60х84 1-8 Сарыбаев indd

109
Аманат беретін ел өзінің шартын қоятынын да тарихтан білеміз. Үш жүздің басын 
қосқан Абылай ханның Ресей империясына қойған шартына мән берейік: 
• баласына «тархан»атағын беру; 
• қазақтардың орыс жерінде еркін жүруі; 
• шекара командирлерінің қазақтарға оң көзқараста болуы; 
• қазақ хандығына орыс әскерін беру. 
Бұл жөнінде ханның жазған хатына назар аударайық: «… для (прославления) перед 
друзьями и врагами, чтобы мой сын был в звании генерала; когда он поедет (к вам), 
то пусть увидет благословенное (и) приятное лицо ее величества государыни, а так-
же пусть местом пребывания его будет крепость Кызыл – йар (современный Петро-
павловск – авт.) … и еще, если с какой-либо стороны на нас нападет враг, нам будет 
оказана помощь в сан (10 тыс.) или по крайней мере тысячу или пятьсот человек. А 
еще чтобы моим людям, которым вручили письма за (своей) печатью, была открыта 
дорога между моим йуртом и русскими как в крепостях, так и на базарах. Речь идет о 
моих телангутах – четырех – пяти отдельных казахах. 
Еще чтобы мне ее величеством государыней была пожалована грамота с текстом 
и печатью на тарханство моим потомкам вплоть до дня Страшного суда. А обмен 
моих сыновей (аманатов) производился бы через два или три года, причем тот обмен 
осуществлялся бы по моему выбору. Чтобы ее падишахское величество всех нас счи-
тала равными – русских, казахов и прочие народы, и коменданты ваших пограничных 
крепостей проявляли справедливость и не было бы насилия и притеснения … Отно-
сительно беглецов … А еще чтобы упомянутое войско с сан… 
… А еше там, где будет находиться в аманатах мои дети, пусть будет большой ба-
зар. А еще пусть между крепостью Омбу и крепостью Баглан (Звериноголовск – авт.) 
будут пропускаться наши казахские табуны…
А еще чтобы при моих детях находилось десять знатных людей из Среднего жуза. 
Если ее падишахское величество примет и одобрит это наше прошение, то пусть все 
это будет записано в тарханской грамоте…». 
Орыс патшасы бұл шартты орындамайды. Әрі Абылай соңына дейін қазақ хан-
дығының тәуелсіздігін бермей, Қызылжарға ант беруге бармайды. Ұлын Петерборға 
аманатқа емес, тек елшілікке жібереді. 
Бөкей ордасының ханы Жәңгір де аманатқа ұлын бермегендіктен (1794 ж) патша 
Жайықтың жағасына мал жаюға тыйым салады (1799 ж). Аманат шарты орындалма-
ған жағдайда аманатты бермеуге де құқығы бар. 
Саяси мәселелердегі аорындалмаған аманаттар да орын алғанын көріп отырмыз. 
Ол жағдайда екінші мемлекетке тыйымдар, алауыздықтар, соғыстар болып отырған. 
Қазақ хандарының ішіндегі аманат беруші Абылай мен Жәңгір де қарсы болған. 

110

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: