510 млн км² Құрлықтың ауданы – 149,1 млн км² (29%)
Тау жыныстарының жіктелуі
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тау жыныстарының жіктелуі
Тау жыныстарының жіктелуі Қалыптасу жолдары Минералдардың түрлері Жер бедерінің сипаты Магмалық интрузивті, эффузивті гранит, габбро, пемза, туф Батолит (ауданы 200 км 2 асады), лакколит (ауданы шағын), жанартау конустары Шөгінді (континенттік және теңіздік) физикалық (механикалық) қиыршықтас, құм, Тауалды жазықтары пайда болады, ойыс жерлер тегістеліп, жазыққа айналады. химиялық, тас тұзы, глаубер тұзы, Биологиялық мұнай, таскөмір Метаморфты Магмалық және шөгінділік жолмен пайда болған тау жыныстары температура мен қысым әсерінен қайта балқиды. Гранит – гнейске; құмтас – кварцитке Қазақтың ұсақ шоқысы (Сарыарқа); Бразилия және Гвиана таулы үстірттері Жер қыртысының магмалық тау жыныстары алып жатқан үлесі – 60% Жер қыртысының бетінде су, жел, мұздық, т.б. сыртқы күштер әсерінен пайда болған жыныстар – шөгінді жыныстар Тау жыныстарының екінші бір үлкен тобын құрайды – шөгінді жыныстар Жер қыртысы массасының шөгінді жыныстардың алып жатқан үлесі – 10% Шөгінді жыныстардың жер бетін жауып жатқан үлесі – 75% Шөгінді жыныстар қалыптасқан орнына қарай бөлінеді – континенттік және теңіздік Шөгінді жыныстардың ең көп таралғандары – сазды 50% Құмды және карбонатты жыныстар – 45% Жер қыртысындағы түрлі әрекеттер әсерінен пайда болған табиғи химиялық қосылыстар – минералдар Минералдар табиғатта – газ, сұйық және қатты күйде кездеседі Табиғатта минералдар саны – 3000 асады. Құрамындағы атомдары мен молекулалары белгілі бір дұрыс геометриялық тәртіппен орналасқан минералдар – кристалдар Минералдар химиялық құрамының ерекшелігіне қарай 9 топқа біріктіріледі: жеке элементтер – саф кесекті: алтын, күміс, платина, алмаз, күкірт. сульфидтер – күкіртті қосылыстар: галенит, халькопирит, пирит галогенді қосылыстар – галит, карналлит тотықтар мен гидрототықтар тобы – кварц, хромит карбонаттар – кальцит, доломит сульфаттар – гипс, барит фосфаттар – фосфорит, аппатит вольфраматтар – вольфрамит, шеелит силикаттар – гранат, берилл) Минералдардың физикалық қасиеттері бойынша жіктелуі Түсі бойынша Салмағы Мөлдірлігі Жылтырлығы Қаттылығы бойынша Жымдастығы сүттей ақ жеңіл минералдар мөлдір металдық жылтыры бар жұмсақ минералдар аса жетілген лимондай сары салмағы орташа минералдар жартылай мөлдір шала металдық жылтыры бар қаттылығы орташа минералдар жетілген қорғасын дай сұр ауыр минералдар мөлдір емес металдық жылтыры жоқ қатты минералдар орташа жетілген темірдей қара өте ауыр минералдар өте қатты минералдар жетілмеген Көптеген минералдарды тұңғыш рет ашып зерттеген ғалым – Қ.И. Сәтбаев Тау жыныстарының геологиялық жасы ажыратылады – абсолюттік және салыстырмалы жасы Шөгінді тау жыныстарының орналасу ретіне, олардағы өсімдіктер мен жануарлардың тасқа айналған таңбаларын зерттеу арқылы жасы – салыстырмалы жасы Кез-келген тау жыныстарының пайда болған кезінен бергі геологиялық уақыт оның абсолюттік жасы Жер ғаламшары гипотеза бойынша пайда болған уақыт – 5 млрд жыл бұрын Жер қыртысының қалыптасуына кеткен уақыты – 3,5 млрд жыл Жер қыртысының ең ежелгі тау жынысының абсолюттік жасы – 3,8 млрд жыл Жердің геологиялық тарихының өте үлкен уақыт аралығын – эон Эон бөлінеді – эраларға өте ежелгі тіршілік – «Архей» өте ертедегі қарапайым тіршілік – «Протерозой» ежелгі тіршілік – «Палеозой» орта кезең тіршілігі – «Мезазой» жаңа кезең тіршілігі – «Кайнозой» Геохронологиялық кесте Э он Эра Дәуір Негізгі геологиялық әрекет Пайдалы қазба Қатпар- лық ФА Н Е Р О ЗО Й Кайназой 67 млн жыл Антропоген (төрттік дәуір) 1,5 млн жыл Неотектоникалық қозғалыстар. Мұзбасу қайталануы. Адам пайда болуы Шымтезек, алтын, бағалы тастар Альпі Неоген 23,5 млн жыл Гүлді өсімдіктердің қарқынды өсуі Көмір, мұнай, янтарь Палеоген 42 млн жыл Құстар мен сүтқоректілердің қарқынды дамуы Қоңыр көмір, фосфорит, боксит Мезозой 163 млн жыл Бор 70 млн жыл Алып бауырымен жорғалаушылардың жойылуы. Құстар мен сүтқоректілердің дамуы Таскөмір, мұнай, фосфорит, бор, жанғыш тас Мезозой Юра 58 млн жыл Мұхиттардың пайда болуы. Ыстық, ылғал климат. Бауырымен жорғалаушылар қарқынды дамуы. Қарапайым құстар шығуы. Таскөмір, мұнай, фосфорит Триас 35 млн жыл Алғашқы сүтқоректілердің шыға бастауы Ас тұзы Палеозой 340 млн жыл. Пермь 55 млн жыл Тау көтерілуі. Климат құрғақ. Алғашқы ашық тұқымдас өсімдік пайда болуы. Гипс,тас және калий тұздары Герцин Тас көмір 75-65 млн жыл Ағаш тәрізді папоротник, плаун қаулап өсуі. Бауырымен жорғалаушылар шығуы. Қосмекенділердің қарқынды дамуы. Тас көмір, мұнай Девон 60 млн жыл Ыстық климат. Шөлдің пайда болуы. Алғаш қосмекендердің шығуы. Балықтар дамуы. Тұз кендері, мұнай Каледон Селур 30 млн жыл Алғаш құрлық өсімдіктерінің пайда болуы. Ордовик 60 млн жыл Теңіз суы қысқаруы. Құрлықта алғаш омыртқасыз жануар пайда болуы Кембрий 70 млн жыл Теңіздегі омыртқасыз жануарлардың қарқынды дамуы. фосфорит КР И П Т О ЗО Й Протеро- зой Неопроте- розой 1030 млн жыл Ежелгі платформалардың пайда болуы. Бактериялар мен балдырлардың қарқынды өсуі. Темір, слюда, графит Байкал Мезопроте- розой 300 млн жыл Палеопро- терозой 700 млн жыл Архей 900 млн жыл Ежелгі қатпарлықтардың жүруі. Қатты вулканизм. Алғашқы қарапайым бір жасушалы бактериялардың пайда болуы. Темір кендері Адам әрекеті нәтижесінде пайда болған жер пішіндері – техногендік немесе антропогендік деп аталады. антропогендік әрекетке жатады – инженерлік құрылыс салу, ауылшаруашылық, гидротехникалық және тау-кен игеру т.б техногендік әрекетке жатады – асфальт және бетон жолдар, жасанды аралдар, карьер, шахта т.б Жердің ойлау қабығы, ақыл-ой сферасы – Ноосфера (ноос-грек тілінен аударғанда - ақыл, сана) Ноосфера терминін енгізген – В.И. Вернадский және Эдуард Ле Руа Атмосфера Жердің ауа қабаты (грекше атмос – бу, сфера шар) – атмосфера 1756 жылы ауаның химиялық құрамын анықтаған орыс ғалымы – М.В.Ломоносов 1774 жылы ауаның құрамдас бөліктерін зерттеп, оларға атау берген француз ғалымы – А. Лавуазье Тропосферада сұйық және қатты күйде кездесетін ауаның бөліктері – аэрозол Атмосфераның ең төменгі қабаты – тропосфера (грекше өзгеріс деген мағына) Тропосфераның жоғарғы шегарасының биіктігі – 17-18 км Тропосфераның экватор маңында биіктігі – 16-18 км Тропосфераның поляр маңында биіктігі – 8-9 км Тропосфераның орталық белдеулерде (қоңыржай белдеу) биіктігі – 10-11 км Ауа температурасы әрбір 1000 м көтерілген сайын өзгеруі – 6 0 С төмендейді Тропосфераның үстіңгі қабатының биіктігі 50-55 км дейін жететін қабаты – стратосфера Стратосфераның 10-35 км биіктіктегі қабаты – озон Жерден 80 км дейін биіктеген сайын температурадағы айырмашылықтың жоғарлауымен ерекшеленетін қабат – мезосфера Жоғарғы шегарасы 750 км температура +1000°С жететін қабат – термосфера Ең жоғарғы шашыранды қабат, температура +2000°С – экзосфера Ауаның құрамы – азот 78,08%, оттегі 21%; басқа газдар 1% Белгілі бір жерде, белгілі бір аймақта болып тұратын атмосфераның жай-күйі – ауа райы Ауа райы картасы – синоптикалық карта Синоптикалық картаның басты элементтері – температура, қысым, жел, жауын-шашын таралуын Ауа райының сипаты – ауа температурасы, бұлттылық, атмосфералық жауын-шашын, жел Ауа райының негізгі элементтері – мұнар, тұман, түнек, атмосфералық электрлену құбылысы Белгілі бір жердегі ауа райының көп жылдық режимі – климат (климат грек сөзі «еңкіш» деген мағана береді) Күн радиациясының түрлері – тура, шашыранды, жиынтық, шағылысқан, жұтылған Күннің жарық пен жылу шығаруы – Күн радиациясы Тура түсетін күн сәулесі – тура радиация Ауадағы шаң-тозаң мен бұлттың күн сәулесін шашыратуы – шашыранды радиация Тура радиация мен шашыранды радиацияны қосып жиынтық радиация деп атайды. Күн сәулесінің жер бетіне сіңуі – жұтылған радиация Тура радиацияның бір бөлігін Жер беті шағылдыруы – шағылған радиация Жер бетінің күн сәулесін кері шағылдыруы – альбедо Бұлттан түсетін жауын – шашын түрлері – қар, жаңбыр, бұршақ Жер бетіне таяу қабатынан түсетін жауын – шашын түрлері – қырау, қылау, шық Атмосфераның жерге таяу қабатына ұсақ су тамшыларының немесе мұз кристалдарының жиналуы – тұман Радиусы 42⁰ шамасында болатын, әр түрлі түстерге бөлінген ашық доға – кемпірқосақ Судың сұйық күйден газтәрізді күйге енуі – булану Су қоры жеткілікті болған жағдайда булану мүмкіндігіне ие – буланушылық Ауадағы су булары жоғары көтерілген сайын су тамшыларына айналуы немесе қоюлануы жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|