралары .......................................................................................................  
13-зертханалық сабақ. Лептоспирозды балау, дауалау және індет 
ошағынан арылу шаралары .........................................................................  
14-зертханалық сабақ. Ауески ауруын балау, дауалау және індет 
ошағынан арылу   шаралары ........................................................................  
15-зертханалық сабақ. Пастереллездi балау,  дауалау және індет 
ошағынан  шаралары ....................................................................................  
16-зертханалық сабақ. Шешектi балау, дауалау және одан арылу 
шаралары .......................................................................................................  
62 
65 
66 
 
68 
 
69 
70 
73 
 
75 
 
76 
 
78 
82 
 
82 
 
87 
92 
 
93 
93 
 
95 
 
98 
103 
 
106 
109 
116 
 
122 
 
130 
 
134  
 
137 
 
140 

210 
 
17-зертханалық сабақ. Анаэробты инфекцияларды  балау .......................  
19- тәжірибелік сабақ. Анаэробты инфекцияларды дауалау және 
олардан  арылу шаралары ...........................................................................  
18-зертханалық сабақ. Бұзаутазды балау, дауалау және сауықтыру 
шаралары .......................................................................................................  
19-зертханалық сабақ. Листериозды балау,  дауалау және індет 
ошағынан арылу шаралары ..........................................................................  
2-тарау. Жылқы шаруашылықтарында инфекциялық аурулармен күрес 
шаралары .......................................................................................................  
20- тәжірибелік сабақ. Маңқаны, сақауды, індетті лимфангитті балау.  
Дауалау және сауықтыру шаралары ...........................................................  
20-зертханалық сабақ. Жұқпалы анемияны балау, дауалау және 
сауықтыру шараларын ұйымдастыру .........................................................  
21-зертханалық сабақ. Жылқы тұмауы мен ринопневманиясын балау, 
ажырату және дауалау  шаралары ...............................................................  
3-тарау.  Сиыр, қой, түйе шаруашылықтарында инфекциялық аурулар-
мен күрес шаралары .....................................................................................  
22-зертханалық сабақ. Кампилобактериозды балау және дауалау 
шаралары .......................................................................................................  
21- тәжірибелік сабақ. Паратуберкулезді балау, дауалау және сауық-
тыру шаралары ..............................................................................................  
23-зертханалық сабақ. Сиыр лейкозын балау, дауалау және  сауықтыру 
шаралары .......................................................................................................  
22- тәжірибелік сабақ. Сиырдың респираторлы вирустық ауруларын 
балау, олармен күрес шаралары ..................................................................  
4-тарау. Доңыз фермасында инфекциялық аурулармен күрес шаралары   
24-зертханалық сабақ. Тілме мен обаны балау, дауалау және сауық-
тыру шаралар жүйесі ....................................................................................  
23- тәжірибелік сабақ.  Дизентерия мен вирустық трансмиссивті 
гастроэнтеритті балау, дауалау, індет ошағынан арылу шаралары ......... 
24- тәжірибелік сабақ. Доңыздың жұқпалы атрофиялық ринитін мен  
вирустық энзоотикалық ауруларын балау, олармен күрес шаралары .....  
5-тарау. Құс фабрикалары мен шаруашылықтарында инфекциялық 
аурулармен күрес шаралары ........................................................................  
25- тәжірибелік сабақ. Құс өндірістерінде індетке қарсы  шараларды 
ұйымдастыру .................................................................................................  
25-зертханалық сабақ. Құстың бактериялар және патогенді саңырау-
құлақтар тудыратын инфекциялық ауруларын балау және күрес 
шаралары .......................................................................................................  
26-зертханалық сабақ. Құстың микоплазмасы мен вирустық ауруларын 
балау және күрес шаралары .........................................................................  
6-тарау. Ит питомниктері мен терісі бағалы аң фермаларында инфек-
циялық аурулармен күрес шаралары ..........................................................  
142 
 
145 
 
146 
 
150 
 
151 
 
151 
 
154 
 
157 
 
160 
 
160 
 
161 
 
163 
 
165 
 
 
167 
 
171 
 
173 
 
178 
 
178 
 
 
183 
 
186 
 
189 

211 
 
27-зертханалық сабақ. Ет қоректілер обасы мен Алеут ауруын балау, 
дауалау және арылу шаралары ....................................................................  
7-тарау.  Омартада инфекциялық ауруларға қарсы күрес шаралары ......  
28-зертханалық сабақ. Ара ауруларын балау әдістері ..............................  
26- тәжірибелік сабақ. Ара ауруларын дауалау, індет ошағынан арылу 
шаралары .......................................................................................................  
8-тарау. Су қоймалары мен тоғандарда балықтың инфекциялық ауру-
ларымен күрес шаралары .............................................................................  
27- тәжірибелік сабақ. Балық ауруларын балау, дауалау және олардан 
арылу шаралары ............................................................................................  
Жалпы індеттану бөлімі бойынша студенттердің өзіндік жұмыс 
тақырыптары .................................................................................................  
Жеке індеттану бөлімі бойынша студенттердің өзіндік жұмыс (СӨЖ) 
тақырыптарының тізімі ................................................................................  
Студенттердің өзіндік жұмыстарын орындауға ұсынылған әдебиеттер.. 
«Iндеттану және жұқпалы аурулар» пәнiнен өндiрiстiк практика өтуге 
арналған әдістемелік ұсыныс .......................................................................  
Ұсынылатын курстық жұмыс тақырыптарының тізімі ............................ 
 
189 
193 
193 
 
194 
 
196 
 
196 
 
200 
 
201 
 202 
 
203 
205 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

212 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«Айтұмар» баспасы 
 
 
Төменгі  бағамен  –  тапсырыс  беруіңізге  қарай  және  оңтайлы 
уақытыңызға сай:  
◙ визиткалар 
◙ бланктер 
◙ түрлі шақыру қағаздары 
◙ буклеттер 
◙ жорналдар 
◙ кітаптар (түрлі-түсті мұқабалы) 
◙ авторефераттар 
◙ монографиялар 
◙ әдістемелік нұсқаулар мен нұсқаулықтар 
◙  әр  түрлі  тыстамаларды  дер  кезінде  әрі  мерзімінде 
орындайды 
 
БІЗ СІЗДІ КҮТЕМІЗ! 
 
Мекен-жайымыз: Алматы қ., ҚазҰАУ, Абай даңғылы, 8. 
№1 Бас ғимараты, тел.: 262-19-47 
         —————————————————————— 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

213 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Қасымов Е.И. 
 
Iндеттану және инфекциялық аурулар ветеринариялық-
санитария  негіздерімен. //Оқу құралы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Редакторы, компьютермен беттеген – М. Талдыбаев 
 
 
 
 
 
 
 
 
Басуға 04.03.2013 ж. қол қойылды. Қалпы 60х84 
1/
16
. 
Көлемі 13,5 б.т. Тапсырысы  № 105. Таралымы 100. 
Алматы қ., Абай даңғылы, 8. «Айтұмар» баспасы 
 

214