8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары
Көшпелі өзбектер мемлекеті (1428-1468 жж.) немесе
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 23.
Көшпелі өзбектер мемлекеті (1428-1468 жж.) немесе Әбілқайыр хан мемлекеті. Аумағы және этникалық құрамы. ХҮ ғ. 20-жылдарында Қазақстанның орталық, батыс және солтүстік-батыс аймақтарында тәуелсіз феодалдық йеліктер пайда болды. 1428 жылы Шайбан ұрпағы Әбілқайыр (1428-1468) осы аймақтардағы бйлікті қолына алды. Ол Сырдарйя бойындағы қалалар мен Хорезм үшін Темір ұрпақтарымен ұзақ соғысты. Шығыс Дешті-Қыпшақтың бытыраңқы тайпаларының басын қосып «Көшпелі өзбектер мемлекетін» құрды. Әбілқайыр хандығының террйторйясы батысында Жайықтан бастап, шығысында Балқаш көліне дейін , оңтүстігінде Сырдарйяның төменгі жағы мен Арал өңірінен солтүстігінде Тобылдың орта ағысы мен Ертіске дейінгі ұлан байтақ жерді алып жатты. Астанасы – алғашқыда Тура, 1431 жылдан Орда-Базар, 1446 жылдан Сығанақ. Халқы - өзбектер деп аталған түрік тайпалары (қыпшақтар, қоңыраттар, наймандар , маңғыттар, қарлұқтар, қаңлылар , үйсіндер т.б.). Елді 40 жыл бйлесе де, Әбілқайыр хан мемлекетінің ішкі саясй жағдайын тұрақты ете алмады. Мемлекет бір орталықтан басқарылмай бірнеше йеліктерге бөлініп, оларды Шыңғыс әулетінің бйлеушілері басқарып , олардың арасында бйлік үшін толассыз соғыстар тоқтамады. Әбілқайыр хан өз бйлігін нығайтып, жаңа жерлер қосып алу үшін көптеген соғыстар жүргізіп 1430 жылы Тобыл өзені бойында Шайбанй ұрпағы Махмұт Қожаханды жеңді, Хорезмді басып алып , Үргенішті талқандады. Сырдарйя өңіріндегі далада Жошы әулетінің Махмұд және Ахмет хандарын жеңіп, ОрдаБазар қаласын тартып алды. 1446 жылы Мұстафа ханды тізе бүктіреді. Сырдарйя бойындағы Сығанақ, Созақ, Аққорған , Өзгент, Аркөкті жаулап, Сығанақты астана етті. Әбілқайырдың мұрагері Шайх-Хайдар хан ішкі тартыста өлтірілді. Ал Әбілқайырдың немересі Мұхаммед Шайбанй (1470-1510) қазақ хандарымен Сырдарйя мен Қаратау аймағындағы қалалар үшін ұзақ соғыс жүргізді. Қазақ хандығы құрылғаннан кейін Әбілқайырдан тараған Шайбанйлар ұрпағының Шығыс Дешті-Қыпшақтағы бйлігі бітеді. Бұл жерлердегі бйлік қазақ хандарына толық көшті. ХҮІ ғ. басында көшпелі өзбектердің бір бөлігі Шайбанйлердің бастауымен Мәуереннахрға көшіп кетті. Ондағы Темір ұрпақтарынң бйлігінің әлсірегенін пайдаланып, Шайбанйлер Орта Азйядағы өкімет бйлігін тартып алды. Қазақстан жерінде қалған тайпалар Қазақ хандығының қол астына қарайды. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|