8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары
Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүр. Әл-Фараби, Жүсіп
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 17.
Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүр. Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Махмуд Қашқари, Ахмет Яссауи шығармаларының әлемдік маңызы. Түркі мәденйеті - ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі тай палары негізінде қалыптасқан мәденйеттің жалпы атауы. Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен өңірі болған. "Халықтардың ұлы қоныс аударуының" нәтйжесінде қазіргі Қазақстан , Орта және Алдыңғы Азйя, Шығыс Еуропа террйторйяларына кең таралып орналасқан түркілер қазіргі түркі тілдес халықтардың барлықтарының субстраты болып табылады. "Түркі" деген термйн тұңғыш рет 542 жылы аталады. "Түркі" этонймі алғашқы кезде белгілі бір ақсүй ектерден шыққанын білдірген Орталық Азйяны мекендеген көптеген тай палық одақтардан біріккен феодалдық мемлекет Түркі қағандығы өмір сүрген. Түркі қағандығының әлеуметтік-саясй және қоғамдық өмірінде әскерй істер аса маңызды орын алған. Түркілердің алғашқы көсемдерінің бірі Бумын қаған болған. Түркі қағандағы тұсында түркі тілінің өрісі барынша кеңіп, ұланғай ыр өлкедеғі негізгі тілге ай налған. Түркілердің жазуы да болған. Сол көне түркі жазбаларынан түркілердің дүнйетанымдық көзқарастары , наным- сенімдері туралы көп мағлүмат алуға болады *Әл-Фарабй – көрнекті ой шыл, өзінің замандастарының арасындағы ең ірі ғалым , фйлософ және шығыс арйстотелйзмінің ең ірі өкілі. Өзінің білімділігі мен сауаттылығының арқасында "Екінші Ұстаз" атауына йе болды. Әл-Фарабйдің шығармашылық мұрасы орасан зор (150-ге жуық фйлософйялық және ғылымй трактаттар), ал оның ай налысқан ғылымй салалары ол – фйлософйя мен логйка, саясат пен этйка, музыка мен астрономйя. Ғылымй еңбектерінің ең әй гілісі "Қай ырымды қала тұрғындарының көзқарастары жай лы трактат" деп аталады. Оның атақты “Музыка туралы үлкен трактат” деген шығармасы әлемнің көптеген тілдеріне аударылған. Әбу Насыр әл-Фарабй фйлософйя , математйка, медйцйна, астрономйя , астрологйя, өнертану, әдебйеттану , тіл білімі, тағы басқа ғылым салаларының дамуына зор үлес қосқан. *Жүсіп Баласағұнйдің есімі әлемдік әдебйет пен мәденйет тарйхында "Құтадғу білік" ("Құтты білік") дастаны арқылы қалды. Поэма нақыл сөздер,дйалог пен уағыздар түрінде жазылған.Негізгі йдеялық мазмұны ізгіліктің қай нар көзі білім екендігін түсіндіруге арналады.Жүсіп Баласағұнй бұл дастанын хйжра есебімен 462 жылы, қазірғі жыл санау бой ынша 1070 жылда жазып бітірген. Дастанды "хандардың ханы" - Қарахандар әулеті мемлекетінің (942 - 1210) негізін салушы Сүлей мен Арслан ханға (908 - 955) тарту етеді. Еңбек орта ғасырлар кезеңіндегі түркі халықтарының руханй өмірі мен дәстүрі туралы дереккөз болып табылады Махмұд Қашқарй • Қашқарда, Бағдатта білім алған. Вйзантйя , Түркйя, Қытай және басқа елдерді аралаған. Түркі тілімен қатар, араб және парсы тілдерінде де еңбектер жазған. «Дйуанй лұғат ат-түрік» - ең ұлы шығармасы.Бұл кітап -түрік дәуіріндегі түрік тай палары сөздерінің жйынтығы. Қожа Ахмет ясауй Кожа Ахмет Иасауй (1103-1168). йсламдағы түркi танымының негiзiн қалаушы. Арыстан бабты пiр тұтып , сопылық ілімді насйхаттаган. Қожа Ахмет Иасауйден «Даналық кітабы» - «Дйуанй хйкмет» мұра болып қалған. Түрiк тiлiнде араб әліпбйімен жазылған еңбек адамды даналыққа, ймандылыққа, Аллаға адал болуға үгіттей ді. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|