7-дәріс Фукидид: тарих куәгердің куәлігі ретінде тарих ғылымының тарихы
әйгілі қабір тасында (эпитаф) көшбасшысының басшылығымен Афин демократиясының «алтын
жүктеу/скачать 0,95 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Эллиндік дәуірдің гректік тарихнамасы
- Тағдыр туралы ұғым Полибий дүниетанымының маңызды
| әйгілі қабір тасында (эпитаф) көшбасшысының басшылығымен Афин демократиясының «алтын
дәуірінің» бейнесін бейнелейді. Бұл тарихи сәт Афинадағы рухани күштің шыңы болып табылады, оның көмегімен Фукидид соғыстың бүкіл бағытын зерттейді, болашақ қайғылы оқиғалар алдында жарқын өткенге көзқараспен қарайды. Эллиндік дәуірдің гректік тарихнамасы Грек тарихи сана-сезімі классикалық дәуірдегі гректер мен варварлар арасындағы қастықшылығын түсінуге бағытталған. Эллиндік дәуірде ол адамзат әлемінің бірлігін тарихи бірлік ретінде түсінуге бағытталған. Александр Ұлы жаулап алғаннан кейін, оның негізін қалаған бүкіл үлкен империя грек әлемінің біріккен тарихының бір бөлігі болды Б.э.д.. 5-ші ғасырда Геродот пен Фукидид құрған өткеннің жарқын суреттерімен танысутарихи ойдың көкжиегін айтарлықтай кеңейтеді. Бұл тарихтың жаңа түрі пайда болуын дайындады, бұл идея ПОЛИБИЙДІҢ (210-128 б.э.д.) «Жалпы тарих» атты әйгілі еңбегінде орын алды. Полибий тарихты адам істеріне бағытталған арнайы түрлі зерттеу ретінде, адамның рухына жалпыға ортақ құндылықтың нысаны ретінде түсінеді. Оның айтуынша, өткенді танып білу адамдар ұшін ең пайдалысы бола алады. Полибий ақсүйек және бай отбасыда туған. . Әкесі Ахей одағының ірі саяси және қайраткері болған, төрт рет одақ стратегі жоғары лауазымын иеленген., Полибийдің өзі де тамаша әскери және саяси мансап жасағаны таңқаларлық емес. Б.з.д. 167 жылы ол Римге жер аударған мыңдаған басқа отандастарының қатарында болды, 17 жыл бойы Отанына оралғанша дейін Римде өмір сүрді. Полибийдің әскери білімі Римде жоғары бағаланды және ол бірнеше рет әскери сарапшы қызметін атқарды. Бізге мәлім ақпарат бойынша, ол Карфагеннің қоршауына қатысып, римдіктерге жеккөрінішті қалаға (146 б.з.) соңғы шабуылға қатысқан, сосын, Ахеан альянсы жеңіліске ұшырағаннан кейін, өз отандастарының сабыр сақтауына себепші болған. Сондай-ақ, Полибийдің ұзақ өмір сүргені және 82 жасында қайтыс болғаны белгілі. «Жалпы тарихтың» негізгі бөлігі б.з.б. 220-146 жылдар аралығыңдағы кезеңге арналған , ал алғашқы екі кітап тұтас шығармаға кіріспе болып табылады және б.з.б. 264-220 жылдарды қамтиды. Осылайша, антикалық автор өзі сипаттаған оқиғалардың көбіне куә болған. Оның басты мақсаты – гректер алдында римдік жаулап алуларды ақтау. Полибий өзі көрген және қатысқан эллиндік әлемнің Римге бағынуы, бір жағынан, жаңа саяси және мәдени шындықты тудырды , екінші жағынан, осы шындықты түсінуге және бейнелеуге өзге көзқарасты талап етті. Полибий айналасындағы әлем үнемі өзгеріп отырды. Рим мемлекеттілігінің біртұтас және тұрақты саяси жүйесі әрдайым өз араларында ұрыстарға жол берген эллиндік монархия мен одақтастықтардың орнына келді. Римдік үстемдік орнату еркіндікті сүйетін 5 Кітап: Дәріс: Тарих ғылымының тарихы Фукидид: тарих куәгердің куәлігі ретінде гректерді бағынуына алып келді және олардың отансүйгіштік сезімін ренжітті, алайда үлкен салдарға ие болды. Бұрын шашыраңқы әлемді бірігуі орын алды, ол жекелеген мемлекеттердің саяси үстемдік үшін күресінен туындаған қарама-қайшылықтарды жойды. Бірнеше онжылдықтар ішінде көптеген жеке жерлер біртұтас мемлекетке айналды. Мұның бәрі, бір жағынан, Грекия федерациясының бірігу қағидаттарына сүйене отырып тәрбиеленген Полибийдің көңілінен шықты, ал екінші жағынан, оның алдындағы тарихшылар шағын мемлекеттердің тарихын ұсынған әдістері енді Жерорта теңізі бірлестігінің заңдарына сай келмеді деген ойға итермеледі. «Жалпы тарихта» Полибий мынадай негізгі талап қойды : тарих жалпыға ортақ болуы керек, яғни бір мезгілде Батыста да, Шығыста да кездесетін оқиғалық оқиғаларды қамту керек. Бұл жағдайда баяндау бір мезгілде іске асуы керек. Римдік әлемдік үстемдік дәуірінің куәгері, Полибий тарихтың жаңа түрін – жалпы тарихты құрды. Ол үшін тарих тақырыбы әскери-саяси тақырыппен шектелгенімен, басты назар соғыстың оқиғалар тарихы болмады, бірақ бұл соғыста соқтығысқан саяси күштердің динамизмі болды. Осыдай әлемдік тарихтың бейнесі кескінделе бастады, жеке этно-саяси ағзалардың тарихы оның «бөліктері» болды. Полибий тарихтың мағынасын табиғи циклкдарда өреді. Бұл жағдайда мемлекет жеке адамға ұқсайды: ол жасөспірімдік, жетілу арқылы біртіндеп өтеді, содан кейін есейіп, қартайып, жоғалады. Полибий тарихты қоғамның өмірін реттейтін тұрақты заңдылықтарды ашатын ғылым ретінде тануға жақын. Бұл оған тарих жазу тақырыбын және мақсатын айқындауға және дамытуға мүмкіндік береді. Полибий алғаш рет тарихтағы айналым туралы ойды білдірді. Адам өміріндегі табиғи циклдарға негіздей отырып және оларды мемлекеттің тарихына кескіндей отырып, ол Римнің көтерілуінен кейін міндетті түрде батуы мен құлауы болатынын болжады. Полибийдің пайымдауынша, тарихи баяндаудың поэзия мен риторика міндеттерінен мүлдем өзгеше міндеттері бар. Ол тарихты жазудың мақсатын патриотизмді ояту және билік өкілдеріне пайда әкелетін саясат өнерін үйретуде көреді, себебі оларға әр оқиғаның қандай себеппен пайда болғанын және бастамасы қандай екенін білу өте маңызды. Полибий өзі, ең алдымен, әскери және саяси тарихпен байланыстырған іскерлік,прагматикалық тарих тұжырымдамасын дамытады,. Ол тарихшыдан оқиғалардың замандасы, ең жақсысы – қатысушысы болуын талап етеді. Егер тарихты мемлекеттік қызметкерлердің өздері жазса - бұл ең кереметі Прагматикалық тарихтың маңызды ерекшелігі - себеп-салдарлық қатынастарды ескере отырып, оқиғаларды жүйелі түрде баяндау. Тек осындай тарих қана не, неге және не үшін болып жатыр деген сұрақтарға жауап береді. Оқиғалар, Полибийдің пайымдауынша, қандай да бір ішкі байланыспен өзара байланысты және бір-бірінің шарты болып табылады. Сонымен қатар, Полибий оқиғалардың өздерінде негізделген ішкітарихи себепшілікті ғана мойындайды. Оқиғалар арасындағы мұндай байланыстар әрдайым болған, бірақ олар айқын емес еді, ал тарихшылардың көпшілігі оларды байқамады немесе оларды тиісті назардан тыс қалдырды. Полибий оқиғалардың ішкі байланысы римдік-карфагендік Батыс пен грек-македондық Шығыс саяси мүдделерін бірігуінің тарихи үрдісін толықтай анықтағанын атап көрсетеді. Дегенмен, тарихи оқиғалардың барысын дұрыс түсіну үшін, Полибийге сәйкес, себеп-салдарлық қатынастарды терең талдау амалдарына ие болу қажет. Автор бұл байланыстарды себебтің, сылтаудың немесе себеп пен және оқиғалардың тікелей бастамасын, көбінесе әскери әрекеттердің байланысы леп таниды. Полибийға сәйкес, бұл себеп-салдар тізбегінің бөліктерінің реті өзгеріссіз. Алайда, Полибий барлық оқиғалар осындай талдауға келмейтіндігін мойындауға мәжбүр. Ол, мысалы, өсімдік жұттың, күтпеген эпидемияның, табиғи апаттардың себептерін іздеуден бас тартады. Алайда оқиғалар тарихының шеңберінде Полибийдің «табиғат заңы» көрінісінің түсіндірмесіндегі рационализм шарасын асыра бағалау қажет емес. Міне, тағдырдың тылсым қуатына арналған үзінділері осы туралы ескерткен. Әлбетте, оның оқиғалар мен адамдардың тағдырына күтпеген жерден араласуы «табиғат заңы» ұғымына сай келмейді. Тағдыр туралы ұғым Полибий дүниетанымының маңызды жүктеу/скачать 0,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|