7-лекция. Тақырыбы: Сабақтың құрылымы. Лекция мақсаты: сабақтың қҧрылымы туралы тҥсінік қалыптастыру. Жоспары: Сабақтың қҧрылымы туралы тҥсінік. Сабақ тҥрлері және олардың қҧрылымы. Лекция мәтіні: 1
жүктеу/скачать 40,51 Kb.
|
|
7-лекция.Тақырыбы:Сабақтың құрылымы. Лекция мақсаты: сабақтың қҧрылымы туралы тҥсінік қалыптастыру. Жоспары: 1. Сабақтың қҧрылымы туралы тҥсінік. 2. Сабақ тҥрлері және олардың қҧрылымы. Лекция мәтіні: 1. Сабақ құрылымы деп сабақтың барысында (45 минут) оның қҧрамды бӛліктерінің, кезеңдерінің бір-бірімен ҧштасып, белгілі тәртіппен жҥзеге асырылуын айтады. Олар мынадай болып келеді: Сабақтың ҧйымдастыру бӛлімі (сабақтың тақырыбын белгілеп, оның мақсат, міндеттерін тҧжырымдау). Сабақта ҥй тапсырмасын тексеру. Жаңа білімді немесе оқу материалын баяндау, тҥсіндіру. Жаңа білімді пысықтау, бекіту (ауызша, жазбаша жаттығулар жасау, тәжірибелік және зертханалық жҧмыстар жҥргізу). Қорытындылау (оқушылар білімін бағалау), сабақтың аяқталуы. Ҥйге тапсырма беру, оны тҥсіндіру. Сабақ қҧрылымын белгілеу оқу жҧмысын неғҧрлым айқын және дҧрыс ҧйымдастыру ҥшын маңызы ерекше. Мҧның ӛзі мҧғалімнің сабақ жоспарын қҧрудағы аса елеулі кезеңі болады. Топсаяхат сабағының құрылымы: Топсаяхат мақсаты; Мҧғалімнің топсаяхатқа дайындығы; Топсаяхат барысы; Білімді тиянақтау; Практикалық жұмыс құрылымы: Тәжірибенің аталауы; Тәжірибенің мақсаты; Тәжірибені ӛткізу жағдайы; Тәжірибе жасау әдістері; Қорытынды; Байланыс себептерін анықтау. Зертханалық жұмыс құрылымы: Сабақ тақырыбы; Сабақ міндеттері; Базалық білім; Терең білім: тақырып туралы ҧғымдар; тақырыпқа байланысты тәжірибелер; Ҧйымдастырылуы, қҧралдары, әдістері. Кіріспе әңгіме; Сурет бойынша жҧмыс; Оқулықпен жҧмыс; Таратып берілген материалдармен жҧмыс; Оқулықпен жҧмыс; Сабақты қорыту; Мәтіннен кейін берілген тапсырмаларды орындау: ҥйге тапсырма(мәтінді оқып, мазмҧнын айтуға дайындалу). Бақылау сұрақтары: 1. Сабақ қҧрылымы дегеніміз не? 2. Қандай сабақ тҥрлері болады және олардың қҧрылымы туралы тҥсіндіріңіз? 3. Сабақ тҥрлерінің қҧрылымында қандай айырмашылықтар бар? 4. „Венн диаграммасы‖ бойынша салыстыру жҥргізіңіз? 8 -лекция.Тақырыбы: Сабақ типтері Лекция мақсаты: сабақ типтері туралы ҧғым, және олардың тҥрлері туралы білім жҥйесін қалыптастыру. Жоспары: 1.Аралас сабақты ӛткізу әдістемесі 2.Зертханалық-практикалық сабақтар. З.Экскурсия және семинар сабақтары . Лекция мәтіні: 1. Аралас сабақты басқаша жалпы сабақ деп те атайды.Ол сабақтардың ең жиі кездесетін тҥрі. Сабақтардың қазір қолданылып жҥрген жҥйесін М.Н.Скаткин мен И.Я.Лернер ҧсынған. Онда мынадай элементтер болуы мҥмкін: 1. Ҧйымдастыру бӛлімі. Оқушыладың сабаққа әзірлігін тексеру, сабақ тақырыбын таныстыру, мақсатын анықтау. Бҧл бӛліснің мақсаты сабақта жҧмыс жағдайын туғызу. 2. Ҥй тапсырмасын тексеру әртҥрлі тҥрде орындалады. Кейде оқушылардың жҧмысын кӛріп шығу да жеткілікті болады. Кейде ішінара тексеру жҥргіземіз немесе оқушылардың ӛзара тексеруін ӛткіздіреміз. 3. Ӛтілген тақырып бойынша оқушылардың білімін ауызша тексеру жҥргізілуі мҥмкін. Ол жеке дара, жаппай сҧрау арқылы жҥргізіледі. 4. Жаңа білімді баяндау, жаңа материалды талдау. 5. Ӛтілген тақырыпты бекіту. Ол әртҥрлі формада жҥргізілуі мҥмкін (жаттығу, пысықтау, практикалық жҧмыс т.б.) Жаттығу жҧмыстарында оқушыға мҧғалім кӛмектесуі мҥмкін. 6. Ӛтілген материал бойынша оқушылар білімін анықтау (ӛзіндік жҧмыс) 5-6 минут. 7. Ҥйге тапсырма беру. Озат мҧғалімдер В.Шаталовтың, В.Давыдовтың, Л.Зориннің ҧсынған нҧсқаларын аралас сабақтарда қолданып, уақытты ҥнемдей отырып жаңа материалды терең игеруге негізделген. Олар: ақпаратты ірілеп беру, структуралық схеманы жетілдіру, ақпаратты модельдеу, тірек схемаларын пайдалану, сабақ ҥстінде оқушылармен кері байланысты жетілдіру, оқушылардың жеке ерекшелігін ескеру т.б. Оқушылардың оқу еңбегін тиімді ҧйымдастыру керек: сыныптың белсенді оқушылар тобын қҧру, ауыспалы жҧптық, ӛзара жарыса оқитын топтық ҧжымдар ӛзіндік жҧмыстар орындау керек. Бағалау қызметі оқу процесінің қҧрамдас бӛлігі болуы ҥшін оны тек мҧғалім ғана емес оқушылар да қолдана алатындай болуы керек. Жаңа материалды бекіту ҥшін: Жаңа материал бойынша 4-5 минуттық жаттығу жҧмыстарын жҥргізіп жаңа материалды бекітіп алу. Ӛтілген материал бойынша деңгейлік тапсырмалар беру. Ҥй жҧмысын орындағанда оқушылар оқи білуге, ӛзіндік жҧмыс істеуге ҥйренеді. Ол жайлы озат мҧғалімдердің ҧсынысы мынадай: Оқушыларға аяқталмаған, бекітілмеген материал бойынша ҥй тапсырмасын беруге болмайды. Ҥй жҧмысы негізінен келесі жаңа материалға дайындық тҥрінде болғаны жӛн. Оқушылардың дәптерін тексеруге оқушылардың ӛзін жҧмылдырудың оқушылардың пәнге қызығуын арттырады. Тіпті оқушылардың ӛзіндік жҧмыстарын да белсенді оқушыларға тексертуге болады. 2. Зертханалық-практикалық сабақтар Зертханалық, практикалық сабақтар оқушылардың жаңа білім алуы мақсатында немесе теориялық білімді бекіту мақсатында жҥргізілуі мҥмкін. Бҧл жҧмыстар теориялық білімдерді анағҧрлым сапалы тҥрде және берік игеруге жәрдемдеседі. Бҧл сабақтардың қҧрылымы шамамен мынадый: 1. Ҧйымдастыру бӛлімі 2. Мҧғалімнің тҥсіндіруі және тапсырма беруі 3. Оқушылардың сҧрақтарына жауап беруі 4. Оқушылардың тапсырманы орындауы 5. Орындалған жҧмыстың жазбаша есебін ӛткізу 6. Ҥйге тапсырма беру 7. Сабақтың аяқталуы Эксперимент, зертханалық және практикалық жҧмыстардың орындалу барысы немесе қорытындысы жазылып, оны мҧғалім тексереді. Танымжорық ол орыс тілінде экскурсия ( лат excursion- сапар, серуен)- ғылыми, білім беру, мәдени ағарту мақсатында белгілі орындарға ҧйымдастырылатын коллективтік сапар және жорық. Танымжорықтың мазмҧны зерттеу обьектісіне байланысты ( табиғат, музей, ӛндіріс, тарихи оқиғалар орны) тақырыбы бойынша мәдени-тарихи , ғылыми, жаратылыстану, ӛндірістік, ӛлкетану т.б танымжорықтар болады. Танымжорық оқушылардың жҥйесіне байланысты мектептерде жиі қолданылады. Мҧндай жағдайда танымжорық оқушылардың ой-ӛрісін кеңейтуге бейімделген оқу программалық және мектептен тыс танымжорық болып бӛлінеді. 3. Сыныптарда мынандай танымжорықтар болуы мҥмкін: Күзде,тақырыбы ―Ӛсімдіктердің гҥлдері мен жалпы танысу.‖ Орманда, жазық далада. Бҧл жерде оқушылар әр тҥрлі ӛсімдіктерді кӛреді. Олармен танысады, тіршілік ету мекенін кӛреді. Олардың кӛбеюі, ӛмір сҥру ҧзақтығы, кӛбінесе гҥлді ӛсімдіктерге назар аударады. Кҥздің келгенін байқайды. Қыста, бҧл кезде де танымжорыққа шығуға болады ― Қысқы ӛсімдіктер‖. Тақырыбы: ― Ӛркен‖. Оқушылар әр тҥрлі ағаштармен танысады, ӛркені, ҧзындығы, бҧталары, талшықтары, сабақтары т.б бҧл танымжорықты сквер, саябақта жҥргізіледі. Кӛктем айындағы танымжорықтар парниктерге, теплицаға жҥргізіледі. Бҧл жерде адамдар ӛсімдіктерді қалай ӛсіріп баптайтынын айтып береді. Олар ботаникалық бақшалар және гҥл ӛсірушілер болуы мҥмкін. Семинар сабақ. Семинар сабақтарда курстың бір тарауы немесе оқу материалының бір ҥлкен блогы бойынша алдын ала берілген сҧрақтар талқыланады. Семинар сабақтың ойдағыдай ӛтуі екі жағдайға: 1) талқыланатын мәселелер шеңберінің айқындығына 2) оқушылардың дайындық деңгейіне – байланысты болады. Семинар сабағын жеке оқушылар баяндама және хабарламалар жасайтын, ал ӛзгелері сҧрақтар қойып, пікір алмасып бҧларды толықтыратындай етіп қҧруға болады. Мҧндай семинарда ең маңыздысы – оқылатын баяндаманың мазмҧны мен формасы, сондай-ақ мҧғалімнің бағыт беруші ролі, оның айтыс пен талқылауды ҧйымдастыра білу қабілеті болып табылады. Мҧғалім талқылауды қажетті арнаға бҧра отырып айтыс пікір таласын туғызатындай проблемалық сҧрақтар қоя білуі керек. Осылай ӛткізілген сабақ оқушылардың ойлауын жандандырады. Семинар дҧрыс ӛткізілмесе ол әдеттегі сҧрау сабағына айналады. Бақылау сұрақтары: 1. Сабақ типтері дегеніміз не? 2. Кіріспе, қорытынды сабақ қҧрылымын тҥсіндіріңіз. 9 - лекция.Тақырыбы:Дәстүрлі емес сабақ түрлері Лекция мақсаты: дәстҥрлі емес сабақ және олардың тҥрлері, қҧрылымы, ҧйымдастырылу жолдары туралы тҥсінік қалыптастыру. Жоспары: 1. Сайыс сабақ. 2.Пікірталас сабағы. Лекцияның мәтіні : 1. Сайыс сабақ жҥргізудің әдістемесі мынадай: Тақырыпты ӛтіп болған соң мҧғалім бір қҧбылыстың, фактінің, ситуацияның пайдалылығын дәлелдейтін және осыған қарсы қҧбылыстың да пайдалы жақтарына жол кӛрсететін сҧрақтарды тақтаға жазып қояды. Оқушылар ӛз қалаулары бойынша екі командаға бӛлінеді. Сайыстың мақсаты кезінде жеңіп шығу немесе ортақ келісімге келу. Мҧғалім айтысушы екі жаққа да кӛмектесіп олардың дайындалу аясын кӛрсететін сҧрақтарды кӛрсетіп, сол сҧрақтарды дайындалатын оқушыларға жҥктеуі тиіс. Сайыста шығып сӛйлеушілер ӛз ойларын жазба тҥрде дайындағаны жӛн. Лайықты тақырыпқа жақсы дайындықпен ӛткізілетін сайыс сабақтардың, оқушыларға пайдасы мол. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі пәнінде пікірталас сабағын ҧйымдастыруға да болады. 2. Пікірталас – оқушыларда қоғам және адамдар ӛміріндегі оқиғалар мен кҥнделікті тыныс-тіршілік жайлы олардың кӛзқарастары мен сенімдерін, жоғары адамгершілік қасиеттері мен жағымды мінез-қҧлық нормаларын қалыптастырудың оңтайлы қҧралы. Пікірталас барысында оқушылар қоғамдағы қҧбылыстар мен оқиғаларды, олардың себептерін терең анықтау, жолдастарының және айналасындағы адамдардың әрекеттерін терең сезініп, ҧғынуға ҥйретеді. Пікірталастың мақсаты оқушыларды ҧжым болып пікір таластыруға, алмасуға, ӛз ойларын нақтылы жеткізе білуге, ең негізгісі ӛз бетінше ойлай білуге ҥйрету. Пікірталастың табысты ӛтуінің негізгі шарты алдын ала дайындық жҧмыстарының дҧрыс ҧйымдастырылуына ҥлкен мән беріліп, оған жауапкершілікпен қарау. Ол ҥшін алдын-ала жоспар қҧрылып, оның тақырыбы айқындалады және ӛткізілетін кҥні белгіленеді.Сонымен қатар, пікірталастың негізгі сҧрақтарын ойластыратын топқа, немесе жекелеген оқушыларға тапсырмалар беріледі. Кейбір жағдайда сауалнамалық сҧрақтар таратылып, оның қорытындысын талдап, пікірталас барысында оларды пайдаланады. Пікірталасты мҧғалім немесе оқушы жҥргізеді. Пікірталастың сҧрақтарын дайындау барысында оның санына емес, сапасына, тәрбиелік маңызына кӛңіл бӛлу қажет. Олар әрі нақты болу қажет. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі пәнінде негізінен 4 сыныпқа пікірталас сабағын жҥргізеді. Пікірталас сабағының тақырыбын ―Адам қалай жаралған‖, ―Адамның табиғатқа әсері‖ т.б. деп алуға болады. Пікірталасты ӛткізу кезінде ескерілетін негізгі мәселе, ол – дәлелді ойпікірдің айтылуы, нақтылы деректермен тҧжырымдалу, оқушылардың белсене қатысуы, адалдықпен сӛйлеуі. Бақылау сұрақтары: 1. Сайыс сабақты жҥргізу әдістемесі қандай? 2. Пікірталас сабағы қалай ҧйымдастырылады? 10-лекция.Тақырыбы:Ойын сабақ және оны ӛткізу әдістемесі. Лекция мақсаты: мҧғалімнің іс-әрекетіндегі білім беру тәсілін меңгеру және сабақ ҥстіндегі оқушылардың оқу-танымдық білімдерін меңгеруді ҧйымдастыру. Жоспары: 1. Ойын сабақ туралы тҥсінік. 2. Ойын сабақты ҧйымдастыру жолдары. Лекцияның мәтіні : 1.Қазіргі кездегі мектеп тәжірибесінде сабақтың қалыптасқан дәстҥрлі тҥрлерінен басқа, дәстҥрсіз тҥрлері де пайда болуда. Ол, әрине қоғамның жаңару, жетілдіру жаңдайынад білім беру саласын реформалаумен тығыз байланыста іске асуда. Оқыту жҧмысын ҧйымдастырудың мҧндай дәстҥрсіз тҥрлері кӛбінесе оның жеке әдістеріне негізделіп қҧрылуда. Ондағы мақсат - әрбір сабақтың оқу-тәрбиелік мҥмкіндіктерінің мол екенін кӛрсете отырып, оны жаңа сапалық сатыға кӛтеру. Олардың қатарына ойын, пікірталас, сайыс, конференция т.б. сабақтарын жатқызуға болады. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі пәнінде ойын сабағын ӛткізудің маңызы зор. Ӛйткені оқушылардлың пәнге деген қызығҧшылығы артып, ойӛрісі дамиды, танымдық іс-әрекеттері артады.Ойын тҥрлері қолданылатын сабақты ойын сабағы деп аталады. Бастауыш сынып мҧғалімі ойынға қойылатын тӛмендегі әдістемелік талаптарда біліп, орындап отыруы тиіс: 1. Ойынның мақсаты нақты қойылып, керекті кӛрнекіліктер мен материалдар кҥн ілгері дайындалып, оңтайлы жерге қойылуы керек. 2. Ойынға кірісер алдында оның жҥргізілу тәртәбә оқушыларға әбден тҥсіндірілгені жӛн. 3. Ойынға сыныптағы балалардың тҥгел қатысуын қамтамасыз ету керек. 4. Ойынның жҥру барысында мҧғалім балалардың тез шешім қабылдай білуіне жетелеуі керек. Ойын тҥрлерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмҧнына неғҧрлым сәйкес алынса, оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта тҥседі.Оны тиімді пайдалану сабақтың әсерлігін, тартымдылығын кҥшейтеді, оқушылардың сабаққа ынтасы мен қызығҧшылығын арттырады. 2. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында мынадый ойын тҥрлерін пайдалануға болады. 1.―Әр әріптен бір сӛз‖ ойыны оқушылардың сӛздік қорын дамыту мақсатын кӛздейді: 1-оқушы 2-оқушы 3-оқушы р а а ы д р у ы а л р ы д а р а л қ н ы м ы л н д а ы з а р қ а ы с а р д а м й с т в т н ш п а Ойын тәртібі: сынып 3 топқа бӛлінеді, әр топтан бір оқушыдан шығып, әрбәр әріптің астына сӛз жазады. Сӛйтіп, соңғы әріпке дейін бір топтың сӛзі екінші топта қайталанбауы керек. Қай топ ойынды тез аяқтаса, солар жеңіске жетеді. 2.―Ойлан, тап‖ ойыны арқылы сӛз мағынасы туралы берілген ҧғымдарды бекітуге болады. ―Ойын тәртібі: мҧғалім бір сӛзді ақырын айтады. Оқушылар сӛзге мағынасы қарама-қарсы сӛзді табады. Мысалы, мҧғалім ―ҧзын‖ десе, оқушы ―қысқа‖ дейді. Осы тәрізді мҧғалім мәндес сӛздің біреуін атаса, оқушы сол сӛзге мағынасы жуық екінші сӛзді атауы тиіс. Мысалы: мҧғалім ―Отан‖ десе, оқушы ―туған жер‖, ―ел‖, ―атамекен‖ дейді. Ойын осылай жалғаса береді. Кӛп сӛз ойлаған оқушы жеңімпаз атанады. 3.‖Топтай біл‖ ойынын алатын болсақ, бҧл оқушылардың ой-ӛрісін кеңейтіп, заттарды белгілі бір тақырып бойынша топтай білуге, олардың не ҥшін қажеттігін ажыратуға, қатесіз жазуға дағдыландырады.Мысалы: сәбіз, қияр, алма, тҥйе, жылқы, жҥзім, картоп, сиыр, алхоры т.б. сӛздер беріледі. Оқушылар бҧл сӛздерді топтап жазады. Сәбіз, қияр картоп – кӛкӛністер. Бақылау сұрақтары: 1. Ойын сабақ қалай ҧйымдастыруға болады? 2. Ойын сабақтың қҧрылымы қандай? 11-лекция. Тақырыбы: Сыныптан тыс орындалатын жұмыстар Лекция мақсаты: тірі табиғат мҥйісінде, оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жҧмыс тҥрлерімен таныстыру, олар туралы білім, білік, дағдыларын қалыптастыру. Жоспары: 1.Тірі табиғат мҥйісінде орындалатын жҧмыс тҥрлері. 2.Оқу-тәжірибе учаскесінде орындалатын жҧмыстар. Лекция мәтіні: 1.Мҧғалім тірі табиғат мҥйісіндегі жҧмысты ҧйымдастыра отырып, оқушылардың білімін байытады және кеңейтеді, олардың ӛсімдіктер мен жануарларды кҥтуге қажетті практикалық іскерлік пен дағдыларын қалыптастырады. Бҧлар жоғарғы кластарда және онан кейінгі ӛмір тәжірибесінде кәдеге асады. Тірі табиғат мҥйісі ҥшін арнаулы жай болмаған жағдайда ең қажетті бӛлме ӛсімдіктерін (агава, алоэ, аспидистра, аспарагус, кактустар, тасжарғыш, кливия, пеларгония, традесканция, фикус, фуксия т. б.) тікелей сынып белмесінде арнаулы тіректерге орналастыруға болады. Бҧл ӛсімдіктерден олардың негізгі бӛліктерін, кӛбею жолдарын, қоршаған ортаға бейімделулерін кӛрсетуге оқушыларды жер шарының әр тараптарының ӛсімдік әлемі ӛкілдерімен таныстыруға болады. Сынып бӛлмесіндегі терезелердің аралығына іліп қоятын аквариум мен шағын террариум қҧруға болады. Олар жергілікті және аквариум балықтарының, бауырмен жорғалаушылардың немесе қос мекенділердің жеке ӛкілдерін ҧстауға қолайлы. Оқушылар аквариумның шынысы арқылы су асты патшалығының бір бҧрышын кӛре отырып, табиғаттағының бәрі ӛзара тығыз байланысты екеніне кӛрнекі тҥрде кӛздерін жеткізеді. Дҧрыс жабдықталған аквариум жануарлары табиғи жағдайға жақын жағдайда болады, сондықтан аквариумдегі бақылау олардың тіршілігі мен мінез-қҧлқы туралы, сонымен бірге су ортасына алуан тҥрлі бейімделулері туралы қызық деректер береді. Аквариумде валлиснерия, бақа оты, су мҥгі, қауырсын жапырақ уруть, бҧйра шылаң, мҥйіз жапырақ, балық от, элодея ӛсімдіктерін ӛсіруге болады. Кӛптеген балықтар (голец, табан балық, тҧқы балық, қара балык, ақ қайран, уклейка) қапаста жақсы тҧра береді. Аквариум балықтарынан тіршілік жағдайын кӛп талғамайтындары барбустар, гуппалар, семсершілер, алтын балықтың тҥрлі тҧқымдары кометалар, шілте қҧйрықтар, телескоптар т. б. Аквариум балықтар тіршілігін, шабақтардың бірте-бірте дамуын, температура мен қоректенудін балықтардың ӛсуі мен дамуына әсерін, қоректенуге байланысты шартты рефлекстің тууын (таяқшамен аквариумді тықылдатуға, қоңырауға, шам жағуға т. с. с), балықтар тәбетпен жейтін жемдердің тізімін жасауды, балықтардың ауа райын болжауын (шырмабалықпен және голецпен тәжірибе) т. б. бақылауды ҧйымдастыруға ҥлкен мҥмкіндік береді. Тірі табиғат мҥйісі террариумда әр тҥрлі хайуанаттар: қҧрбақа, кӛл, бӛген бақасы, жалды тритон, кәдімгі су жылан, кҥйрек веретеница, дала тасбақасы, сергек және тірі туатын кесірткі ҧсталады. Оқушыларды логикалық тҧрғыда қҧрылған, айқын, нақты жоспарлармен жҧмыс істеу, икем-дағдыларын қалыптастыру қажет. Бҧл мәселені іске асыру ҥшін оқу-тәжірибе учаскесінде кӛлемді педогогикалық мҥмкіншіліктер баршылық. Алғашқы кезекте, оқу - тәжірибе учаскесін, ондағы егістік және отырғызу жҧмыстарын педогогикалық тҧрғыдан ойластырылған, ҧйымдастыру және жоспарлау жҧмыстары тҧр. Оқушылар мектеп учаскесінде жҧмыс істей отырып, ӛздерінің алған білімдерін тірі ӛсімдіктер мен жануарларды бақылау нәтижесінде кеңейтіп, бекітеді. Сонымен қатар шаруашылық ӛсімдіктерін агрономиялық ӛңдеу әдістерімен танысады. Оқу-тәжрмбе учаскесінде жҧмыс орындау барысында оқушыларды ҧйымдастырушылық, ҧжымдық дағдыларды, еңбек мәдениеті, эстетикалық сезім, ӛсімдіктерді ӛсіріп, баптап кҥту дағдылары қалыптасып тәрбиеленеді. 2. Оқу тәжірибе учаскесінде кӛктемде арнайы бағдарламалар бойынша практикалық сабақтар, жазғы, кҥзгі, кӛктемгі бақылаулар мен тәжірибелер жҥргізіледі. Учаскеде жас табиғатшылар ҥйірмесі және мектеп кӛлеміндегі сыныптан тыс ӛкізілетін іс-шаралар ҧйымдастырылады: ―Алтын-кҥз‖, ―Қҧстар кҥні‖, ―Бау-бақша кҥні‖ мерекелері, кӛрмелер, ата- аналар ҥшін топ серуендер т.б. жҧмыстар. Осындай әдістермен дҥниетануды оқытуды ауыл шаруашылық практикасымен ҧштастырып тәрбиелеу жҧмыстарын жҥзеге асыруға болады. Мектеп учаскелерінде мектепте оқытылатын ӛсімдіктер болуы тиіс: дала, бау-бақша, жеміс-жидек, мәдени және жабайы ӛсетін ӛсімдіктер. Соған сәйкес арнайы учаскелер болады. Атап айтсақ: дала ӛсімдіктері, кӛкӛніс, жеміс-жидек, әсемдік, биологиялық, зоологиялық бӛлімдер . Әрбір мектепте учаскенің ауданы, пішіні, ҥйлесімі тҥрліше болғанымен жоғарыда айтылған бӛлімдердің болуы шарт. Бақылау сұрақтары: 1. Тірі табиғат мҥйісі қалай жасалады? Оқу-тәжірибе учаскесінде орныдалатын жҧмыс тҥрлерін атап, оларға сипаттама беріңіз? 12-лекция.Тақырыбы: Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарындағы тәжірибелер Лекция мақсаты: тәжірибелер мәні туралы, олардың тҥрлері және ҧйымдастыру жолдары туралы тҥсінік қалыптастыру. Жоспары: 1. Тәжірибелер ӛткізудің мәні. 2. Тәжірибе ӛткізу жолдары. Лекция мәтіні: 1.Балаларға табиғи объектілердің қасиеттерін, табиғи қҧбылыстардың мәнін таныстыру қажет болған жағдайда тәжірибелер ӛткізудің ҥлкен мәні бар. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында ӛткізілетін тәжірибелер кейбір табиғи қҧбылыстарды сынып жағдайларында қолдан, қайта жасауға мҥмкіндік береді. Пайдалы қазбалардың қасиеттерімен, сҥзу арқылы суды тазартумен, топырақ қасиеттерімен, тҧқымның ӛнуін бақылаумен және т.б. танысу ҥшін тәжірибелер қажет. Тәжірибелер кӛрсету арқылы немесе жаппай ӛткізіледі. Мҧғалім тәжірибе ӛткізуге дайындала жҥріп, қажетті жабдықтардың болуын тексереді, оны ӛткізуге қажетті материалды іріктеп алып, сабаққа дейін тәжірибені басынан аяғына дейін толық ӛткізіп байқайды. Мҧғалім сабақта балаларға тәжірибе кезінде ӛздерін қалай ҧстауды, нені бақылау қажеттігін хабарлауды, тәжірибе ӛткізгеннен соң оқушылар жауап беруге қажетті сҧрақтарды тақтаға жазып қояды. 2.Мҧғалім қандай жабдықтардың кӛмегімен тәжірибе ӛткізілетініне оқушылардың назарын аударады; Мынадай сҧрақтар қояды: - тәжірибе ҥстінде не істедіңдер? - Нені бақыладыңдар? - Бақылағандарыңнан қандай қорытынды шығардыңдар? - Мҧндай қҧбылысты табиғатта қайда кездестіруге болады? Егер тәжірибе қышқылмен жҥргізілет ін болса немесе балалардың орындауы ҥшін қиын болса, мҧғалім кӛресту арқылы тәжірибелерді ӛзі ӛткізеді. Мҧғалім мҧндай жағдайда қажетті приборларды балалардың барлығы тәжірибенің барысын кӛре алатындай етіп, мҧғалімнің ҥстеліне немесе тәжірибелер ӛткізуге арналған арнайы тҧғырға жайғастырады. Бақылау сұрақтары: 1. Тәжірибелер ӛткізудің мәні неде? 2. Тәжірибелер қалай жҥргізіледі? 3. Жаппай тәжірибе қалай ӛткізіледі? 13-лекция. Тақырыбы: Жеке, топпен, сыныппен ӛткізілетін жұмыс түрлері Лекция мақсаты: жеке, топпен, сыныппен орындалатын жҧмыстар және олардың әдістемесін тҥсіндіру. Жоспары: 1.Жеке орындалатын жҧмыстар және оларды ӛткізудің әдістемесі. 2.Топпен орындалатын жҧмыстар. 3.Сыныппен ӛткізілетін жҧмыс тҥрлері. 4.Материалдық базаның маңызы. 5.Сабақ кӛрнекілігі. Лекция мәтіні: 1. Әр кезде сыныпта ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі‖ пәнін сҥйетін оқушылар кездеседі. Олар мҧғалімнен ӛз еріктерімен ҥйде немесе тірі табиғат мҥйісінде орындайтын тапсырмалар алады. Мҧғалім бҧл оқушыларға оқу бағдарламасының мазмҧнына сай ҥйде немесе тірі табиғат мҥйісінде, мектептің оқу-тәжірибе учаскесінде, жазғы демалыс кезінде ӛз беттерінше орындайтын сыныптан тапсырмалар береді. Бҧл жҧмыстар оқушылардың ҥйде немесе сабақтан тыс орындайтын жҧмыстарының тҥрлеріне жатады. Сыныптан тыс оқу – оқушылардың ой-ӛрісін, ойлау қабілетін дамытады, танымдық іс-әрекеттері белсенді тҥрде кӛрініс береді. Қосымша әдебиеттер мен оқулықтарды оқу оқушының ӛз білімін кӛтеруіне, ӛз бетінше оқуына дағдыландырады. Оқушылардың жеке жҧмыстарына ―бақылау кҥнделігін‖ толтыру да жатады. ―Бақылау кҥнделігіне‖ олар әрбір маусым ағымында елі, табиғаттағы ӛсімдіктер мен жануарлар ӛміріндегі болып жатқан және ӛз ауданының тҧрғындарының маусымдық жҧмысындағы ӛзгерістерді бақылағандарын жазады.. Оқушылар әр тҥрлі маусымдағы ауаның температурасын, ылғалдығын, ауа райын да бақылайды. Екінші сынып оқушылары кӛкжиектің тҧстарымен таныс болмағандықтан, желдің бағыты мен кҥшін кӛрсетпей-ақ бар не жоғын байқайды. Кӛк тайғақ, қырау, тҧман сияқты атмосфералық қҧбылыстарды балалар тек сӛзбен ғана жазады. II сыныпта дҥниетану пәні бойынша бақылау жҧмысының I сыныпта жҥргізілетін жҧмыстан басты айырмашылығы — балалар бақылағандарын ездерінше қорытындылайды және сол қҧбылыстардағы езгерістердің қарапайым себептерін таба біледі. (Қҧстар неге жылы жаққа ҥшып кетеді? Қыста неге жаңбыр емес қар жауады? және т. б.) 2. Топпен ӛткізілетін жҧмыс тҥрлеріне ҥйірме жҧмыстары, кабинетті жабдықтау т.б. жатқызуға болады. Бастауыш сыныптарда ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ пәні бойынша ―Жас табиғатшылар‖ ҥйірмесін ҧйымдастыруға болады.Бҧл оқушылардың пәнге деген қызығҧшылығын арттырып, білім деңгейлерін кӛтереді, ғылыми кӛзқарастарын қалыптастырады және бақылау, зерттеу жҧмыстарын орындау икемдағдыларын дамытады. Ҥйірменің жҧмысы жҥйелі тҥрде, нақты қҧрылған жоспармен жҥргізіледі. Оқушылардың саны тҧрақты болып, олар ӛз еріктерімен қатысуы керек Ҥйірмеде орындалатын жҧмыстарды сабақ кезінде пайдалануға болады.Ҥйірме жҧмысын дайындауда оқушылар еңбек етуге, этикалық тәрбиеге дайындалады. Ҧжымдық еңбек етуге ҥйренеді. 3.Сыныппен жҥргізілетін жҧмыстарға табиғат аясында болатын экскурсиялар жатады. Бастауыш мектепте дҥниетанудан сабақ беру процесінде экскурсияларға ҥлкен орын беріледі. Экскурсия оқушылардың зерттейтін объектілері мен қҧбылыстарын табиғи немесе қолдан тудырған жағдайда тікелей қабылдауына негізделеді. Экскурсиялардың мазмҧны мҧнан бҧрынғы сабақтарда ӛтілген материалмен тікелей байланысты болуы керек. Сонымен бірге экскурсияда алынған тҥсініктер бақылау нәтижелері және жиналған материалдар кейінгі сабақтарда пайдаланылады. Экскурсиялардың танымдық және тәрбиелік ҥлкен мәні бар. Олар оқушылардың білімін кеңейтіп тереңдетеді. Балалар табиғат объектілерін табиғи ортада кӛреді. Ӛсімдіктердің топырақпен, жануарлардың ӛсімдікпен ӛзара байланысын бақылайды. Бҧл оқушылардың табиғаттың барлық бӛліктері бір-бірімен тығыз байланысты болып келетінін, біртҧтастығы туралы тҥсінігін қалыптастыруға мҥмкіндік береді. Табиғатты оқып білудегі зерттеу әдісі оқушыларды экскурсияларда жергілікті жерде бағдарлай білуге, бақылауға, салыстыруға, табиғаттағы бақыланатын заттары мен қҧбылыстарының арасындағы байланыстарды анықтауға, ҥйретуге мҥмкіндік береді, айнала қоршаған болмысты ӛздігінше зерттеу дағдыларын қалыптастыруға жардай жасайды. Экскурсияда ҥшінші класс оқушыларының тӛбе және оның биіктігі, жазық, жыра, жергілікті суаттар (ӛзен, кӛл, бӛген), олардың орналасуы, ерекшеліктері, адамның шаруашылыққа пайдалнуы туралы дҧрыс тҥсініктері қалыптасады. Ӛсімдік пен жануарлар дҥниесімен таныстыруды бәрінен комплекстік экскурсиялар кезінде ҧйымдастырған жӛн, жануарлар мен ӛсімдіктер арасындағы байланыстар мен ӛзара тәуелділіктерді оқушылардың ӛздері ашатындай жағдайға ҧмтылу керек. Мәселен, суатқа экскурсия кезінде бҧл байланысты негізінен насекомдармен қоректенетін кӛлбақаның мысалынан кӛрсетуге болады. Кӛлбақаларды қҧрту суат маңында маса мен шеркейлердің орасан зор мӛлшерде кӛбейіп кетуіне апарып соғады. Экскурсияда жиналған материал қажетті тҥрде жабдықталады да әр тҥрлі сабақтарда пайдаланылады. 4. Бастауыш мектепте ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ пәнін оқыту ҚР білім беру саласындағы орталық атқару органдары жыл сайын шығаратын ғылым негіздерін алдағы оқу жылында оқыту туралы нормативтік қҧжатқа сәйкес жҥзеге асырылады. Оқу процесін қамтамасыз ету: 1.‖ Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ оқулықтары (1-4 сыныптар) 2.Бақылау кҥнделігі (1-4 сыныптар) 3. ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ оқулығына арналған әдістемелік нҧсқау (1-4 сыныптар) 4. Қоршаған ортаға байланысты дидактикалық материалдар (1-4 сыныптар) 5. Хрестоматиялар (1-4 сыныптар) ―Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі‖ пәні бойынша оқуматериалдық базаға қойылатын талаптар: ―Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ пәніне арналған арнайы кабинет болуы тиіс. Бҧл кабинетте бҥкіл кӛрнекіліктер. әдістемелік және техникалық қҧралдар болуымен қатар. Тірі табиғат бҧрышы орналасады. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтары осы кабинетте ӛткізіледі. Топсаяхат кезінде жинақталатын ӛлкетану материалдары да осы кабинетте жинақталып сақталады. Бастауыш мектепте ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ кабинетіне қажетті қҧрал-жабдықтардың тізімі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен ережеге сәйкес жасалады. Бҧл тізім оқу қҧралдары мен жабдықтардың. Экрандық және баспа қҧралдарының ӛзара сәйкестендірілген жиынтығы болып табылады. ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі‖ пәні бойынша оқу процесін оқуәдістемелік және оқу-материалдық жағынан қамтамасыз етуді мектеп әкімшілігі және жергілікті білім беруді басқару органдары (департаменттері) жҥзеге асырады. ―Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ пәніне тӛмендегідей материалдықтехникалық база жатады: 1) Альбом (кӛркем суреттер (1-4 сыныптарға арналған). 2) Бастауыш сыныптарға арналған географиялық атлас (1-4 сыныптар). 3) Бастауыш сыныптарға арналған контур карталары (3,4 – сыныптар). 4) Аудио-бейне қҧралдар (оқу фильмдері, слаидтар, диафильмдер, магнитофондық жазулар (1-4 сыныптарға). 5) Ӛсімдіктердің гербарийлері (1-4 сыныптар). 6) Жан-жануарлардың макеттік коллекциялары (1-4 сыныптар). 7) Пайдалы қазбалардың коллекциялары (1-4 сыныптар). 8) Ҧлттық ою-ӛрнектердің коллекциялары (1-4 сыныптар). 9) Қазақстанның физикалық, экологиялық және саяси карталары (бастауыш сыныптар ҥшін). 10) Глобустар. 11) Табиғаттағы мезгілдік ӛзгерістерді бейнелейтін суреттер (1-4 сыныптар). 12) Табиғаттың орман-тау, шӛл-шӛлейт жағдайлары бейнеленген суреттер (1-4 сыныптар). 13) Жергілікті жерлердің жоспары (3, 4-сыныптар). 14) Жергілікті жер жоспарындағы шартты белгілер (3, 4 –сыныптар). 15) Теллурийлер. 16) Қазақстан Республикасының рәміздері. 5. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында тірі табиғат бҧрышы ретінде кӛбінесе бӛлме ӛсімдіктері қолданылады. Оқушылардың ӛздері де сол ӛсімдіктерді отырғызып кҥтіп-баптауды ҥйренеді. Әрбір есімдіктің этикеткасы болуы керек, онда ӛсімдіктердің аты, отаны, егілген уақыты жазылады. Оқушылар бастауыш мектепте оқыған жылдарында барлық есімдіктермен танысып, олардың кейбіреулерінің гҥлдеуін, әрбір ӛсімдіктің жарыққа, жылуға және ылғалға сезімталдығын зерттей алады. Оқушылар ӛсімдіктерді кҥткенде олардың әрқайсысының қҧрылысының ерекшеліктерін біліп қана қоймайды, сонымен бірге ӛсімдіктерді кҥтуге қажетті практикалық дағдылар да алады. Олар мҧғалімнің басшылығымен қарапайым тәжірибелер жҥргізеді, соның нәтижесінде оларда ӛсімдіктерді зерттеуге деген қабілет қалыптасады. Мысалы, бірдей екі ӛсімдік алып, оларға әр тҥрлі тіршілік жағдайын (суару, ҥстеме қоректендіру, жарық беру) туғызуға болады. Бақылау нәтижелерін кҥнделікке тіркеп отыру керек. Оқушылар бҧл тәжірибені жҥргізу және алынған нәтижелерді талдау барысында әсімдіктер мен қоршаған ортаның арасында болатын тығыз байланыстарға кӛздерін жеткізеді, есімдік организмдерінің тіршілік әрекеті ҥшін белгілі бір жардайлардың қажеттігін практика жҥзінде біліп отырады. Алынған деректерді оқушылар белгілі бір оқу материалын оқып білуде табысты тҥрде пайдаланады. Оқытудың кӛрнекі қҧралдарына таблицалар мен картиналар, табиғи объектілер, ҥлестірме материал, кинофильмдер, кинофрагменттер, диафильмдер, драпозитивтер, кодотранспоранттар жатады. Олар оқушылардың білім алуының маңызды кӛзі болып табылады. Кӛрнекі қҧралдарды қолдану сабақтың тиімділігін арттырады, кіші мектеп жасындағылардың ӛзінше дайындығын ҧйымдастыруға жағдай жасайды, таным қабылетін дамытады. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі оқыту процесінде табиғи кӛрнекі қҧралдардың ҥлкен маңызы бар. Оларға мәдени және жабайы ӛсетін ӛсімдіктер ҥлгілерінің гербарийлері, топырақ ҥлгілері, ҥлестірме материалымен қоса пайдалы қазбалар коллекциялары, жануарлар тҧлыптары, пайдалы және зиянды насекомдар коллекциялары, сонымен бірге тәжірибелер мен лабораториялық жҧмыстарға арналған ыдыс пен қҧралдар, экскурсиялық жабдықтар жатады. Тікелей қабылдауға келмейтін заттар мен қҧбылыстар туралы тҥсінікті қалыптастыруда бейнелеу қҧралдары ҥлкен орын алады. Оларға таблицалар, картиналар, карталар, открыткалар. «Бақылау кҥнделіктері» т. с. с. жатады. Баспа негіздегі қҧралдар қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі бойынша кӛрнекі қҧралдар жҥйесіндегі ең кӛбі болып табылады. Бастауыш сыныптарда бҥкіл класпен жҧмыс істеуге арналған ҥлкен глобус (диаметрі 60 см) және оқушылардың жеке жҧмыс істеуіне арналған шағын (диаметрі 40 см) глобустар болуы керек. Қазіргі кезде қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында мҧғалімдер жергілікті жерде кездеспейтін табиғат қҧбылыстары туралы нақтылы және толық тҥсінік беруге кемектесетін экрандық қҧралдарды кеңінен пайдаланып жҥр. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарын экрандық қҧралдармен қамтамасыз ету ҥшін кӛптеген диафильмдер мен диапозитивтер, кинфильмдер мен кинофрагменттер, кодоскопқа арналған транспаранттар жасалды. Бақылау сұрақтары: 1. Сабақта қандай кӛрнекіліктер пайдаланылады? 2. Кӛрнекіліктерді кешенді пайдалану дегенді тҥсіндіріңіз? 3. Материалдық база дегеніміз не? 4. Материалдық база қандай болу керек? 5. Жеке жҧмыс тҥрлерін атаңыз. 6. Топпен жҥргізілетін жҧмысты қалай ҧйымдастыруға болады? 7. Сыныппен жҥргізілетін жҧмысқа мысал келтіріңіз. 14-лекция. Тақырыбы:Оқушы білім –білігін, дағдысын тексерудің жолдары Лекция мақсаты: оқушылардың білім, білік, дағдыларын тексеру жолдарын тҥсіндіру. Жоспары: 1. Бағалауға қойылатын қазіргі кездегі критерийлер. 2. Ауызша бақылау әдістері арқылы тексеру. 3. Жазбаша бақылау әдістері арқылы тексеру. Лекция мәтіні: 1. Оқушылардың ҥлгерімін бақылау нәтижесі бағалау арқылы кӛрсетіледі. Бағалау деп жҧмысындағы дербестікті, тапсырманы дҧрыс орындау нәтижесін білімнің, іскерліктің және дағдының сапасын анықтауды айтады. Оқушылардың білімін бағалау ҥшін мынадай жағдайларды ескеру қажет: а\ Оқушы білімінің жақсы жақтарын және кемшіліктерін дәләлдеу. ә\Баға әділетті болуы қажет,оқушылардың бағасын әдейі тӛмендетуге,оған ӛте жеңіл-желпі қарауға және ымырашылдыққа салынуға болмайды. б\Әрбір баға- бҧл тек қана білімді есепке алу емес,ол шын тәрбиелік қҧрал. Сондықтан оқушы білімін бағалауда немқҧрайлыққа салынуға болмайды. в\Оқушылардың кейбір теріс қылықтары ҥшін бағаны жазалау қҧралы есебінде қарастыруға болмайды. г\Оқушылардың білімін тексеруді және бағалауды сабақтың әрбір кезеңдерінде іске асыру керек. Ҥлгерімді бағалау ―балл‖ есебінде кӛрсетіледі. Біздің мектептерде ҥлгерімді бағалау жҥйесі бес балды болып қабылданған: ―5‖ бағасы – оқу материалын толық, дәл логикалық бір ізділікпен айтылған жауапқа қойылады; ―4‖ бағасы – материалды толық біледі, бірақ болар-болмас кемшілігі бар жауапқа қойылады; ―3‖ бағасы – жауабы негізінен дҧрыс, бірақ толық емес, білімінде кейбір проблемалар еске алынбаған жауапқа қойылады; ―2‖ бағасы – оқушы жауабында қателіктер, білімінде елеулі кемшіліктер бар; ―1‖ бағасы – тексерілген оқу материалы бойынша білімі жоқ, толып жатқан ӛрескел қателері ҥшін қойылады. Оқушылардың білімін бақылау сҧрақтары , тест тапсырмалары және тҥрлі жаттығуларды орындау барысында тексеруге болады. 2.Есепке алу- бҧл оқытушылардың белгілі кезеңдерде оқушылар мен мҧғалімнің жҧмыстарын жинақтап қорыту. Ҥлгерімді есепке алуда мына мәселелерді еске алған жӛн. – оқу бағдарламасы бойынша тақырыпты және тарауды оқып ҥйрену процестерінде оқушылардың білімін, іскерлігін және дағдыларын жан-жақты бағалау керек. -Әрбір аяқталған тақырып бойынша, оқушылардың жҧмысы туралы жеткілікті толық қорытынды шығарып отыру. -Оқушыларға толық мінездеме беру ҥшін олардың бірнеше оқу жолдарындағы статистикалық ҥлгерім мәліметтеріне талдау жасау керек. 2. Оқыту процесінің қҧрамды бӛлігінің бірі болып келген оқушылардың білім, білік және дағдыларын тексерудің мақсаты оқушылардың оқу жҧмысын бақылау мен олардың ҥлгерімін есептеу. Мҧғалімге оқушылардың білім, білік және дағдыны толық және сапалы тҥрде меңгеруі аз. Оқушылардың білімдеріндегі кемшіліктерді анықтап, мҧғалім оны жоюға тырысады, оқушыларға ақыл-ой және практикалық жҧмыс тәсілдерін ҥйретеді. Оқушылардың білім, білік-дағдыларын тексеру бақылау әдістері арқылы іске асады. Бақылау әдістері – оқытудың жетістігі, оқу процесінің тиімділігі туралы мағлҧмат алу мақсатында оқыту процесінде қарама-қарсы байланысты қамтамасыз ететін мҧғалім мен оқушылардың бірізді, ӛзара байланысты диагностикалық қызметтерінің жҥйесі. Бақылау әдістерін жалпы екі топқа: ауызша және жазбаша деп бӛлеміз.Ауызша бақылау әдістері дегеніміз - сҧхбат, оқушы әңгімесі, тҥсіндірме, тексті оқу, сызбалар, суреттер, тәжірибе туралы хабарлар, дидактикалық тапсырмаларға жауап беру..Ауызша бақылау әр сабақ сайын жеке-дара, жаппай немесе қҧрастырылған формада жҥргізіледі.Оқушылардан жеке-дара сҧрақ-жауап алу мҧғалімге меңгеру деңгейі туралы толығырақ және нақтырақ мәлімет алуға мҥмкіндік береді, бірақ, екінші жағынан, ол басқа оқушыларды сабақта әрекетсіз қалдырады.Жаппай сҧрақ-жауап алу барлық оқушыларды бірден қамтыса да олардың білімді меңгергені туралы ҥстіртін мағлҧмат береді. 3. Бастауыш мектепте қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында табиғаттағы қҧбылыстар мен адамның қолымен жасалған заттарды бейнелейтін суреттер оқушылардан жеке және жаппай сҧрақ – жауап алуда кең қолданылады. Жазбаша бақылау әдісі (бақылау жҧмысы, шығарма, диктант, тест, реферат, сӛздік және сигналдық карточкалар) білімді меңгерудің терең әрі жан-жақты тексеруін қамтамасыз етеді, ӛйткені ол оқушының білімі мен білігінің тҧтас жиынтығын талап етеді. Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі сабақтарында сӛздік және сигналдық карточкаларды пайдаланудың маңызы зор. Сӛздік карточкадағы сҧрақтарға оқушылар жауап жазса, сигналдық карточкалардағы бейнесуреттерді талдап, қорытынды шығарады. Қазіргі таңда оқушылардың білімін, білік-дағдысын тексеруде дидактикалық тестер ең жаңа әдіс болып табылады. Тест – оқытудың белгілі бір бӛлігін меңгеру дәрежесін ӛлшеуге бағытталған тапсырмалар жиынтығы. Олар уақытты кӛп жоғалтпас ҥшін кӛлемінің шағын болуы, тестік тапсырманы ӛз бетінше қалай болса, солай тҥсінік беруге жібермеуді, жауапта дәлсіздік немесе кӛп сипаттылықты болдырмауды, оның әрі қысқа әрі жинақы болуын, тестік тапсырманы орындау мен сандық бағалау арақатынасының мҥмкіндігінің жариялылығын, тапсырма мен жауаптағы дәлдік пен айқындықты қамтамасыз етуді т.б. талап етеді. Тестердің артықшылығы оның объективтілігінде, яғни білімді тексеру мен бағалаудың мҧғалімге байланысты еместігінде. Тестердің тӛрт тҥрі бар: - оқушының есте сақтау мен еске тҥсіру керек фактілерді, ҧғымдарды, заңдарды, теорияларды, барлық мәліметтерді білетінін тексеру, яғни бҧл жағдайда репродуктивті жауаптар талап етіледі. - алынған білімдер негізінде ойлау қызметін орындай алуын тексеру, бҧл, негізінде, типтік міндеттерді шеше алу. - ӛткен тақырыптарға ӛзіндік сын баға бере алуы. - білімдерді алынған мәліметтер негізінде жаңа нақты жағдайларда қолдана білуі. ― Қоршаған орта пәнін оқыту әдістемесі ‖ пәнінде әр сабақ сайын тест сҧрақтарын пайдалануға болады. Сонда ғана оқушылардың алған білімдері нық меңгеріліп, естерінде сақталады. Бақылау сұрақтары: 1. Тексеру дегеніміз не? 2. Тексерудің әдістерін атаңыз және сипаттама беріңіз? 3. Бағалауға қойылатын шарттар қандай? 4. Бағалаудың жаңа технологиялары қандай? 15-лекция. Тақырыбы: Кіші комплектілі мектептерде оқыту ерекшеліктері Лекция мақсаты: кіші комплектілі мектептердің ерекшелігін тҥсіндіру. Жоспары: 1.Кіші комплектілі мектептерде оқуды ҧйымдастыру. 2.Кіші комплектілі мектептерде оқушыларды дифференциялап оқыту. 3.Кіші комплектілі мектепте дҥниетану сабағында қолданылатын әдістер 4.Кіші комплектілі мектепте оқушылардың ӛздік жҧмыстарын ҧйымдастыру 5.Кіші комплектілі мектептерде топсаяхатты ҧйымдастыру. Лекция мәтіні: 1. Жалпыға бірдей міндетті орта білім беру жҥйесіне кӛшу ісін жҥзеге асыруда бҥкіл арнаулы білім беретін мектептердің оқу сапасын онан әрі жақсарту, оқушылардың сауаттылығын арттыру мақсаты және мҧғалім қауымына оқыту барысында ізденушілік кҥшейту міндеттері жҥктелді. Бҧл салада әсіресе ауыл мектептерінің оқу-тәрбие жҧмысын жақсарту, оқушылардың білім деңгейін кӛтеру назарда тҧрған негізгі мәселелердің бірі болатын. Ауыл мектептерінің оқу-тәрбие жҧмысында жедел шешімді керек ететін проблемалар жеткілікті еді. Соның бірі-кіші комплектілі мектептердегі бастауыш сыныптың оқу ісімен байланысты туындады. Кіші комплектілі мектеп ерекшеліктері оқуды ҧйымдастыру мәселесінде де,оқытуда әдістемелерді қолдану барысында да байқалып тҧрады. 1.Ҥш не екі сыныпты бір орында қатар оқытқандықтан (кӛбіне ҥш сынып қатар оқиды),мҧғалім әр сыныптағы оқушылардың білімін анықтауға,жаңа материалды тҥсіндіруге,олардың сабақ барысындағы оқу әрекеттерін қадағалауға небары 15-20 минут қана уақыт бӛле алады. 2.Бір сабақ ҥстінде мҧғалім әртҥрлі жастағы,соған сәйкес ой-ӛрісі,білім дәрежесі,ӛмір тәжірибесі әртҥрлі деңгейдегі оқушылармен жҧмыс жҥргізіледі.Сонымен қатар,әр сыныппен жҧмыс істеу ҥшін бір сабақ ҥстінде бірнеше бір пәннен екінші пәнге,бір сыныптан екінші сыныппен жҧмыс ҧйымдастыруға кӛшіп,осыған орай оқушылармен қатысты оқу тҥрлерін де ауыстырып отыруына тура келеді. 3.Кіші комплектілі мектептер кӛбіне орта мектептерден қашық орналасқандықтан мҧғалімнің басқа ҧстаздар сабағына қатысып,пікір алысу,тәжірибе алмасу,ҥлгі алу мҥмкіндігі де аз болады 4.Тірек мектептердің аталмыш мектептерден қашықтығына байланысты олардың оқу -тәрбие жҧмысына жете басшылық ету,әдістемелік кӛмек кӛрсету деңгейі тӛмен.Бҧл айтылғандар кіші комплектілі мектептің географиялық орнымен мҧғалімнің жеке іс тәжірибесіне байланысты ерекшеліктері болса сонымен қатар оқуды ҧйымдастыруға байланысты ерекшеліктер де бар. Олар мҧғалім мҥмкіндігі бірнеше сыныпқа қатар бӛлінетіндіктен,сабақта оқушылардың ӛздігінен атқаратын жҧмысына негізделіп алатын ҧғымды ӛздігінен іздену нәтижесінде меңгеруі басым болады. 5.Бастауыш сынып оқушыларының зейінінің тҧрақсыздығын ескеру де ойдан шықпауы тиіс.Жас баланың,яғни,бастауыш сынып оқушыларының ырықсыз еркі ӛте басым болатыны белгілі. Әсіресе,бір сынып оқушылары дауыстап оқыған кезде келесі сынып оқушыларының кӛңілі соған ауып,ӛз жҧмысы орындалмай қалуы ықтимал. 6.Оқушылардың ӛзіндік жҧмысын нәтижелі ҧйымдастыру ҥшін тҥрлі кӛрнекі қҧралдардың,таратып берілетін карточкалар мен дидактикалық материалдардың саны әр балаға жететіндей болуы қажет.Жҧмысты орындау әдісін меңгерген,ӛздігінен атқаруға дағдыланған,қолында оқу қҧралы бар оқушыда ғана кіші комплектілі мектеп жағдайында ӛздігінен оқу әрекеті пайда болады. 7.Негізгі қиындықтардың бірі техникалық қҧралдарды (әр сыныпқа арналған диафильмдер мен кинофильмдерді) пайдалану кезінде туады.Сондықтан да мазмҧны жағынан барлығына ортақ техникалық қҧралдар ғана сыныптағы сабақ барысында пайдаланылады да,ал басқалары сабақтан тыс кезде сыныпқа жеке қолданылады. 2. П.А.Гальпериннің дифференциялап оқыту идеясын осы кіші комплектілі мектеп жағдайында кеңінен қолдану ӛте тиімді нәтиже берді.Ол ҥшін қатар оқылатын сыныптардың сабақтарын жҧптауға ҥлкен жауапкершілікпен қарап,оларда бір пәнділікті жҥзеге асыруы тиімді деп табылды. Біріншіден тақырып мазмҧнына байланысты алынды. Осы жағдайда тақырып мазмҧнының ҧқсастығы олардың білімдеріне де, дамуына да зиянын тигізбейді деп есептелді. Екіншіден ,мҧғалімнің сабақ барысындағы уақытын тиімді бӛлуге бір пәнділік оқу кестесінің тиімді болатыны байқалады.Оның нәтижесінде оқушыларды дифференциялап оқытуға ҥлкен мҥмкіндік туды.Әр сыныптағы оқушылардың оқу деңгейлеріне қарай шағын топтар қҧрылып,олардың білім дәрежесімен дағдыларына орай ӛздігінен орындайтын тапсырмалар берілді.Мҧндай жағдайда жақсы оқитын оқушылар мҧғалімнің алғашқы берген нҧсқауынан кейін жҧмысты ӛздігінен орындайды да,орташа, нашар оқитын оқушыларға мҧғалім молырақ басшылық етеді.Кейде ҧқсас тақырыптар оқытылғанда,мҧғалім ҥшінші мен екінші сынып оқушыларына тапсырманы байланыстырып беріп,олардың бір біріне кӛмектесуіне жағдай туғызуына да болады. Ӛте жақсы оқитын оқушылармен орташа оқитын оқушыларда шағын топ жасап,оларға бірдей мазмҧндағы тапсырма беріп байқағанда,оқушылардың бір біріне кӛмектесуі кҥшейіп,ҧғымды ӛздігінен меңгерудің тиімділігі артты.Сабақ барысында қҧралатын мҧндай уақытша топтар қҧрамы ӛзгеріп отырады.Сабақ ҧйымдастырудың осындай тҥрлерін қолдану арқылы оқушылардың шығармашылық әрекет негізінде бір- бірімен қатынасы,бірігіп жҧмыс істеуі,жолдастық,ӛзара кӛмек сезімдері дамитыны байқалады. Сонымен қатар мҧғалімнің уақыты тиімді бӛлініп,оқушыларға ең керекті жағдайға ғана кӛмекке келетін болады. Ҧйымдастырылатын жҧмыс мазмҧнына қарай мҧғалімнің әр топқа жасайтын басшылығы да әр тҥрлі болады.Сабақта қҧрылған уақытша топтар оқушыларға берілетін білімнің тиянақты меңгерілуіне де,әсерін тигізеді.Ӛйткені оқушылар ӛзінен жҧмыс істеумен бірге,ізденіп,ойланып,ойласып шешімге келуге дағдыланады. Дайын білімді мҧғалімнің айтқаны бойынша таңдап қабылдағаннан гӛрі еңбектеніп,ізденушілікпен және ҧжымдық жҧмыс нәтижесінде меңгеруге дағдыланып,оқушылардың ӛз мҥмкіндігіне сенімі артуына жағдай туды.Берілген тапсырмаларды бӛлшектеп,оқушылардың білім деңгейіне лайықтап беру мҧғалімнің ҥлкен дайындығын талап етті.Сабаққа дайындық кезінде қҧрылатын топтардың қҧрамы,берілген тапсырма мазмҧны оны кҥнделікті бақылаулармен байланыстыру әдісі,тҥсіндіру кезіндегі басшылық тҥрі әбден ойластырылады.Сонымен қатар оқушылардың тапсырмаларды орындау уақыты мен мҧғалімнің кӛмекке келу уақытының шамасы да белгіленеді.Бҧл жағдайда бастауыш сынып оқушыларының қанша уақытқа дейін ӛздігінен жҧмыс істей алатындығы,яғни,ырықты зейіннің мҥмкіндігі,психологиялық ерекшеліктері де ескеріледі. 3. Кіші комплектілі мектептерде табиғаттан білім беру барысында қолданылатын әдістерді бірнеше топқа бӛліп қарауға тура келеді. Баяндау, тҥсіндіру, әнгімелесу,оқушылардың оқыған мәтіндері бойынша тҥсінігін айтуы,бақылағандары бойынша әңгімелесуі секілді сӛздік әдістер тобына жататын болса, бҧл әдістерді жаңа ҧғым беруде де, ӛткенді қайталауда да жиі қолдандылады. Кӛрнекілік тҥрлері:бейнелі кӛрнекіліктер (тҥрлі суреттер,картиналар сызбалар,),табиғи кӛрнекіліктер(ӛсімдік,пайдалы қазбалар, бунақденелер жиынтығы,жануарлар тҧлыбы),техникалық кӛрнекіліктер (диафильм, диапозитив,оқу киносы және т.б) сабақта да,сабақтан тыс жҧмыстар барысында да қолданылады. 2.Практикалық әдістерде сҧлбаны,географиялық картаны оқу,шартты белгілерді қолданып,жердің сҧлбасын сызу жҧмыстары орындалады.Мектеп ҥлескісіндегі жҧмыс тҥрлері,ауылды жерлердегі мал шаруашылығына кӛмек,тҥрлі тәжірибелер,жергілікті жердегі судың темпиратурасын ӛлшеу,топырақ қабаттарын ӛлшеу және т.б. жаттығулар арқылы да практикалық әдіс жҥзеге асады.Жергілікті жердің табиғатын (жыл мезгілдеріне байланысты ауа райын,ӛсімдік,жануарлар тіршілігін),су қоймаларының жай кҥйін, ауыл шаруашылығының жыл мезгіліне байланысты ӛзгерісін,ауыл шаруашылық ӛнімдердің ӛндірудің халықтың тҧрмысына тигізетін әсерін бақылау және т.б.арқылы бақылау әдістері жҥйелі ҧйымдастырылады. Дҥниетанудың оқыту әдістерін мҧндай топтастырудың кіші комплектілі жағдайында керектігі бірнеше себептен туады. Біріншіден,тақырыптың мазмҧнына байланысты оқытудың тиімді әдісін іріктеу; Екіншіден,әдістердің сабақ барысында және ҥй тапсырмасын орындауда сәйкес келетіндерін пайдалану. Бірақ оқыту әдісінің қайсысы болса да таза қалпында басқа әдіске араласпай қолданылмайтыны белгілі.Белгілі педагог-ғалым Р.Г.Лемберг ӛзінің ―Мектептегі оқыту әдістері‖ деген еңбегінде оқыту еңбектерінің бірдебірі басқа әдістердің тәсілдерімен араласпай, ―таза кҥйінде‖ қолданылуы мҥмкін еместігін ашып айтады. Оқушыларға практикалық жҧмыс орындатуы ҥшін мҧғалім сӛздік әдісін қолданып,оны орындатудың тәсілін тҥсіндіреді сӛздік әдістер жаңа ҧғым беру барысында оқушылардың меңгерген тҥсінігін қайталау кезінде,білім тексеруде қолданылып,оқушылардың қисынды ойын,тілін,сӛз қорын дамытуға негіз салуы керек. Кіші комплектілі мектеп жағдайында мҧғалімнің баяндауынан гӛрі әңгімелесу әдісі басым болады. Оқушылардың дайындау және уақытты пайдалану ҥшін әңгіменің жоспарын,оларға берілетін сҧрақтар мен тапсырманы тақтаға алдын-ала жазылып қойылады. Оқушылар соған сәйкес дайындалып,ой қорытқаннан кейін барып әнгімеге кӛшу мҥмкіндігі туады. Тапсырмаларды жазбаша беру,біріншіден,оқушылардың ойлануына,ой қорытып,жауапқа дайындалуына жағдай жасаса,екіншіден,олар тапсырмаға дайындалған кезде мҧғалім басқа сыныппен жҧмыс істеуге кӛшеді. Оқушылардың ӛздігінен атқаратын жҧмыстарын ҧйымдастыру ҥшін таратып берілетін материалдарды жиі пайдалануға тура келеді (ӛсімдік,пайдалы қазбалар жиынтығы,табиғат кӛрінісін не жеке заттарды бейнелейтін ашық хаттар және тб. ). Сӛздік әдістер қатарына оқулықпен жҧмыс істеудің де енетіні белгілі. Оқулық-оқушыларға білім беру кӛзі,ғылымның дайын жетістігін оқушыларға жеткізетін бірден бір қҧрал.. Ғылыми білім беру оқушылардың сӛз қорын молайту,ғылыми терминдерді меңгерту,сӛйлеу мәдениетін қалыптастыру және т.б.оқулық қолдану арқылы жҥзеге асатыны кӛптен айтылып келеді. Бірақ оқулықты сабақ барысында ҥнемі тиімді қолданыла бермейді. Кіші комплектілі мектепте оқыту барысында қай әдісті қолдансақ та, оқушыларды ӛздігінен жҧмысқа жҧмылдыратын қосымша оқу қҧралдарының мәні зор. Соның бірі- оқушыларға сабақ ҥстінде таратып берілетін карточка тҥрлері: 1.Оқушылардың табиғаттан,ӛмірден байқағандарын оқылатын жаңа тақырыптың мазмҧнымен байланыстыруға арналған карточкалар. 2. Оқушылардың алған білімін қорытуға,пысықтауға,тексеруге арналған карточкалар. 3.Тҥрлі жҧмбақ,жаңылтпаштар беру арқылы оқушылардың ойлау қабілетін,тапқырлығын,сезімталдығын дамытуға арналған карточкалар. 4.Оқушылардың тілін дамытуға,сӛз байлығын молайтуға арналған карточкалар. 5.Кӛркем әдебиет ҥлгілерін пайдаланып оқушылардың эстетикалық талғамын дамытып,сабақты әсерлі ӛткізуге,оқушылардың табиғат кӛріністеріне қызығушылығын арттыруға арналған карточкалар. 4. Дҥниетану пәні бойынша кӛптеген тақырыптардың ғылыми мазмҧны сабақтағы не сабақтан тыс жасалатын тәжірибелер арқылы ашылады. Бірақ кез келген сабақ ҥстінде тәжірибе ҧйымдастыруға кіші комплектілі мектеп жағдайы кӛтере бермейді. Егер мҧғалім сабақ ҥстіндегі тәжірибені ӛзі жасап тҥсіндіретін болса,басқа сынып оқушыларының да назары соған ауып,қатар сыныпта ӛтіліп жатқан тақырыптың мазмҧнын саналы ҧғынуға кедергі келтіреді. Сондықтан мҧғылім тәжірибе әдісін екі тҥрлі жағдайда ғана қолданыла алады. Біріншіден, тәжірибенің мазмҧнын қысқаша тҥсіндіреді де,оны жасауды,ібайқауды, нәтижесін қорытуды оқушыларды шағын топтарға бӛледі. Әр топ тәжірибені жеке жасайды да,оның нәтижесін әуелі ӛздері қорытып,бірін-бірі толықтырып,сонан кейін барып бҥкіл сыныпқа жариялайды. Екінші кӛптеген тәжірибелерді ҥйде орындауға тапсыру қолайлы. Ҥйде орындалған тәжрибенің мазмҧнын,сонан кейін оның нәтижесін сипаттайды. Тәжрибелердің мазмҧны оқулықта тҥсінікті баяндалған. Оқушылар тәжірибе жасау арқылы ізденушілікке тӛселеді. Олардың ғылыми шындыққа кӛздері жетіп,оқулықтағы мәтін мазмҧнына сенімі артады. Кіші комплектілі мектепте оқушылардың алған білімінің тиянақталығын қамтамасыз ету мақсатын жҥзеге асыруда дәптермен жҧмыстың ҥлкен мәні бар. Дәптерге кҥнделікті оқылатын мәтіндер мазмҧнында кездескен жаңа терминдер,анықтама деректер,заттардың сҧлбасы, суреті, сызбасы, географиялық атаулар, пайдалы қазбалардың атауы, ӛсімдік,кӛл, қала аттары, табиғат зоналары, ӛсімдіктер, жануарлар туралы мағлҧматтар, жасалған тәжірибелер мазмҧны, сҧрақтарға қайтарған жазба жауаптар жазылып отырады. 5. Сыныптан тыс табиғатқа жҥргізілетін ҧзақ мерзімді бақылаушылар оқушылардың байқағыштығын,дҥниетанымын дамытады. Жыл мезгілдеріне байланысты топсаяхатқа шыққанда жҥргізілетін бақылау; жыл мезгілдеріне байланысты ауа райында,ӛсімдіктер мен жануарлар тіршілігінде,адам еңбегінде болатын ӛзгерістерді бақылау осыған жатады. Кіші комплектілі мектепте топсаяхатты ҧйымдастырудың ӛзіндік ерекшелігі бар. Топсаяхатқа ҥш сынып оқушылары қосылып,бірге шығады. Бірақ әр сыныптың топсаяхатта атқаратын жҧмысы мен бақылайтын обьектілерінің мазмҧны әртҥрлі. Әр сынып оқушыларына жеке-жеке тапсырма беріліп,әртҥрлі мақсат қойылады. Соған сәйкес оқушылардың зейінін тек ӛздеріне кӛрнекті обьектілерді бақылауға ғана жҧмылдыру міндеті қойылады.Сондықтан да мҧғалім әр сынып бойынша бақылауға тиісті қҧбылыстарды,не заттарды,жинауға тиісті материалдарды алдын-ала ойластырады. Бақылау сұрақтары: 1. Кіші комплектілі мектептерде қандай әдістер қолданған тиімдірек? 2. Қайсы әдіс кӛбірек қолданылады және неліктен? 3. Кіші комплектілі мектеп дегеніміз не? 4. Ондағы оқу-тәрбие процесінің айырмашылығы қандай? 5. Ҥйде орындалатын жҧмыс тҥрлерін атаңыз? 6. ШКМ топсаяхаттар қалай ҧйымдастырылады? жүктеу/скачать 40,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|