60х84 1-8 Сарыбаев indd
|
| Аңыз бойынша, Батима анамыз бірде әкесін сахабаларымен бірге қонаққа ша-
қырады. Ол кезде Батима Ер Әлидің адал қосағы екен. Дастарханын жайнатып, аяғынан тік тұрып қызмет көрсетеді. Ешкімнің көңілін қалдырмайды. Бала демей, шаға демей кішкене сәбилерді де риза қылып, көңілін табады. Ер Әлидің осы той- да мерейі үстем болыпты деседі. Барлық сахаба Батиманың қызметіне сүйсіне- ді. Пайғамбардың да қызына ерекше назары түседі. Мұны Батима анамыз іштей байқап қойыпты. Той тарқауға жақындап, пайғамбар қолын жайып, дастарханға бата бермек болады. Сол кезде Батима: – Әкешім, бір шартым бар. Мені дұғаңызға қоссаңыз, – дейді. – Қандай тілегің бар? – дейді пайғамбар. – Үмбетіңіздің ошағының қасынан, бесігінің басынан табылайын. Әрқашан қыз- метінде болайын, – дейді. Пайғамбар солай деп бата беріпті. Ұлық Алла оның дұ- ғасын қабыл етеді. Содан бастап, Батима анамыз отбасының піріне, әйел затының қорғанына ай- налады. Қыз-келіншектер қиналса, қандай да бір іс бастаса Батима анамыздан медет тілейді екен. Әжелер кілем тоқығанда, үйді аластағанда «менің қолым емес, Бибібатима анамыздың қолы» деп бастайтын болыпты. Ұлық Алла сүйікті пайғамбарының перзентінің құрметіне «айтқан тілегін қабыл етеді, істі оң ете- ді» деп сенеді. Қиямет қайымда да Бибібатима анамыз әйел затына шапағат етіп, пайғамбар- дың үмбетіне араша түседі екен. Қазақ арасында Бибібатима анамызды үлгі, өне- ге ететін аңыздар өте көп. Күні бүгінге дейін оның атын атап, рухына тағзым етіп іс бастайтын дәстүр үзілмеген» [1, 250]. Жоғарыда баяндалған аңыздың қазақ халқының діни санасына әсері болғандығы айдан анық. Белгілі этнограф ғалымдардың Исламның қазақ тарихы мен мәдение- тіне әсеріне қатысты пікірі: «Исламның қазақ тарихы мен мәдениетінде өзіне ғана тән ерекше салт-дәстүрлермен көрініс табуы – заңды құбылыс. Яғни, қазақ дала- сындағы Ислам түсінігі мен мәдениетінің Сауд Арабиясындағы Исламмен іштей айна-қатесіз үндескенімен, сырт бейнесінде өзіне ғана тән салт-дәстүрімен ерекше- леніп тұруы Құранның құдыретті кітап екенін дәлелдей түседі. Себебі, Құран Кәрім өзге ұлт пен ұлыстың төл мәдениетін жойып жіберуді мақсат тұтпайды» [1, 271]. Ислам дінінің қазақ қоғамында бекіп, бүгінде кең қанат жаю сыры, ұлттық дүние- танымымыз және мәдениетімізбен үйлесім таба білгендігінде деп білеміз. Қазіргі қазақ қоғамында жүкті әйелге қатысты ырым-тыйымдар жетіп артылады. Атап айтқанда: 291 1. Аяғы ауыр әйелге керілген арқаннан аттауға болмайды. Бұлай істесе босанған кезде баланың кіндігі мойнына оратылып, өміріне қауіп төнеді деп ырымдалады 2. Аяғы ауыр әйелге қоян етін жеуге болмайды. Қоян етін жесе, баласы қоянжы- рық болып туылады. 3. Аяғы ауыр әйелге түйе етін жеуге болмайды. Жесе баланы он екі ай көтереді, толғағы қатты болады. Түйенің етін жеп, мезгілінде босана алмаса сол үйдің төріне бураның бас сүйегін іліп қояды. 4. Аяғы ауыр болғанын сезген әйел бұл жаңалықты туған-туыстарына неғұрлым кешірек хабарласа, соғұрлым жақсы. Өйткені жүкті әйелге тіл-көз тигіш келеді 5. Жүкті әйелге ұсқынсыз заттар мен дүниелерге, көріксіз адамдарға, сонымен бірге мәйітке қарауына болмайды 6. Босану кезінде қиындық болады деп аяғы ауыр әйелге түйме қадауға немесе киім жамауға рұқсат етпейді 7. Жүкті әйелге бірдеңені майыстыруға немесе кесуіне болмайды, ара, қайшы ұстатпайды. Әйтпесе мерзімінен ерте босанады. 8. Әйел толғатқанда үй ішінде ілулі тұрған заттар алынады. Сандықтардың аузын ашып қояды. Осылай істелсе толғақ жеңіл болады деп ырымдалады [8, 250]. Аталмыш ырым-тыйымдардың басты қызметі – дүниеге сәби әкелуге дайында- лып жүрген әйел затын қауіп-қатерден, тіл-көзден, бәле-жаладан сақтандыру. Се- бебі, әйел затының табиғаты жаратылысынан нәзік, талдырмаш болып келетіндігі айтпаса да мәлім дүние. Және ырымдар мен тыйымдар өз үлесіне тиген міндеттерді өте жақсы атқарып отырған. Оның дәлелі – бүгінге дейін жеткен өміршеңдігі. Ұлттық паремиологиялық қорымызды құрайтын көптеген тілдік бірліктер – эт- носимволикалық кодтар. Ырымдардың астарында, халықтың ерте заманнан бері келе жатқан наным-сенімдері жатыр. Тіл мен ойлаудың, тіл мен танымның арақа- тынасы адам баласының интеллектуалды өмірінде құндылықтар қаншалықты роль атқаратынын белгілеп береді. Қазіргі таңда әрбір тыйым мен ырымның генезисін зерделеу, кешенді ғылыми-зерттеу жұмыстарын қажет етеді. Сонымен қай халықтың болсын болмысы мен таным-түсінігі, рухани өмірі мен этникалық мәдениеті қай жағдайда болмасын, белгілі бір географиялық кеңістікте көрініс тауып, нақты тарихи дәуірлердің жемісі болып саналады. Ал халықтың бү- кіл ғұмырлық тұрмыс-тіршілігі, діні, ділі, сан ғасырлар бойы қалыптасқан рухани, мәдени қазынасы – ең алдымен, сол халықтың ана тілінде өрнектеледі. жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|