*5-билет 1 үндестік заңы, буын үндестігі, сингорманизм
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
жүктеу/скачать 24,12 Kb.
|
| Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар. Бүгінгі қазақ тіліндегі мынандай қосымшалардың бір тобы соңғы буынның жуан-жіңішкелігіне қарамастан, не жуан, не жіңішке қалпында қосылады.
1. Көмектес септік жалғауы: Қалам-мен, доп-пен т.б. 2. -нікі, -дікі, -тікі, -жан, -тал, -дар, -еке, -тар, -тай қосымшалары: бала-нікі, әке-*--жан, өсім-тал, аға-еке т.б. 3. -хана, -стан, -кент, -күнем: дәрі-хана, Пәкі-стан, Таш-кент, мас-күнем т.б. 4. -кер, -гер, -қор, -паз, -қой, -ғой, -гөй, -кеш, -уар: жауын-гер, өсім-қор, әсем-паз, әзіл-ой, ақыл-гөй, арба-кеш, сөз-уар т.б. 5. -ов, -ев, -ин: Хасенов-тің, Мейірбаев-тің, Майлин-нің т.б. 6 Басқа тілден енген сөз алдынан қосылатын бей-, би- қосымшалары да үндестік заңына бағынбайды: бей-бақ, би-шара т.б. Сингармонизм – гректің Sun «бірге» және hanmoni «байланысу, үндесу» деген мағынаны білдіретін сөздері бойынша жасалған термин. Тіліміздегі байырғы сөздердің басым көпшілігі не біркелкі жуан, не біркелкі жіңішке айтылады. Мысалы: Жуан сөздер: балалар, қалалар, қызылдау. Жіңішке сөздер: жерлерді, ініміз, күнделік. Түбірдегі дауысты дыбыстың немесе соңғы буынның өзгеріп отыруына байланысты сингормонизмнің мына секілді заңдары болады: 1. Сөздің алғашқы буыны жуан болса, келесі буындары да жуан немесе сөздің соңғы буыны жуан болса, оған жалғанатын қосымша да жуан болады. Мысалы: бала – лар, жа-зу-шы-лар, оқу-шы-лар, қа-ла-да-ғы-лар-ымыз. 2. Сөздің алғашқы буыны жіңішке болса, келесі буыны да жіңішке немесе сөздің соңғы буыны жіңішке болса, оған жалғанатын қосымша да жіңішке болады. Мысалы: өн-ер-ші-лер-ге, ән-ші-лер,үй-де-гі-лер-іміз. жүктеу/скачать 24,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|