8 дәріс Тамырдың анатомиялық құрылысы Өркеннің морфологиялық жалпы сипаттамасы Тамыр
жүктеу/скачать 53,87 Kb.
|
8 лекция тамыр буршик
| Жапырақтардың орналасуы. Өсімдіктердің басым көпшілігіне тән нәрсе оның өркенінің сабағында жапырақтың болуы. Жапырақсыз сабақтар, мысалы, гүл сидамдар біршама сирек кездеседі.
Жапырақтар сабақта кезектесіп немесе серіппе тәрізді бұралып, қарама-қарсы және шоқтанып орналасады Кезектесіп немесе серіппе тәрізді орналасқандарында әрбір буыннан бір ғана жапырақ өсіп шығады. Жапырақтың осылай өсуі едәуір күрделі және жоғары сатыдағы өсімдіктерде кең таралған. Мұндағы байқалатын заңдылық, егер сабақта орналасқан жапырақтарды жіпке тізсе, онда серіппе (спираль) пайда болады және бір немесе бірнеше айналымнан кейін тік бағыттағы түзу сызық бойына екі жапырақ бірінің тұсына екіншісі келеді. Тұспа-тұс жапырақтарды қосатын түзу сызық ортостиха (грекше «ортос» — түзу, «стихос» — қатар) деп аталады. Ортостиха ұштарының аралығында қалған жапырақтар белгілі бір қашықтықта серіппенің бойында болады. Бір ортостиха бойындағы екі жапырақ аралығындағы серіппенің айналым саны жапырақ циклі деп аталады. Өсімдіктер жапырағының кезектесіп келуін есептеу оңай. Бөлшектің алымына жапырақ цикліндегі серіппенің айналым саны, бөліміне ондағы жапырақ саны қойылады. Мысалы, астық тұқымдастарының басым көпшілігінің жапырақ орналасуына 1/2 бөлігі тән. Өйткені жапырақ циклі бір айналымнан тұрады да, ондағы жапырақтың саны екеу. Сол сияқты кызғалдақ пен кияқөлеңдерде 1/3, өйткені бұларда да жапырақ циклі бір айналым, жапырақ саны үшеу. Әрбір жапырақ циклінің айналымы мен көрші жапырақтар арасындағы бұрыш айырылысу бұрышы деп аталады. Мысалы, астық, қайың және жүзім жапырақтарының орналасуы 1/2 деп белгіленсе, айырылысу бұрышы 180°, қияқөлеңдер, қызғалдақта - 1/3 және 120°, алмұрт, қарақат, қараөрікте - 2/5 және 144°, қырыққабат, шомыр, зығырда - 3/8 және 135°, шырша, баданда - 5/13 және 138° тағы осылай жалғастыруға болады. Кезектесіп орналасқан жапырақтар бірін-бірі көлеңкелемейді. Сондықтан жапырақ тақтасына үнемі күн нұры түсіп, фотосинтез қалыпты жүреді. Жапырақтар қарама-қарсы өскенде өркеннің әрбір буынынан екіден жапырақ шығады да, олар біріне-бірі қарсы орналасады. Мысалы, қалақай, жалбыз, серігүл, ұшқат, жасмин және басқа өсімдіктерде солай. Қарама-қарсы біткен жапырақтар жапырақ циклін түзеді, яғни екіден орналасқан жапырақтар белгілі бір айналымдардан тұратын серіппе түзіп кезектеседі. Жапырақтар шоқтанып өскенде бір бунақтан үш немесе одан көп жапырақ шығады. Мысалы, олеандрдың бір буынында үш, қарғакөзде төрт, риянда (марена) көп жапырақ. Жапырақтардың жоғарыда аталған орналасуының қайсын алмайық олардың жарыққа бейімделуіне, жапырақтың бірін-бірі көлеңкелемеуіне негізделген. Өсімдіктегі жапырақ тақталарының үстіңгі беттерінің күн нұрына біркелкі төселе немесе мәнерлене жатуын, бағытталуын жапырақ мозайкасы деп атайды. Жапырақтардың өркенде мәнерленіп орналасуы олардың жапырақ тақталарының көлемінің, пішінінің әр түрлілігі, сағақтарының ұзын-қысқалығы және т.б. нәтижесінде қалыптасады. Жапырақтың мозаика түзіп орналасуын бақ-бақтың, жұмыршақтың, жертаған жапырақтарынан, бақытшөптен, асқабақтар тұқымдасының өкілдерінен және т.б. өсімдіктерден байқаймыз. жүктеу/скачать 53,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|